عوامل صلح امام حسن(ع)/ امامی که دو بار اموال خود را به فقرا بخشید

نیمه ماه رمضان، سالروز تولد اولین نوه رسول گرامی اسلام (ص)، از پدر و مادری مطهر است. امام حسن مجتبی (ع) در ۱۵ رمضان سال سوم هجری پا به عرصه حیات گذاشتند. در باب فضائل و سجایای اخلاقی ایشان از کودکی تا بزرگ‌سالی بسیار سخن گفته‌اند، اما بیش از همه شاید بحث صلح ایشان با معاویه در اذهان عموم ماندگار شده باشد.
دانشنامه اسلام می‌نویسد در منابع عوامل پذیرش صلح توسط امام حسن علیه‌السلام، صلح‌دوستی، بیزاری از سیاست و چنددستگی‌های متعاقبش و تمایل به جلوگیری از خون‌ریزی‌های گسترده گزارش‌شده است؛ اما احتمال دارد که حضرت به علت نبود حامی صلح را پذیرفته باشند.
بنا بر آنچه در کتب تاریخی آمده است، دولت امام حسن (ع) با مشکلات مالی روبرو بود؛ از این رو امام حسن (ع) نمی‌توانستند به سربازانی تکیه کنند که میل چندانی به جنگیدن نداشتند.
حدیثی موجود است که مدعی است امام حسن (ع) در حق خودشان به‌عنوان خلیفه پافشاری نخواهد کرد. این حدیث می‌گوید «رسول گرامی اسلام (ص) گفته‌اند که این پسرم حسن (ع) حاکمی است که توسط آن خداوند، روزی دو گروه مخالف مسلمان را در کنار هم می‌آورد».
سید محمدحسین طباطبایی با اشاره به اینکه حسین بن علی (ع) نیز در دوران حکومت معاویه صلح را بر جنگ برگزید، می‌نویسد: «اگر امام حسن یا امام حسین (ع) با معاویه می‌جنگیدند کشته می‌شدند و برای اسلام کمترین سودی نمی‌بخشید و در برابر سیاست حق به جانبی معاویه که خود را صحابی و کاتب وحی معرفی کرده، هر دسیسه را به کار می‌برد تأثیری نداشت».

انفاق عجیب امام حسن مجتبی(ع)
یکی از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه امام حسن مجتبی (ع) در سن ۳۷ سالگی جانشین پدرشان به‌عنوان خلیفه مسلمین شدند و ۶ ماه و سه روز خلافت ایشان طول کشید، اظهار داشت: آیه تطهیر در قرآن در شأن خمسه آل عبا نازل شد که یکی از آنان، امام حسن مجتبی (ع) است و پیامبر اکرم (ص) مکرر می‌فرمودند: «حسن و حسین سیدی سید جوانان بهشت هستند، چه صلح کنند و چه جنگ یا قیام کنند».
آیت‌الله محسن فقیهی ادامه داد: صلح امام حسن مجتبی (ع) دارای شرایط ویژه‌ای است و صلح با معاویه در شرایطی بود که احساس کردند مردم وفاداری ندارند و حمایت نمی‌کنند و به تنهایی امکان جنگ نبود و امید پیروزی نداشت، بنابراین راهی جز صلح نداشت.
وی افزود: زمینه قیام برای امام حسن (ع) فراهم نبود چون معاویه هم با یزید فرق داشت، معاویه از نظر ظاهر اسلامی‌تر بود اما یزید مشهور به فسق و فجور بود، معاویه تا حدودی ظواهر را حفظ کرده و در نهان گناه می‌کرد اما مردم همه بر این موضوع آگاه نبودند و اگر امام می‌خواست با معاویه بجنگد، مردم از ایشان نمی‌پذیرفتند.


این استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در بخش دوم سخنانش با اشاره به ویژگی‌های شخصیتی امام حسن مجتبی (ع)، گفت: ایشان در تمام عمرشان دو بار همه اموال خود را به فقرا بخشیدند و این انفاق عجیبی است که انسان هیچ چیز برای خودش نگه ندارد، درب خانه امام حسن مجتبی (ع) همیشه باز بود و فقرا مراجعه کرده و غذا می‌خوردند و لباس می‌گرفتند و در واقع امام به تمام نیازهای آنان توجه کرده و آنان را بی‌نیاز می‌کرد.
آیت الله فقیهی بیان کرد: امام حسن (ع) بنابر آنچه که در تاریخ مشهور است کریم اهل‌بیت (ع) نامیده شدند. از نظر اخلاقی، عاطفی، روحی بسیار اهل محبت بودند، صبر حضرت در تاریخ معروف است در برابر ناملایمات و سختی‌ها صبر داشتند. مظلومیت امام که توسط جعده همسرشان مسموم می‌شوند که آن هم توطئه‌ای بود که از جانب معاویه و دستگاه حکومت بنی‌امیه طراحی‌شده بود.

صلح آتش‌بس موقت بود
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: امام حسن مجتبی (ع) به خاطر آماده نبودن وضعیت فکری جامعه نمی‌توانستند بجنگند زیرا اگر امام می‌خواستند با معاویه وارد جنگ شوند اصل اسلام از بین می‌رفت.
حجت‌الاسلام محسن غرویان ادامه داد: در تاریخ نقل‌شده که حکومت معاویه آن‌قدر ذهن مردم را خراب کرده بود که امام حسن (ع) پشتیبانی نداشتند، امام با این صلحشان فرصتی را گرفتند که یک عده یارانی را پرورش دهند و زمینه برای برادرشان امام حسین (ع) آماده شد.
وی با اشاره به اینکه شرایط، شرایط جنگ هم نبود زیرا امام حسن (ع) تنها بودند و وقتی هم کسی یاوری نداشته باشد بخواهد یک‌تنه بایستد آن‌وقت اصل آن هدف و مکتب از بین می‌رود، گفت: بنابراین صلاح دیدند که از این فرصت استفاده کنند و مذاکره و صلح موقتاً از جانب امام حسن مجتبی (ع) پذیرفته شد تا شرایط بیداری مردم فراهم شود.
این استاد حوزه و دانشگاه در واقع این صلح را یک آتش‌بس موقتی دانست و گفت: روشنگری‌های امام حسن مجتبی (ع) مقدمات و زمینه‌های روحی در جامعه را فراهم کرد تا مردم پی به ماهیت حکومت بنی‌امیه و اهداف سیاسی آن‌ها ببرند و بعد می‌بینیم که مردم کوفه نامه به امام حسین (ع) برای احیای دین و اسلام می‌نویسند.
وی عنوان کرد: درست است که بعداً کوفیان بی‌وفایی می‌کنند اما همین که این همه نامه برای امام حسین (ع) می‌نویسند این‌ها بر اساس تحلیل تحلیلگران سیاسی و مورخان موثق زمینه‌سازی قیام امام حسین (ع) شد و اگر زمینه‌سازی‌ها و روشنگری‌ها و خطبه‌ها و فرمایشات امام حسن (ع) نبود آن همه نامه برای اقامه عدل و حکومت دینی برای امام حسین (ع) نمی‌نوشتند.