فرصت بندگی در شب نیمه شعبان/ همنشینی با خورشید پنهان در نیمه ماه

از پیامبر اکرم‌(ص) روایت شده است: شب نیمه شعبان در خواب بودم که جبرئیل به بالین من آمد و گفت: ای محمد چگونه در این شب خوابیده‏ای؟ پرسیدم: ای جبرئیل مگر امشب چه شبی است؟ گفت: شب نیمه شعبان است. برخیز ای محمد، پس مرا از جایم بلند کرد و به سوی بقیع برد، در آن حال گفت: سرت را بلند کن امشب درهای آسمان گشوده می‏شوند، درهای رحمت باز می‏گردند و همه درهای خشنودی، آمرزش، بخشش، بازگشت، روزی، نیکی و بخشایش نیز گشوده می‏شوند.

ای محمد، هر کس امشب را با منزه داشتن خداوند (تسبیح)، ذکر یگانگی او ، یاد بزرگی او (تکبیر)، راز و نیاز با او (دعا)، نماز، خواندن قرآن، نمازهای مستحب و آمرزش خواهی (استغفار) صبح کند، بهشت جایگاه و منزل او خواهد بود و خداوند همه آنچه را که پیش از این انجام داده و یا بعد از این انجام می‏دهد، خواهد بخشید.

نیمه شعبان علاوه بر اینکه روز و زمان خجسته میلاد امام عصر(عج) است، فرصت معنوی مناسب و ارزشمندی برای راز و نیاز با خالق هستی و نزدیکی هرچه بهتر و بیشتر به معبود و کسب برکات الهی است .

از امام جعفر صادق (ع) روایت است که از امام محمدباقر (ع) در مورد فضیلت شب نیمه شعبان سؤال شد؛ امام فرمود " آن شب بعد از لیلة القدر افضل شب‌ها است، در آن شب خداوند به بندگان، فضل خود را عطا مى‌فرماید و ایشان را به مَنّ و کَرَم خویش مى‌آمرزد، پس سعى و کوشش کنید در تقرّب جستن به سوى خداى تعالى در آن شب، که آن شبى است که خدا قسم یاد فرموده به ذات مقدس خود که سائلى را از درگاه خود تا زمانی که مطلب گناهی را درخواست نکند؛ دست خالى برنگرداند، و آن شبى است که قرار داده حق تعالى آن را از براى ما به مقابل آن که قرار داده شب قدر را براى پیغمبر ما (ص)پس کوشش کنید در دعا و ثنا بر خداى تعالی و از جمله برکات این شب مبارک آن است که ولادت با سعادت حضرت صاحب عصر امام زمان ارواحُنا لَهُ الفداء در سحر این شب سال دویست و پنجاه و پنج در سامراء واقع شده و باعث مزید شرافت این شب مبارک شده است.

این شب ظرف تجلی نور تمام است و ظرف تجلی نور الله است.میلاد دوازدهمین امام از سلاله کوثر است که به فرموده حضرت رسول خاتم(ص)،هم اسم و هم کنیه ایشان و شبیه ترین مردم در خلق و خوی به آن حضرت است، او وعده حیات است.

نیمه شعبان یا شب برات

میبدی در «کشف الاسرار» نام‌های ذیل را که هر کدام به جنبه‌ای از عظمت این شب اشارت دارد، برمی‌شمارد: «شب نیمة شعبان را نام‌هاست: شب برات گویند و شب نسخت، شب فرق و شب عرض؛ هر که در این شب تا دیگر سال از دنیا رفتنی است، نسخت آن از لوح محفوظ بردارند و به عزرائیل دهـنــد.

وجه نام‌گذاری شعبان، طبق روایتی از پیامبر اکرم(ص) آن است که خیر بسیار (ماه رمضان) از آن منشعب می‌گردد و نیز گفته شده: «چون شعبه‌های رحمت خدا در آن بسیار است، شعبانش نامند» یا به جهت آنکه روزی‌های بندگان خدا در این ماه بسیار منشعب می‌شود و حسنه مضاعف می‌گردد.

مرحوم آیت‌الله شهید سیّد محمّدتقی موسوی اصفهانی صاحب «مکیال المکارم» در کتاب «ابواب الجنّات» در وجه تسمیه و علّت نام‌گذاری این ماه به «شهر الرّسول» آورده‌اند: «در نام‌گذاری این ماه و نسبت و اختصاص آن به پیامبر(ص) دو وجه به قلب این بندة عاصی خطور می‌کند: وجه ظاهری و وجه باطنی؛ امّا وجه ظاهری آن است که حضرت رسول اکرم(ص) فرموده‌اند: «حسین(ع) از من است و من نیز از حسینم» و چون ولادت امام حسین(ع) در سوم یا به قولی در پنجم این ماه واقع شده است به همین خاطرحضرت رسول(ص) آن را به خود نسبت داده و فرموده‌اند: «این ماهِ من است». امّا وجه باطنی.

