آیت الله احمد مبلغی در مراسم هفته پژوهش در مدرسه عالی فقه وعلوم اسلامی خاطرنشان کرد: به دلیل اینکه پژوهش بویژه در حوزه‌های علمیه از نظر آسیب‌های روشی و اولویت بندی، با کاستی‌ها، خلاء ها و آسیب‌هایی مواجه هست، باید در یک مرحله پیشینی از نظر رتبه‌ای، «پژوهش پژوهی» دینی داشته باشیم، به این معنا که خود پژوهش دینی را مورد پژوهش قرار دهیم.
وی یادآورشد: اگر این پژوهش صورت گیرد، ریل گذاری، اولویت بندی پژوهشی و همه شئون متلعق به پژوهش دینی در این پژوهش دینی شناخته می‌شود.
آیت الله مبلغی بیان داشت: در عرصه پژوهش پژوهشی در حوزه دین هفت محور اساسی، مهم و جدی دارد و هر کدام از آنها نیازمند مطالعات و بحث‌های ویژه‌ای است که نقش آن به شکل مستوفا ولو نسبی ارائه و عرضه شود.
* تعریف دقیق پژوهش دینی
وی با اشاره به اینکه ما باید یک تعریف دقیق با ابعاد و اضلاع پژوهش دینی در اختیار داشته باشیم، گفت: هر چند تعریف‌های ارتکازی و نیمه تفصیلی در این زمینه وجود دارد اما هنور یک تعریف کامل، جامع الاطراف که مبنای سیاستگذاری و تعاملات پژوهشی باشد در دست نداریم.
آیت الله مبلغی اظهار داشت: در تعریف دقیق پژوهش دینی، باید افزون بر ارائه ماهیت پژوهشی دینی لازم است اهداف پژوهش دینی را تعریف و مشخص کنیم و روشن نماییم که دنبال چه هستیم.
وی ادامه داد: گاهی برخی از فعالیت‌های ما با وجود آن که عنوان بزرگ و بلند پژوهش دینی را یدک می‌کشند اما اهداف کوچکی دارند، از این رو باید دید، پژوهش دینی دنبال تحقق بخشی و با چه هدفی است و آیا از اولویت برخوردار است.
وی گفت همچنین لازم است که نسبت پژوهش دینی با منابع دینی، منابع علوم تجربی و انسانی نیز تعیین و تبیین شود.
آیت الله مبلغی اظهار داشت: تاباندن نورافکن پژوهش به ماهیت پژوهش دینی و شناخت اضلاع و ابعاد پژوهش یک ضرورت اساسی است.
* حوزه شناسی پژوهش دینی
آیت الله مبلغی همچنین حوزه شناسی پژوهش دینی را مورد تاکید قرار داد و گفت: باید جغرافیایی از حوزه‌ها و موضوعات لازم التحقیق به صورت طبقه بندی شده در دست داشته باشیم و مشخص شود که پژوهش دینی باید چه حوزه‌هایی را زیر چتر خود جای دهد و چه زمینه‌ها، موضوعات و حوزه‌های کلانی در ذیل پژوهش دینی باید قرار دهیم.
وی یادآور شد: علوم در حوزه دین مشتمل بر سه سنخ کلان دانشی است که هر سنخی حوزه‌های متعددی را تحت پوشش خود دارد.
وی گفت: سه سنخ کلان دانشی در حوزه دین عبارتند از علوم دینی، فلسفه‌های علوم دینی و تاریخ‌های علوم دینی.
آیت الله مبلغی با اشاره به اینکه فلسفه و تاریخ در خدمت علم هستد و نتیجه علمی این دو علم در مطالعات پژوهشی و روش پژوهی آن علم مورد بهره برداری قرار خواهد گرفت، گفت: در فلسفه هر علم یک اصل اساسی مهم و بسیار حیاتی تحت عنوان روش شناسی علم وجود دارد که حرکت علمی و مطالعات پژوهشی در آن علم را کاربردی، هوشمند سازی و دچار انسجام و انتظام می‌کند.
