مراکز پژوهشی به شبهات پاسخ دهند/ مشکل مرگ ایده‌ها را داریم

فاطمه سادات محمدی؛ نشست علمی-خبری مسئول دبیرخانه دین پژوهان کشور درباره سیاست‌ها و اهداف و عملکرد و برنامه‌های دوره جدید این مرکز امروز پنج‌شنبه با حضور آیت الله احمد مبلغی رئیس شورای دین پژوهان کشور و دکتر آیت پیمان دبیر شورای دین پژوهان برگزار شد.

رئیس شورای دین پژوهان کشور در این نشست در پاسخ به خبرنگار ۱۹دی مبنی بر اینکه ۲۳ سال از تأسیس نهاد دین پژوهی می‌گذرد اما جو جامعه نشان می‌دهد که حوزه در پاسخگویی به نیازهای امروز جامعه یک گام عقب است و پاسخ به موقعی برای شبهات ندارد و هیچ‌گاه تا این حد از بعد از انقلاب مردم از روحانیت دور نشده بودند، چه پژوهش‌هایی برای نزدیک شدن روحانیت به مردم شده است؟ اظهار داشت: سؤالاتی در نهاد دین پژوهی مطرح شد مبنی بر اینکه «هم اکنون رابطه دین و مردم در کجا قرار دارد؟ دین در میان مردم در چه جایگاهی قرار دارد؟ چه آسیب‌هایی در این حوزه رخ داده است؟ رابطه روحانیت و مردم به چه نحو است؟».

وی ادامه داد: رابطه مردم و روحانیت از موضوعات بسیار مهم و به شدت تشنه پژوهش است که باید مورد پژوهش جدی قرار گیرد و نقاط ضعف و قوت در این خصوص بررسی شود.

آیت الله احمد مبلغی بیان کرد: روحانیت از اصالت و جایگاه مهمی برخوردار است و کسانی که نام روحانی را بر خود نهادند باید سلوک معنوی و روحانی و درعین حال اجتماعی داشته باشند و مدلی را به نمایش بگذارند که جامعه به اقناع برسد و الگوی دین مداری برای مردم باشند.

وی تأکید کرد: حوزه باید آسیب شناسی و بهبود رابطه روحانیت با مردم را سرلوحه کار خود قرار دهد. نهاد دین پژوهی در این بخش می‌تواند عرصه‌ها و محورهایی را بگشاید و امکانی فراهم کند و ایده‌هایی را ارائه دهد تا مراکز پژوهشی که بودجه کافی هم در خدمت دارند در این زمینه ورود کنند.

این عضو مجلس خبرنگاران رهبری در ادامه پاسخ به خبرنگار ۱۹دی گفت: مراکز پژوهشی برای پاسخ به شبهات و دفاع از جایگاه روحانیت وارد عمل شوند باید در خصوص رابطه بین مردم و روحانیت و دین و روحانیت هشدار داد.

وی با تأکید بر اینکه مراکز پژوهشی دچار آسیب‌های جدی هستند، افزود: یک آسیب این است که به موضوعاتی روی آوردند که برای جامعه مفید نیست و دردی را از جامعه دوا نمی‌کند. بخش زیادی از هزینه‌ها صرف موضوعات غیرکاربردی می‌شود.

آیت الله مبلغی ادامه داد: دومین آسیب تداخل چند مرکز پژوهشی در کار است و سومین آسیب این است که مراکز پژوهشی، نتایج پژوهش‌ها را به هم پاس نمی‌دهند تا نتیجه نهایی گل زدن رخ دهد و تبادل و تقسیم کار وجود ندارد لذا نمی‌توانند پوشش دهی مناسبی داشته باشند.

رئیس سابق مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی افزود: آسیب بعدی این است که خروجی پژوهش‌ها بر مبنای علمی شکل نمی‌گیرد و یکی دیگر از آسیب‌ها این است که خروجی پژوهش‌ها به اجرا منتهی نمی‌شود و مانند مثال معروف است که «خود گویی و خود خندی» و به مرحله عینیت و اجرا نمی‌رسد.

وی تأکید کرد: پژوهش‌ها باید جایی مدیریت و ساماندهی شود و طبق نیاز و کاربرد و اولویت‌ها انجام شود و از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری به عمل آید. از مدیریت حوزه علمیه می‌خواهیم ساز و کاری برای مدیریت پژوهش‌ها داشته باشد تا توهمات جای پژوهش‌ها را نگیرد. دین در همه حوزه‌ها حرف برای گفتن دارد ما باید طبق نیاز پاسخگوی جامعه باشیم.

