صنایع دستی هنری است که با دستان هنرمندان با لطافت و زیبایی وصف ناشدنی چشم گردشگران را می‌نوازد؛ هنری که در هر منطقه و خطه‌ای متغیر است و با نام آن شهر و دیار خودنمایی می‌کند، یزد و ترمه‌اش، شیراز و هنر قلم‌زنی و اصفهان با هنر خاتم کاری و مینا کاری آن و … شهرت دارد.
بعد از آنکه کشورهای پیشرفته پس از جنگ جهانی دوم صنایع دستی را با رویکرد هنری و فرهنگی مورد توجه قرار دادند، نخستین همایش جهانی در این زمینه در ۱۰ ژوئن سال ۱۹۶۴ میلادی در نیویورک برگزار شد.
در این همایش تعدادی از اساتید دانشگاه، هنرمندان و صنعتگران از ۴۰ کشور جهان شرکت داشتند و به تأسیس شورای جهانی صنایع دستی به عنوان نهاد وابسته به یونسکو بحث شد و بعدها روز صنایع دستی به تصویب رسید.
این صنایع دروازه ورودی به فرهنگ‌ها و ملیت‌ها و اقوام مختلف است که با نام‌گذاری روزی به این نام به اهدافی چون تشویق و راهنمایی صنعتگران دستی برای بالا بردن اطلاعات تخصصی و حرفه‌ای متفاوت فرهنگی در هر یک از کشورهای عضو، ایجاد هم‌بستگی بین صنعتگران دستی سراسر جهان و تجلی رکن حیات فرهنگی بین ملت‌ها دست یابیم.
با توجه به اینکه این هنر نقش مهمی در تحقق رونق و جهش تولید دارد اما به دلیل حمایت نکردن از هنرمندان این صنعت به ویژه بیمه نشدن هنرمندان این صنعت دست خوش مشکلات و چالش‌های بزرگی هستند.
صنایع دستی در شهر مقدس قم تاریخچه قدیمی دارد؛ از فرش دست بافت ابریشم زیبا گرفته تا خرمهره سازی، زیورآلات سنتی، انگشتر سازی، سفال و سرامیک و همچنین سنگ تراشی و منبت کاری و منسوجات سنتی همه و همه حرفی برای گفتن دارند اما به دلیل بی‌مهری غریب و نا آشنا هستند.
به طور اجمالی هر کدام از این رشته‌ها را معرفی می‌کنیم، در شهر قم به دلیل بافت مذهبی و معنوی هنر تسبیح سازی شهرت دارد که ازجمله معروف‌ترین سوغات مناطق مذهبی و زیارتی است اما نباید از صنعت خرمهره سازی آن غفلت کرد.
خرمهره سازی صنعتی به بلندای تاریخ
یکی از معروف‌ترین صنایع دستی قم خرمهره است که قدمت ساخت آن به حدود ۵ هزار سال پیش و به دوره هخامنشیان و اشکانیان می‌رسد؛ این صنایع دستی نفیس توسط شاهزاده‌های ایرانی به مصر فرستاده شده است؛ خرمهره سنگ آبی رنگ یا فیروزه‌ای است که کاربرد آن برای دفع چشم زخم و دفع انرژی‌های منفی است.
هم چنین رنگ آبی ملایم در روانشناسی بسیار آرامش بخش می‌باشد؛ برای تولید خرمهره، در ابتدا گل مخصوص آماده شده را به اشکال مختلف در می‌آورند و سپس این ماده را پخت می‌کنند که پخت آن حدود ۹ ساعت در کوره‌های با درجه حرارت حدود هزار درجه سانتی‌گراد انجام می‌شود.
انگشتر سازی
ساخت انگشترهایی زیبا با استفاده از تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی از دیگر صنایع دستی قم است که درآمد اصلی بخش زیادی از مغازه‌داران اطراف حرم حضرت فاطمه معصومه (س) را شامل می‌شود در نزدیک حرم مطهر نماد انگشتر کار شده با نگین‌هایی از سنگ‌های در محل عبور و مرور زائران نصب و برای گردشگران خودنمایی می‌کند.
فرش دستبافت ابریشم نماد صادرات قم
از دیگر هنرهای مهم صنایع دستی قم فرش‌های دستباف است که قدمتی بسیار طولانی دارد؛ هنرمندان قمی در حوزه قالی بافی فعالیت چشمگیری داشته‌اند، مردان و زنان با سلیقه قمی در کارگاه‌های تولیدی خانگی و کارگاه‌های شهر مشغول به بافت قالی‌های دستباف، قالی‌های گل ابریشم، کرک و تمام ابریشم هستند که این امر نقش مهمی در اقتصاد خانواده دارد و برند صادرات قم نیز به شمار می‌رود، البته بافندگان فرش ابریشم در قم اکثراً زنان هستند.
