حجت الاسلام والمسلمین نجف لک زایی در نشست علمی مجازی «پژوهش در علوم انسانی اسلامی با رویکرد مسأله محوری» از سلسله نشست های همایش مجازی «علوم انسانی- اسلامی، پژوهش و فناوری» که پیش از ظهر امروز(یکشنبه 23 آذر) از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، با طرح این سؤال که پژوهش در عرصه علوم انسانی چیست؟ گفت: وقتی می توانیم به این پرسش پاسخ بدهیم که به سنخ شناسی پژوهش ها توجه داشته باشیم.
رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: گاهی ما دنبال کشف مجهولات هستیم که این بخش در قسمت نظری طبقه بندی می‌شود و گاهی به دنبال معضلات و مشکلات خود یا جامعه یا زندگی هستیم که این جا معمولا با پژوهش هایی از سنخ عینی، عملی، انضمامی و اجرایی رو به رو هستیم.
وی در ادامه عنوان کرد: در سنت حکمت اسلامی نیز معمولا علوم و دانش ها به دو بخش حکمت نظری و حکمت عملی تقسیم می شده اند، بنابراین در تعریف شاخص های پژوهش در عرصه علوم انسانی باید به این سنخ شناسی توجه داشته باشیم؛ پژوهش های نظری به دنبال کشف مجهولات است و پژوهش های ناظر به حوزه عمل به دنبال حل مشکلات است.
حجت الاسلام لک زایی با اشاره به این که آیا رویکرد مسأله محوری در هر دو سنخ پژوهش مطرح است یا فقط در دسته دوم؟ یادآور شد: هرچند ممکن است چنین به نظر برسد که وجه عمده در پژوهش های مسأله محور، دسته دوم باشد ولی به نظر می رسد با یک رویکرد کاربردی و کلان، رد پای مسأله محوری در پژوهش های نظری نیز پیدا می‌شود که یک حیث این است که اساسا ما چه چیزی را مسأله می بینیم؟ به عنوان مثال در یک جامعه ای بی حجابی معضل دیده شود و در جامعه دیگری حجاب، تفاوت این نگاه به ساحت نظر برمی گردد یعنی به لحاظ نگرش و جهان بینی پیش فرض ها و معتقدهایی وجود دارد که به دسته ای می‌گوید: حجاب خوب است و بی حجابی معضل می‌شود و در یک جامعه ای با توجه به نگرش، بی حجابی خوب است و حجاب را معضل می‌دانند.
وی بیان داشت: مسأله دوم که در ساحت علوم انسانی با رویکرد مسأله محور کار ما را مشکل می‌کند، این است که ما در علوم انسانی اسلامی با انسان مواجهیم بر خلاف علوم طبیعی که با طبیعت مواجهیم چون در علوم طبیعی به راحتی می توانیم از رابطه میان علل و معالیل صحبت کنیم و کاری به سطح آگاهی و اراده ما ندارد که این مسأله حتی در علوم طبیعی مرتبط با جسم انسان نظیر پزشکی هم وجود دارد.
حجت الاسلام والمسلمین لک زایی در بیان مثالی برای روشن تر شدن بحث خاطرنشان کرد: مثلا می گوییم آب در صد درجه به جوش می آید یا نقطه انجماد آن را تعیین کنیم ولی در علوم انسانی چنین امری میسر نیست مثلا نمی توانیم بگوییم اگر انسانی فقیر شد، حتما دست به سرقت می زند، چون در این جا روابط علی و معلولی نیست بلکه ما با یک جعبه سیاهی به نام اراده مواجهیم که اگر انسان فقیر شد ممکن است دست به سرقت بزند یا نزند چون اراده دارد و در اینجا مجبوریم سراغ احتمالات و دلایل برویم.
استاد حوزه و دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: ما در علوم انسانی با ساختن انسان ها سر و کار داریم و یک پروسه ای است که فرد در آن ساخته می‌شود و کار بزرگ انبیاء الهی همین بوده که مبعوث شدند تا انسان ساخته شود، بنابراین وقتی از رویکرد مسأله محوری صحبت می کنیم و مباحثی که گفتیم را در نظر می گیریم، بسته پیچیده ای را جلوی پژوهشگر می گذارد که بداند چه مقدار بحث او ریشه در مباحث معرفتی، چه مقدار در مباحث انگیزشی و چه مقدار در مباحث نظری دارد.
وی با بیان این که دو سنخ از شیوه پژوهش وجود دارد، گفت: یک سنخ پژوهش های قیاسی است که در آن می توانیم با تکیه بر آموزه های وحیانی از جمله قرآن و سیره معصومین در باب وضع مطلوب سخن بگوییم و یک سنخ تحقیقات استقرائی است که بر خلاف سنخ اول، کل گرایانه نیست؛ مثلا اگر رسیدیم به این جا که طبق قرآن و عترت اجرای عدالت لازم است بعد نظریه عدالت را ارائه کردیم و مؤلفه های آن را کشف کردیم و خواستیم آن را اجرا کنیم نیازمند تحقیقات استقرائی هستیم که ببینیم این عدالت آرمانی را چگونه می توانیم اجرا کنیم و از آن طرف وقتی می خواهیم در مورد فاصله بین وضع موجود با وضع مطلوب مقدور صحبت کنیم باز هم به تحقیقات استقرائی نیاز داریم و تمام این ها باید متناسب با هرجامعه و مکان و زمانی باشد.
حجت الاسلام لک زایی در ادامه سخنان خود خاطرنشان ساخت: عالم علوم انسانی حکم پزشکی دارد که می خواهد نسخه بنویسد که در آن صرف دانش طب کافی نیست حتی دانش به علاوه مهارت و مشاهده مریض هم کافی نیست، بلکه باید به شیوه استقرائی و مشهود به نوع بیماری مریض هم دست پیدا کند تا بتواند داروی متناسب را تجویز کند.
وی با بیان این که ما تحقیقات مسأله محور راهبردی و غیر راهبردی داریم، یادآور شد: راهبردی یعنی بحث اولویت بندی در آنها و تأثیر و تأثرات لحاظ شود و در نهایت مشکل رئیسی و اصلی را شناسایی کنیم و با حل آن مشکل بتوانیم مشکلات فرعی را حل کرده باشیم و فرق بین اشکالات با مشکلات را در نظر بگیریم، به همین دلیل دفتر تبلیغات اسلامی چند سالی است که رویکرد مسأله محوری را جدی تر ازگذشته در دستور کار خود قرار داده است.
- نویسنده :
- منبع :