وی تصریح کرد: مطالعات سرسری امروز برای پاسخ به شبهات، تأثیر لازم را ندارد لذا باید آسیب‌های ضربه به دین و راه ایمان افزایی دینی مردم را بشناسیم.

آیت الله مبلغی اظهار داشت: نهاد دین پژوهان در شرایطی پدید آمد که دین پژوهی چندان رونق یا بروز و ظهور چندانی نداشت و ایده‌های دین پژوهانه ملموس نبود.

وی گفت: نگاه قابل توجهی در سطح حوزه علمیه به این نهاد بوده و شخصیت‌های بزرگی هم مانند مرحوم آیت الله معرفت و آیت الله امینی در این نهاد حضور یافتند و دبیر این نهاد آقای صاحبی شخصیتی با نگاه تاریخی و تمدنی بود، یاد آنان را گرامی می‌داریم که بر رونق و اعتبار و جایگاه این نهاد افزودند.

وی تصریح کرد: تحولات در همه عرصه‌ها در حال انجام است و طبیعی است که دین هم باید تحولاتی را ایجاد کند و پاسخگوی نگاه و نیازهای روز باشد و دین پژوهی باید وارد مرحله جدیدی شود.

رئیس مرکز پژوهش‌های دینی تطبیقی التجدید در لبنان گفت: سرشت دین پژوهی معاصر در حرکت رفت و برگشت میان نسل جدید و دین رقم می‌خورد و این نهاد به منظور پاسخ به نیازها و پرسش‌های جامعه و عرضه آن به نسل جدید شکل گرفته است.

وی با بیان اینکه شناخت نسل جدید یک مطالعه مهم و پیچیده‌ای است، افزود: مرحوم شهید صدر بر شناخت «انسان معاصر» تأکید دارد لذا شناخت انسان معاصر یک موضوع مهم و کلان و مادر شناخت تمام موضوعات است.

وی ادامه داد: در مرحله بعد باید از خاستگاه شناخت انسان به دین برگردیم و آن‌قدر این رفت و برگشت باشد تا به چشمه زمزم که مدنظر ما است رسیده شود و پاسخگوی نسل روز باشیم.

آیت الله مبلغی افزود: باید بین نسل معاصر و دین رفت و آمد داشت تا سرنوشت مهمی را رقم برنیم. یک لحظه غفلت سبب می‌شود که چیزی را بسازیم و جای انسان معاصر بگذاریم. در این صورت دین به جای پاسخ و برآورده کردن نیاز انسان واقعی به سمت انسان خیالی می‌رود.

وی گفت: مسائل انسان معاصر مدام در حال نو شدن است باید به موضوعات جدید در زمان خودش پاسخ دهیم لذا فقه، کلام و همه دانش‌ها و پژوهش‌ها باید به سمت شناخت انسان معاصر برود.

وی توضیح داد: دین پژوهی معاصر حرکتی است با درهای باز به روی انسان معاصر تا بتواند به انسان معاصر خدمت کند لذا علمی سازی و پاسخ هوشمند به سؤالات باید انجام شود.

رئیس شورای دین پژوهان کشور با بیان اینکه دین پژوهی معاصر پلی بین دین و انسان معاصر با دو محور اساسی است، افزود: محور نخست توسعه دهی و کاربردی سازی علوم حوزوی در برابر نیازهای زمانه و محور دوم جایگاه پژوهش در مطالعات بین رشته‌ای است.

وی در خصوص کاربردی سازی علوم حوزوی گفت: فقه، کلام، اصول و همه دانش‌های حوزوی باید پاسخگوی نیاز انسان معاصر باشد. کلام جدید باید توسعه پیدا کند و تاریخ شناسی کلامی و جامع شناسی کلامی با حفظ ارتباط با دین و خدا باید داشته باشیم

وی افزود: در بخش محور دوم دین پژوهی معاصر تلاش دارد از خاستگاه دین به علوم انسانی نگاه کند زیرا دین در جهان از حالت عزلت خارج شده و مانند یک اصل اساسی و رو به گسترش مطرح است. دین هم اکنون فضاهای علمی و آکادمیک را تسخیر می‌کند لذا حوزه علمیه نباید از دین پژوهی غافل شود یا به اقدامات محدود بسنده کند.

