حدود یک دهه پیش وقتی منشور کوروش به ایران امانت داده شد، لمس آن توسط مسؤولان میراث فرهنگی سر و صدای زیادی به پا کرد. در شرایطی که مدیران موزه بریتانیا دستکش آبی (نیتریل با مقاومت فیزیکی و شیمایی بالا) پوشیده بودند و با احتیاط و حساسیت منشور کوروش را که اتفاقا بر سر اصالت آن تردیدهایی نیز به میان بود، جابه‌جا می‌کردند، مسؤولان ارشد میراث فرهنگی کشور بدون دستکش و با کمترین ملاحظه، منشور را در دست گرفته، مقابل دوربین خبرنگاران و عکاسان ایستادند و عکس گرفتند و سخنرانی کردند.
دو سال پس از آن اتفاق، هیأت دولت در برگشت از سفر نیویورک، جام سیمینی را همراه خود به ایران آورد که حسن روحانی درباره آن گفت این هدیه آمریکایی‌ها به ملت ایران است. جامی که البته بر سر اصل یا تقلبی بودن آن بحث‌های زیادی مطرح شد، این‌بار نیز به محض رسیدن به فرودگاه مهرآباد روی دست مسؤولان و در مقابل دوربین عکاسان خبری چرخید.
جام شیردال که هیأت دولت در سال 1392 از سفر نیویورک به ایران آورد
بر سر اصالت این شیء همچنان بحث است
حالا عزت‌الله ضرغامی ویدئویی را از بازدید خود از مخزن موزه ملی منتشر کرده که دست به دست کردن سفال‌ها و جام مرمر ۴۵۰۰ ساله توسط او، واکنش‌های فعالان میراث فرهنگی و افکار عمومی را برانگیخته است. هرچند ضرغامی برخلاف مسؤولان سابق میراث فرهنگی، این‌بار دستکش (لاتکس سفید) پوشیده و تماس مستقیم با اشیاء تاریخی نداشت، اما خارج کردن آن اشیاء با قدمتی ۴۵۰۰ ساله که تک نسخه‌هایی تکرار نشدنی هستند، از محیطی که در همان ویدیو گفته می‌شود استاندارد و خشک است که اشیاء را این‌چنین محفوظ نگه داشته و چرخاندن پی در پی آن آثار تاریخی در بین دست‌ها، رفتاری غیراستاندارد در حافظت از آثار باستانی محسوب می‌شود که به نوعی اضطراب و واکنش جمعی را در پی داشته است.
نکته دیگر رفتار مسؤولان موزه ملی ایران است که پروتکل‌های تماس با اشیأ تاریخی را صرفا به استفاده از "دستکش" محدود کرده‌اند و در بخشی از ویدیو حتی مشاهده می‌شود که رییس کل موزه، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی را به تماشای نزدیک یک جام مرمین با قدمت ۴۵۰۰ سال ترغیب می‌کند.
الهه نیک‌آذر، از جمله باستان‌شناسانی است که حدود یک دهه پیش، پس از سر و صدای نمایش منشور کوروش نسبت به رفتار و برخورد مسؤولان ارشد میراث فرهنگی با آثار باستانی و تاریخی به ویژه هنگام نمایش‌های عمومی، این نکته را متذکر شده بود که دست زدن به اشیای تاریخی باعث خواهد شد تا چربی دست انسان و یا رطوبت آن (عرق شور) جذب شیء شود و به مرور زمان همان نقطه رو به سیاهی و کثیفی برود.
نمایش منشور کوروش در تهران 1389
این باستان‌شناس گفته بود: از آنجایی که مسؤولان میراث فرهنگی قبل از انتصاب تخصصی در ارتباط با میراث فرهنگی و باستان‌شناسی و حفاظت از آثار تاریخی نداشته‌اند، نمی‌دانند حساسیت‌ها در برابر مواجهه با آثار تاریخی چقدر است! این درحالی است که حافظان آثار تاریخی در کشورهای دیگر حتی اثر مخرب تنفس انسان بر اشیاء تاریخی را بررسی کرده و برای کنترل اثرات مخرب آن برنامه‌ریزی می‌کنند.
شورای جهانی موزه‌ها (ایکوم) در مقررات و استانداردی که تبیین کرده نیز تاکید می‌کند که موزه‌ها از مجموعه‌هایی برای آموزش، تحقیق و الهام در حال حاضر و آینده محافظت می‌کنند و ما مسؤولیت داریم با این اشیاء با احترام رفتار کنیم و اطمینان حاصل کنیم که آن‌ها برای نسل‌های آینده نگهداری می‌شوند؛ چرا که در حالت عادی گذر زمان باعث می‌شود وضعیت و ساختار اشیاء تغییر کند و به همین دلیل نباید به آن‌ها دست بزنیم یا آن‌ها را بدون توجه به استانداردها جابه‌جا کنیم.