وی ادامه داد: اگر حوزه شناسی به طور دقیق صورت بگیرد جریان ساختن‌های رشته‌های علمی در حوزه دین چارچوبی منظم و منسجم پیدا خواهد کرد عضو خبرگان رهبری گفت فی المثل فقه‌های مضاف به همان اندازه که ضرورت دارند اگر به صورت نادرستی ریل گذاری شوند، مشکلاتی را در عرصه فقه پژوهی پدید خواهد آورد که بدن اصلاح آنها سخت خواهد بود.
وی افزود از این نظر لازم است بنابراین حوزه شناسی پژوهش دینی باید صورت بگیرد.
آیت الله مبلغی اظهار داشت: زمانی که حوزه شناسی پژوهش‌های دینی صورت بگیرد باید در یک فراخوان حوزه‌ای، به بحث گذاشته شود و در قالب یک تفاهم اساسی به یک سند مهم برای حوزه تبدیل شود.
وی گفت: اگر از حوزه شناسی پژوهش دینی غفلت شود، نه تنها شاهد ساختن‌های قارچ گونه برخی از رشته‌ها هستیم که ممکن است برخی از این رشته‌ها نصاب لازم را از حیث کیان، ماهیت، هویت همراه با مرزبندی دقیق نداشته باشد و در نتیجه فضا را برای برخی رشته‌های اساسی تنگ کند و یا مسیر مطالعه را به مسیر نامطلوب سوق دهد.
* اولویت شناسی پژوهش دینی
آیت الله احمد مبلغی اولویت شناسی پژوهش دینی را سومین محور اساسی پژوهش پژوهشی دینی ذکر و گفت: برای پژوهش‌های دینی لازم است نظام اولویت تعریف شود تا در نتیجه موضوعات غیر دارای اولویت هزینه‌ها و امکانات را به خود جذب نکند که در این صورت موضوعات اساسی و دارای اولویت بر زمین باقی می‌ماند.
او گفت: ما فرصت‌ها و امکانات نامحدود در اختیار نداریم و شمار نظریه پردازان بزرگ ما هم خیلی زیاد نیستند، بنابراین باید اولویت بندی درستی داشته باشیم تا امکانات و هزینه‌ها را به سمت موضوعات دارای اولویت سوق دهیم.
وی افزود: اولویت‌های پژوهشی را هم نمی‌توان بر اساس ذهنیت‌های اولیه و سلیقگی و یا با یک نیم نگاه تعیین کنیم.
آیت الله مبلغی خاطرنشان کرد: در تعیین نظام اولویت هر رشته پیرامون هر موضوع باید بسنجیم که اگر این مطالعه و پژوهش صورت نگیرد، چه ره آورد منفی و تالی فاسدی را به بار می‌آورد؟ با توجه به اهمیت آن تالی فاسد اولویت را کشف کنیم.
وی ادامه داد: برخی رشته‌ها و چنان می‌باشند که اگر شکل نگیرند انتظام دینی در مناسبات، نهادها، مؤسسات اجتماعی و حتی در حکومت و دولت ایجاد پدید نمی‌آید با توجه به این تالی فاسد می‌توان فهمید که آن پژوهش (که عهده دار ایجاد چنین انتظامی در جامعه و نهادهای اجتماعی است) از چه میزان از اهمیت و اولویت برخوردار است؟
آیت الله مبلغی اظهار داشت: از سوی دیگر برخی رشته‌ها و موضوعات دیگر وجود دارند که اگر پژوهش نسبت به آنها شکل نگیرد و آنها را در اولویت قرار ندهیم، فقه منفعل یا حتی نگاه بالاتر اصل دین منزوی می‌شود، با توجه به اهمیت این مسئله می‌باید این بخش از پژوهش‌ها را اولویت بدهیم.