آیت الله مبلغی تأکید کرد: دین پژوهی باید حرکت اصلی حوزه علمیه باشد. حوزه اگر بخواهد حرکت خود پایدار و استوار گردد و علوم در آن پویا و کاربردی شود راهی جز روی آوردن به دین پژوهی ندارد.

وی گفت: برنامه نهاد دین پژوهان برای دهه پیش رو نگاه جدید پژوهشی به آینده و بیان نسخه‌های کاربردی است. برای رسیدن به اهداف هفت محور اساسی را مدنظر داریم.

وی بیان کرد: هدف نخست کشف و ارائه ساحت‌های دین پژوهی و دوم عرضه پژوهی کالای دینی است که از سوی عالمان دینی به جامعه عرضه می‌شود که به عبارت من عرضه پژوهی باید انجام شود تبلیغ و رسانه جویی دینی است. اگر غفلت شود ممکن است با شیوه‌های بدون برخورداری از قدرت عرضه بسنده و بر مکانیزم‌های کم شعاع تمرکز شود.

وی افزود: به عنوان مثال منبر باید بازتعریف شود با عناصر اصلی آن و راه‌های تبلیغ دینی مورد پژوهش قرار گیرد و به اقتضائات جدید لینک شود. باید تعریف درستی از رسانه داشته باشیم.

رئیس شورای دین پژوهان کشور گفت: متأسفانه ما استفاده معکوس، بی‌فایده و گاهی از رسانه داریم که ما را درست به مقصد نمی‌رساند.

وی با بیان اینکه پژوهش در حوزه نیازمند پژوهش است، گفت: نخست معیارهای پژوهش درست و دوم ایده پژوهی در حوزه پژوهش‌های دینی مهم است. بسیاری از ایده‌ها در حوزه و خانه‌ها و ذهن آدم‌ها وجود دارد اما خاک می‌خورند. نه شناسایی کردیم و نه می‌دانیم صاحبان ایده چه کسانی هستند و با مرگ آدم‌ها ایده‌ها از بین می‌رود. ایده نقطه شروع است و ما تشنه ایده‌ها هستیم.

وی بیان کرد: شناسایی ایده‌ها و ایده پردازها گام اول است دوم سنخ بندی و دسته بندی ایده‌ها است که از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد و سوم تلاش برای ارتقای ایده و سوق دادن آن به سمت نظریه است.

آیت الله مبلغی با بیان اینکه مشکل مرگ ایده‌ها را داریم، افزود: قبل از مرگ باید فضایی به برای ایده‌ها فراهم شود که تبدیل به نظریه شوند. شناسایی ایده‌ها دسته بندی ایده‌ها و فضا دادن به ایده‌ها برای رسیدن به نظریه سه اقدام در این راه است که باید عملی شود.

وی ادامه داد: برخلاف تأکید مقام معظم رهبری نظریه‌پردازی کافی در حوزه علمیه وجود ندارد برخی اوقات ایده جای نظریه را گرفته است لذا سومین محور پژوهش پژوهی، نظریه پژوهی در حوزه دین است. باید نظریات را مبنا قرار دهیم. حوزه باید تمرکز خود را بر نظریه بگذارد و همه کیان و سرنوشت خود را بر محقق کردن نظریه ببیند.

وی افزود: چهارمین محور مورد تأکید نهاد دین پژوهی، روش پژوهی علوم دینی به‌ویژه در دو حوزه اجتهاد و کلام است. باید تمرکز بر این حوزه داشت و روش علوم را شناسایی و بررسی کنیم. نگاه به روش پژوهی در حوزه تا حدودی در حال شکل گرفتن است اما نیازمند حرکت و همگرایی بزرگان حوزه علمیه است. بدون روش، پژوهش شکل نمی‌گیرد.

رئیس شورای دین پژوهان کشور بیان کرد: محور پنجم جایگاه پژوهش در مطالعات بین رشته‌ای است. امحا، القا و اهمال نسبت به حاصل رشته‌های مختلف و داشته‌های رشته‌های مختلف به این معنا است که موضوع را نشناسیم و حرکت اقتصادی نداشته باشیم و در دنیای امروز به دقت حرکت نکنیم. لذا دین شناسی باید جایگاه خود را در رشته‌های مختلف پیدا کند.