مواد بکار رفته در قالی‌های قم شامل ابریشم، پشم و کرک است. همچنین نقوش طرح‌های لچک ترنج، شاه عباسی، جوشقانی، شکارگاه، محرابی نمایانگر این هنر اصیل ایرانی است.
فرش ابریشم دستباف قم از نفیس‌ترین صنایع دستی است که از لحاظ رنگ آمیزی و طرح و نقشه اصیل ایرانی و کیفیت آن در دنیا رتبه اول را دارا می‌باشد و در کشورهای اروپایی دوستداران بسیاری را دارد.
نجات بازار بی رمق صنایع دستی برای بهبود اقتصاد
در شهر مقدس قم که دروازه ورود سالانه دو میلیون نفر زائر و گردشگر خارجی است به دلیل نبود بازار دائمی برای فروش، عدم تبلیغ و کسب نکردن بازارهای هدف، صنایع دستی و تاریخی قم حال خوشی ندارد و بازار آن هم بی رمق است.
حال اگر هم از بحران کرونا غفلت نکنیم که پای گردشگران داخلی و خارجی را از شهر کریمه اهل بیت (س) قطع و گردشگری شهر را به طور کامل فلج کرده است حتی همان تعداد گردشگرانی که در بازارهای اطراف حرم همان اندک انگشتر و خرمهره را خریداری می‌کردند دیگر در شهر نیستند.
حال فرش دستبافت ابریشم قم هم این روزها ناخوش است، فرشی که تار و پود ابریشمی آن چشم گردشگران را جادو کرده و از مسافت‌های طولانی برای خرید این فرش به قم می‌آمدند، امروز بی مشتری مانده است.
اما چه بخواهیم یا نخواهیم کرونا روزی نحسی خود را برداشته و می‌رود و یا باید به طور مسالمت آمیزی با آن زندگی کنیم، باید مسئولان استان توجه داشته باشند برای نجات اقتصاد فلج شده این شهر راهی جز سرمایه‌گذاری و حمایت از این هنر اصیل ندارند تا در دوران پسا کرونا اقتصاد استان و کشور را بهبود و زمینه صادرات را متحول کند، برگزاری نمایشگاه‌های دائمی در کنار حرم، اعطای تسهیلات، شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی و تبلیغ و اطلاع‌رسانی و آموزش می‌تواند این صنعت بی رمق را جانی دوباره ببخشد.
صادرات ۲۶۵ میلیون دلاری صنایع دستی قم
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم با اشاره به اشتغال ۲۲۰ نفر در حوزه صنایع دستی استان قم می‌گوید: ۲۶۵ میلیون دلار رقم صادرات سال گذشته استان از صنایع دستی بود که شامل، مصنوعات سفال و سرامیک، سنگ‌های قیمتی، تولیدات زیورآلات سنتی که به کشورهای حوزه خلیج فارس صادر شده است.
حمید یزدانی بیان می‌کند: در سال گذشته از بین ۱۸ اثر ارسالی به مرحله کشوری پنجمین دوره داوری دو سالانه نشان ملی مرغوبیت، ۱۰ اثر از استان قم شامل کیف چرمی حکاکی شده گل و مرغ، گردن آویز حکاکی شده با خط ثلث، مُهر لول، انگشتر حکاکی شده با عقیق نباتی، حکاکی بسیار ریز عقیق، انگشتر نقره عقیق اصل ایرانی، انگشتر نقره مدل صفوی، انگشتر حکاکی عقیق، گلیم سنتی قم، جعبه نگارگری گل و مرغ، رتبه برتر را کسب کردند.
وی با بیان اینکه در سال قبل یک نمایشگاه تخصصی صنایع دستی و چهار نمایشگاه فصلی فروش محصولات هنرمندان در قم برگزار شد، می‌افزاید: این نمایشگاه‌ها با مشارکت استانداری و سازمان فرهنگی ورزشی شهرداری قم برپا شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قم با اشاره به رویداد ویژه صنایع دستی در سال ۹۸، گفت: در این سال نخستین همایش تولید کنندگان زیورآلات سنتی قم برگزار شد و در این مراسم از سبد سوغات استان رونمایی و از هنرمندان عرصه زیورآلات سنتی تجلیل شد.
وی با توجه به رقم یک میلیارد ریالی اعتبارات مصوب شده در حوزه صنایع دستی قم در سال قبل، گفت: امیدوار هستیم امسال اعتبارات صنایع دستی افزایش یابد چرا که صنایع دستی نقش مهمی در جهش تولید دارد و نام‌گذاری سال ۹۹ به نام جهش تولید نشان از دغدغه مقام معظم رهبری دارد و برای تحقق این شعار باید نگاه ما به اقتصاد و تولیدات داخلی باشد.
- نویسنده : هیفاء پردل
- منبع : خبرگزاری مهر