استاد حوزه گفت که بخش دیگر از پژوهش‌های ما پژوهش‌هایی هستند که انجام دقیق و درست آنها باعث می‌شود تا جامعه ما از ناهنجاری فرهنگی دور گردد بر اساس اهمیت دور سازی جامعه از ناهنجاری‌های فرهنگی اهمیت و اولویت این رشته از مطالعات پژوهشی آشکار می‌شود.
وی ادامه داد: اگر پژوهش‌هایی که به فعال شدن فقه و حضور بخشی به آن در جامعه منتهی می‌شود را انجام ندهیم فقه منزوی و یا نیمه فعال می‌شود و در این صورت همه تلاش‌های ما در حوزه فقه صرفاً برای خود ما شکل می‌گیرد و نه برای جامعه.
مبلغی گفت مشکل گاهی از این فراتر می‌رود و به خاطر عدم رعایت اولویت‌های پژوهشی خود دین هم در جامعه در سطحی پررنگ و قوی قرار نمی‌گیرد.
آیت الله مبلغی با اشاره به اینکه نباید اجازه دهیم پژوهش‌های ما به سمتی برود که دین، فقه و ایمان و اخلاق جامعه تضعیف شود، گفت: اگر اولویت‌های پژوهشی را رعایت نکنیم قادر نخواهیم بود پاسخ‌های لازم را به جامعه در حوزه‌های فرهنگ، اخلاق، ایمان و و مناسبات اجتماعی ارائه دهیم.
* آینده پژوهشی پژوهش دینی
آیت الله مبلغی با اشاره به آینده پژوهشی در مطالعه پیرامون پژوهش‌های حوزوی گفت: حوزه‌های پژوهشی ما باید بر اساس قاعده «اِرمِ بِبَصَرِک أَقْصَی الْقَوْمِ» (که امام علیه السلام فرموده است) به دور دست‌ها نظر بیاندازد و حتی 20 سال آینده و بیشتر و کمتر، خطرات و پدیده‌ها را رصد کند پدیده‌هایی که اگر به سمت بررسی آنها به پیش نرویم ممکن است به ضعف در ایمان و دینداری منتهی شود.
وی با بیان اینکه برخی موضوعات اساسی مانند رسانه در حال همینه پیدا کردن بر مناسبات اجتماعی است، گفت: این موضوعات مهم را باید در حوزه‌های علمیه مورد پژوهش قرار دهیم.
آیت الله مبلغی گفت: رسانه امروزه در جوامع به عنوان نقطه اصلی و گاه مرکزی نقش آفرینی می‌کند به گونه‌ای که گویا مسائل اجتماعی در آنجا انسجام و انتظام معنایی پیدا می‌کنند سپس از آنجا پمپاژ به جامعه می‌شوند، بگفت اگر این روند که رسانه در پیش گرفته است با سرعت و با شتاب به پیش برود باید رسانه را بر اساس دین باز تعریف کنیم و از اکنون به فکر مطالعه عمیق آن باشیم و مطالعات دقیقی در این زمینه و سایر موضوعات مستحدث داشته باشیم.
* سنخ شناسی پژوهش دینی از نظر خروجی
آیت الله مبلغی با اشاره به اینکه نسبت به پژوهش دینی سه نوع سنخ شناسی داریم، گفت: این سن او عبارتند: تثبیتی، توسعه‌ای و تأسیسی.
وی وی با اشاره به اینکه برخی پژوهش‌ها و فعالیت‌های علمی ما صرفاً تثبیت کننده آنچه موجود است هستند و نه بیشتر گفت: ما در موارد بسیار وقت زیادی را صرف فعالی های علمی تثبیت کننده می‌نماییم، در حالی که نباید همه هزینه‌ها و امکانات را مصروف این بخش از فعالیت‌ها نمود بلکه باید تا به اندازه‌ای زمان و امکانات در این راه مصروف شود تا فضا برای موارد دیگر تنگ نگردد؛ زیرا اندیشه‌هایی که قبلاً وجود داشته تثبیت شده است بنابراین برای تداوم تثبیت صرفاً لازم است ۱۰ درصد از امکانات را در این زمینه مصرف کنیم تا در گذر زمان بعد تثبیت ای آنها تداوم پیدا کند و نه ۹۰%.