وی گفت: هنوز حاصل پژوهش‌های دینی را به سبد مطالعات میان رشته‌ای اضافه نکرده‌ایم و تعریفی بر این نداشتیم و نمی‌توانیم هم سخنی کنیم. باید با قدرت به این عرصه ورود کنیم.

وی ادامه داد: ششمین محور جایگاه شناسی مطالعات بین رشته‌ای در پژوهش دینی است. باید مطالعات بینا رشته‌ای را در مطالعات پژوهش دینی بیاوریم تا بتوانیم نظر در دین بیندازیم و در نتیجه پاسخ‌های دین را بگیریم.

آیت الله مبلغی گفت: محور هفتم، کلان موضوعات پژوهی است. دانشگاه‌ها، حوزه‌ها و پژوهش‌های ما از کلان‌ها گریخته و به سمت موضوعات کلان نرفته‌ایم. پژوهش‌های دینی باید بر مسائل کلان تمرکز کند. اگر به مسائل خرد به جای کلان بپردازیم مانند آب در هاون کوبیدن است.

وی بیان کرد: امروز حوزه باید به شکل فوری و فوتی به سمت وحدت پژوهی جهان اسلام برود. آخرت الزمان شناسی، اندیشه پژوهی، دینی پژوهی و تمدن پژوهی نمونه‌هایی است که باید به آن پرداخته شود.

وی گفت: دومین هدف نهاد دین پژوهی، در دهه پیش رو ارائه خدمات علمی و اجتماعی این نهاد با ابعاد ملی و بین‌المللی است.

این پژوهشگر گفت: اگر صرفاً بر داخل تکیه کنیم و از نظریه‌های پژوهشگران بین‌الملل استفاده نکنیم و با آنان تبادل نظر نداشته باشیم پژوهش ما ناقص الخلقه خواهد شد. باید با جهان اسلام اعم از شیعه و سنی تبادل نظر و پژوهش داشته باشیم.

وی افزود: برخی مسائل در جهان عرب یا در ایران منعکس می‌شود که بر یکدیگر اثر می‌گذارد. پژوهش‌ها باید فرامرزی حرکت کند تا به موفقیت مورد نظر دست یابیم. پژوهش در یک مجموعه و یا درون کشوری برد لازم را نخواهد داشت. این امر به نفع تشیع و تسنن است. باید به این مسئله بین‌المللی بیندیشیم. این امر به دین قدرت می‌دهد. لذا باید با مراکز علمی داخلی و خارجی بنا به اولویت و امکانات رایزنی کنیم.

وی گفت: نهاد دین پژوهی باید از تکیه بر مسائل خرد و روزمره خارج شود. ایده‌های نو را منعکس کند. با سایر نهادها مشارکت و مساعدت کند و خدمات ارائه و دریافت کند و نقطه وصلی بین پژوهشگران و مراکز علمی باشد.

آیت الله مبلغی با بیان اینکه نهاد دین پژوهی از فقدان یک خبرگزاری دینی قوی در حوزه پژوهش رنج می‌برد، افزود: ایجاد خبرگزاری تخصصی دین پژوهی که محتوای یک خبر پژوهشی را به زبان رسانه تبدیل و به صورت منظم و جامع به زبان‌های مختلف عرضه کند، خدمت بزرگی به دین و جامعه در عرصه بین‌المللی است. اگر حوزه علمیه و نهادهای دولتی پای کار بیایند و امکانات اختصاص یابد و این امر محقق می‌شود.

وی افزود: تا زمانی که خبرگزاری در این حوزه وجود ندارد با برخی خبرنگاران همکاری کنیم و اخبار پژوهشی را اطلاع رسانی و ویرایش آن را به عهده گیریم زیرا پژوهش‌های مهم از دید خبرنگاران مغفول می‌ماند.

وی با بیان اینکه شخصیت‌های بزرگ حوزوی در نهاد دین پژوهی حضور دارند، افزود: باید از ظرفیت آنان استفاده کرد و این نهاد را از حالت بالقوه یا نیمه بالفعل خارج کنیم و در زمینه پخته کردن ایده‌ها با نگاه بین‌المللی همکاری داشته باشیم. باید به سمت پر کردن خلل‌ها برویم و تکرار مکررات را نداشته باشیم.