تهران و ریاض در مسیر بهبود مناسبات

روابط دیپلماتیک ایران و عربستان از دی ماه سال ۱۳۹۴ به طور کامل قطع شد. این اختلافات در شرایطی که «دونالد ترامپ» در آمریکا قدرت را به دست گرفته بود، بیش از پیش به تیرگی گرایید اما مدتی است که دو طرف به این نتیجه رسیده اند، اختلافات خود را از یمن و منطقه گرفته تا مناسبات دوجانبه پشت میز مذاکرات حل وفصل کنند. در ابتدا تلاش شد مذاکرات به طور محرمانه و پشت در های بسته بین دیپلمات های دو کشور انجام گیرد. در آن مدت که خبری از گفت وگو ها انتشار پیدا نمی کرد اما لحن آشتی جویانه آل سعود و نیز مسوولان ایران از اراده و تمایل دو کشور برای تنش زدایی حکایت می کرد.
«محمد بن‌سلمان» در گفت‌ و گویی که هشتم اردیبهشت ماه امسال از شبکه‌ های مختلف پخش شد، در پاسخ به پرسشی در خصوص احتمال برقراری روابط بین ریاض و تهران گفت: در نهایت، ایران یک کشور همسایه است، همه ما امیدواریم که رابطه خوب و متمایزی با ایران برقرار کنیم. وی تصریح کرد که دو کشور منافع مشترک و متقابلی برای پیشرفت و بهبود منطقه و جهان دارند.
اظهارات شفاف ولیعهد سعودی برای میل به بهبود روابط با تهران با استقبال مقام های جمهوری اسلامی ایران مواجه شد و همان زمان «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امورخارجه در پاسخ به سوالی در خصوص  اظهارات ولیعهد عربستان در خصوص مناسبات ایران و عربستان و منطقه اظهار داشت: با دیدگاه های سازنده و روش گفتگو محور، این دو کشور مهم منطقه و جهان اسلام می توانند با پشت سر گذاشتن اختلافات، وارد فصل تازه ای از تعامل و همکاری برای نیل به صلح و ثبات و توسعه منطقه ای شوند.
از طرفی گزارش فروردین ماه روزنامه انگلیسی «فایننشیال‌تایمز» برای نخستین بار از مذاکرات دوجانبه پرده برداشت. با گذشت زمان به تدریج موضوع مذاکرات تهران و ریاض جنبه رسمی و رسانه ای به خود گرفت و مقامات دو کشور بر آن مهر تایید زدند تا جایی که امروز نسبت به دستیابی به توافق خوشبین اند.
بنابراین گفت وگو هایی که در دولت دوازدهم کلید خورده بود در دولت سیزدهم در راستای منافع ملی تداوم یافته است که دور چهارم آن در روز های پایانی شهریورماه در بغداد پایتخت عراق انجام گرفت. یازدهم مهر ماه «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان خبر داد که چهارمین دور مذاکرات با تهران در روز ۳۰ شهریور انجام گرفته است و سپس ابراز امیدواری کرد که طرفین بتوانند زمینه‌ای برای حل مسایل بین دو کشور فراهم آورند.
از نگاه ناظران با توجه به سیگنال های مثبت و شواهد مختلف، تهران و ریاض در آستانه امضای یک توافق قرار دارند که گزارش اخیر خبرگزاری فرانسه به این توافق اشاره کرد. یک دیپلمات خارجی در ریاض به خبرگزاری فرانسه گفته است ایران و عربستان سعودی برای بازگشایی کنسولگری‌ های خود در دو کشور به توافق اولیه رسیده‌اند و احتمالا تا چند هفته آینده اعلام عادی‌سازی روابط شود.
مواضع مقامات دو کشور که از لحن آشتی جویانه به امیدبخشی برای دستیابی به توافق تغییر پیدا کرده از دیگر موضوعات امیدوارکننده برای بهبود روابط دو کشور است. «ملک سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان ۳۱ شهریورماه در سخنرانی‌ خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ابراز امیدواری کرد که مذاکرات با ایران به نتیجه برسد.
نگاهی به مواضع وزیران امور خارجه دو کشور نیز حاکی از خوشبینی به نتایج مذاکرات است. بن فرحان با اشاره به برگزاری دور چهارم مذاکرات در ماه سپتامبر، ابراز امیدواری کرده که این مذاکرات زیرساخت حل و فصل مشکلات میان دو کشور را بنا بگذارند. «حسین امیرعبداللهیان» وزیر خارجه کشورمان نیز با بیان اینکه این مذاکرات در مسیر درست قرار دارند، گفته است: ما به نتیجه و توافق‌ هایی رسیده‌ایم اما هنوز به گفت‌وگو های بیشتر نیاز است.
در یک نگاه کلی دو مساله مهم در پیوند با گفت وگوهای تهران- ریاض همواره مورد توجه مقامات دو طرف قرار گرفته که عبارتند از «محرمانگی» و «عدم انقطاع».
در زمینه محرمانگی در ابتدا تلاش می شد تا مذاکرات به دور از توجه رسانه ها و حاشیه سازی ها انجام گیرد اما در حال حاضر تلاش بر آن است تا محتوای مذاکرات به بیرون درز نکند. همان گونه که خطیب زاده چند روز پیش در نشست خبری خود، گفت: «توافقات هیات اعزامی جمهوری اسلامی ایران با هیات اعزامی عربستان تاکنون این بوده که در فضای عمومی، مذاکراتی که پشت درهای بسته در حال انجام است، پیگیری نشود.»
در زمینه ضرورت عدم انقطاع نیز رویکرد دولت سیزدهم در این مسیر بسیار تعیین کننده بود. «سیدابراهیم رییسی» رییس جمهوری جدید کشورمان از همان اغاز بکار در مردادماه، اعلام کرد که تهران قصد دارد روابط نزدیکتری با کشور های منطقه داشته باشد و اولویتش بهبود روابط با همسایگان عرب خلیج فارس است. از این رو گفت وگو هایی که از دولت قبلی با مقامات عربستانی در بغداد آغاز شده بود با جدیت دنبال شد؛ مذاکراتی که بعد از دور چهارم به مرحله ای از امیدبخشی رسیده که دیپلمات ها آن را در چند قدمی توافق ارزیابی کنند.