آیت الله مبلغی با اشاره به پژوهش‌های توسعه‌ای گفت گاهی علم وجود دارد و ما آن را در فضاهای جدید به مسائل نوپیدا امتداد و توسعه می‌دهیم می‌دهیم، مثلاً بیع را به سمت بیوع جدید مستحدثه می‌بریم و آن را امتداد می‌دهیم.
وی افزود فعالیت‌های توسعه‌ای بسیار ضروری است به شرط اینکه عمده فعالیت‌های ما در جهت تثبیت آنچه با قوت وجود دارد تماماً مصرف نشود.
مبلغی در خصوص پژوهش‌های تأسیسی اظهار داشت: ما باید متناسب با زمینه‌ها و نیازهای جامعه و زمان، دانش‌های جدیدی را در حوزه تأسیس کنیم، چه آنکه دانش‌های فعلی کافی نیست و باید در کنار علومی که در قرن‌های اولیه ساخته شده، به سمت علوم تأسیسی برویم تا بتوانیم پاسخ‌های دینی و بر اساس دین را به حوزه‌های مختلف سرایت بدهیم
* مدیریت شناسی پژوهش دینی
آیت الله مبلغی با بیان اینکه پژوهش نیاز به مدیریت دارد، گفت: اگر پژوهش مدیریت نشود، به صورت کور حرکت خواهد کرد و اجزاء آن و افراد پژوهشگر دست اندرکار پژوهش نمی‌توانند با ارتباط گیری با هم به شکلی هم افزا، عمل کنند و در مجموع حرکت واحد هوشمندانه و منسجم و تاثیرگذار را در جهت پیشرفت به جلو و پاسخگویی خلق کنند.
* «ارائه پژوهی» نتایج پژوهش‌های دینی
آیت الله مبلغی وی با اشاره به اینکه: وقتی حوزه علمیه یا نهاد حوزوی یا یک محقق، پژوهشی را به ثمر می نشاند باید آن را به جامعه ارائه کند، گفت انواع ارائه کردن آموزه‌های دینی به تناسب زمینه‌ها مختلف است.
وی افزود: این انواع عبارت از ارائه تبلیغی، ارائه آموزشی، ارائه تقنینی، ارائه تبیینی و ارائه تزریقی می‌باشد.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: ارائه نتایج پژوهش‌های دینی در مواردی از چنان صعوبتی برخوردار است که نیاز به تخصص دارد.
وی گفت: نوع ارائه تبلیغی در دنیای کنونی باید از مکانیزم های فعال و مؤثر و بهره گیرنده از فضای مجازی برخوردار باشد به همین جا حتی باید تبلیغ در فضای مجازی ابتدا تعریف و سپس فعال شود.
آیت الله مبلغی با اشاره به اینکه پژوهش‌های دینی را باید به عرصه آموزش بیاوریم، گفت: نسبت آموزش و پژوهش ما تعریف نشده است چه آنکه در متن آموزش ما نه فراورده‌های پژوهش‌های جدید ما و نه نتیجه‌های روش شناسی های ما هیچ کدام حضور پیدا نمی‌کنند.
وی همچنین ارائه تقنینی پژوهش فقهی را مهم دانست و گفت: برخی تصور می‌کنند ارائه تقنینی این نیست که چند حکم فقهی را بگیریم و از قانونگذار بخواهیم آنها را در قانون جای دهد، اینگونه نیست، قانون خیلی پیچیده است و اقتضائات، الزامات، ماهیت و مؤلفه‌های خاص خود را دارد.
آیت الله مبلغی اظهار داشت: تزریق فقه به قانون، خیلی حساس است و خود نیاز به پژوهش دارد که در حوزه باید انجام بگیرد، چه آن که قانون تنها چند ماده نیست بلکه روح، منطق و حرکت و کارکرد دارد.
- نویسنده :
- منبع :