چون شریعت مقدّسة اسلام به منزلة جان نفس پیغمبر است و غلبة اسلام و شوکت و استیلای آن، بنا به وعدة خداوند و به مقتضای این آیة شریفه «هو الّذی أرسل رسوله بالهدی و دین الحقّ لیظهره علی الدّین کلّه و لو کره المشرکون» به ظهور وجود مبارک حضرت صاحب‌الزّمان(ع) حاصل می‌شود، و از طرفی ولادت با سعادت آن حضرت در نیمة ماه شعبان واقع شده است، لذا حضرت ختمی مرتبت آن ماه را به وجود مبارک خود نسبت داده‌اند.

حافظ، شب برات را شب قدر دانسته و در غزل معروف خود، شب قدر و «شب برات» را هنرمندانه با هم آورده، می‌سراید:

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی
آن «شب قدر» که این تازه «براتم» دادند

نیمة شعبان در فرهنگ‌نامه‌ها و متون کهن، «شب برات» نامیده شده و این بدان خاطر است که بنا به روایات، خداوند در این شب «برات آزادی» از دوزخ را به بندگان خود می‌بخشد.


اعمال شب نیمه شعبان

شب اول ماه رجب، شب نيمه‏ شعبان‏، شب عيد فطر و شب عيد قربان از چهار شبی است كه احيا و بيدارى در آن مستحب است.

غسل، که باعث تخفیف گناهان مى‌شود. احیاء این شب به نماز و دعا و استغفار. و در روایت است که هر کس این شب را احیا دارد؛ نمیرد دل او در روزى که دل‌ها بمیرند.زیارت امام حسین (ع) که افضل اعمال این شب است.
امام حسن عسکری (ع) در آستانه ولادت حضرت مهدی (عج)به حضرت حکیمه خاتون فرمودند: «سوره مبارکه قدر را تلاوت نما.»

سوره توبه آیه 33، سوره بقره آیه 3، سوره زخرف آیه 61و4، سوره نور آیه 55، سوره شعراء آیه4، سوره قصص آیه 5، سوره بقره آیه 114- سوره انبیا آیه 105، سوره اسراء آیه 81، سوره توبه آیه 33، سوره لیل آیه 1و2لازم است که در این قرائت شود.

یکی از اعمال و آدابی که پیشینیان، از همة فرقه‌ها، در شب نیمة شعبان بدان اهتمام داشته‌اند،«صلوة الخیر» یا «نماز هزار قل هو الله» است.

حضرت رسول الله  (ص) درباره شب نیمه شعبان فرموده اند: «در این شب روزی ها تقسیم و اجل ها نگاشته و حاجیان سال تعیین می شوند»

پرسشی که با مطالعه روایتهای بالا به ذهن خطور می‏کند این است که چرا با این که در بسیاری از روایات تصریح شده که تعیین زمان مرگ مردمان و تقسیم روزی آنها در شب قدر و در ماه مبارک رمضان صورت می‏گیرد، در دو روایت یاد شده شب نیمه شعبان به عنوان زمان تقدیر امور مزبور ذکر شده است؟

مرحوم سید بن طاووس (664 قمری) در پاسخ به این پرسش که تفاوت شبهای قدر و شب نیمه شعبان برای تعیین سرنوشت چیست، گفته است: شاید مراد روایات مزبور این باشد که تعیین زمان مرگ و تقسیم‏روزی به صورتی که احتمال محو و اثبات آن وجود دارد، در شب نیمه شعبان صورت می‏گیرد اما تعیین حتمی زمان مرگ و یا تقسیم حتمی روزی ها در شب قدر انجام می‏شود و شاید مراد آنها این باشد که در شب نیمه شعبان امور مزبور در لوح محفوظ تعیین و تقسیم می‏شوند، ولی تعیین و تقسیم آنها در میان بندگان در شب قدر واقع می‏شود.

این احتمال هم وجود دارد که تعیین و تقسیم امور یاد شده در شب قدر و شب نیمه شعبان صورت گیرد، به این معنا که در شب نیمه شعبان وعده به تعیین و تقسیم امور مزبور در شب قدر داده می‏شود. به عبارت دیگر اموری که در شب قدر تعیین و تقسیم می‏گردند، در شب نیمه شعبان به آنها وعده داده می‏شود. همچنان که اگر پادشاهی در شب نیمه شعبان به شخصی وعده دهد که در شب قدر مالی را به او می‏بخشد.

در واقع لیلة القدر کلمة الله (قرآن) نازل می شود و در لیله نیمه شعبان کلمة الله تامه (ولایت) نازل می شود.

«ابن بطوطه» یکی از آیین و آداب مصریان را در این شب، حضور در زیارت‌گاه‌ها می‌داند و از مشاهدات خود می‌نویسد که: «مردم مصر شب نیمة شعبان را در گورستان‌ها و زیارت‌گاه‌ها به سر می‌برند».