فیونا کندلین - استاد موزه‌شناسی کالج بیرکبک لندن ـ پژوهشی روی آثار تاریخی که توسط بازدیدکنندگان لمس شده‌اند، انجام داده که بر اساس آن تاکید می‌کند: «تغییرات ناگهانی در رطوبت، دما و نور می‌تواند جسم را تخریب کند. لمس آن، کثیفی و روغن را از پوست شما به سطح شیء تاریخی وارد می کند - به همان روشی که اثر انگشت در صحنه جرم باقی می‌ماند، علاوه‌بر این، روغن‌ها می‌توانند کثیفی را جذب کنند و روغن‌های اسیدی نیز می‌توانند سطوح فلزی را تخریب کنند.»
اما پرسش این است پوشیدن دستکش و ماسک به تنهایی می‌تواند همه این آسیب‌ها را از سر یک شئ تاریخی بگذارند؟
روایت کندلین، استاد موزه‌شناسی بر این است که ساده‌ترین اتفاق همان آسیبی است که در اخبار می‌شنوید، مثلا گلدان میلیون دلاری که هنگام جابه‌جایی، پایه‌های آن فرو می‌ریزد یا وقتی ظرفی را در دست می‌چرخانید قطعاتی از آن مثل دستگیره ظرف جدا می‌شود. این اتفاقات می‌افتد.
باور بسیاری بر این است که در دست نگه داشتن اشیاء تاریخی با دستکش یا لمس کوتاه آن‌ها، آسیبی ندارد، اما تحقیقات بین‌المللی نشان داده که با این کار ممکن است پارچه‌ای ظریف پاره یا سطوح آن خراش داده شود یا مثلا موی یک تاکسیدرمی جدا شود. به خاطر داشته باشید که بیشتر اشیاء که به نمایش گذاشته می‌شوند، قبل از رسیدن به موزه، عمری طولانی را پشت سر گذارنده‌اند. آن‌ها پیر و ظریف هستند و بسیاری از این اشیاء قدرت اولیه خود را از دست داده‌اند و شکننده هستند و حتی ممکن است یک پوسته از آن‌ها باقی مانده باشد.
فیونا کندلین، استاد موزه‌شناسی در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵، تحقیقی روی بازدیدکنندگان موزه بریتانیا که نام آن‌ها را «مخاطبان سرگردان» گذاشته انجام داده که سعی داشته برای این پرسش که چرا اینقدر تمایل به نگه داشتن اشیاء تاریخی در دست وجود دارد؟ پاسخی پیدا کند. او می‌گوید بازدیدکنندگان بهانه‌های مختلفی دارند، بیشتر آن‌ها ناآگاه هستند. خیلی‌ها می‌خواهند از واقعی یا اصل بودن و حتی استحکام آن شیء اطمینان پیدا کنند.
اما این استاد موزه‌شناسی فکر می‌کند حقیقت بزرگ‌تری پشت این بهانه‌ها وجود دارد. بازدیدکنندگان به او گفته‌اند می‌خواهند احساس کنند مثلا یک حکاکی چقدر می‌تواند عمیق باشد، یا لطافت یک بنای یادبود را حس کنند تا هنر دخیل در ساخت آن را بهتر درک و قدردانی کنند. یکی از بازدیدکنندگان اشیاء سه هزار ساله را با محصولات «آیکیا» مقایسه کرده و گفته فکر نمی‌کنم آن‌ها این همه سال عمر کنند.
استاد موزه‌شناسی کالج بیرکبک لندن نتیجه می‌گیرد: «لمس کردن و در دست نگه داشتن اشیاء تاریخی بخشی از یک رویارویی بسیار بزرگ‌تر و تخیلی‌تر با آن اشیاء است، در حقیقت تلاش برای برقراری ارتباط با گذشته. با این کار این یک پرش تخیلی اتفاق می‌افتد. برای خیلی‌ها راه و روشی قدرتمند برای برقراری رابطه با گذشته است. در دست نگه داشتن اشیاء و یا لمس آن‌ها گاهی‌اوقات باعث می‌شود که تخیل کنیم ما و یا نسلی از ما آن شیء را ساخته است.» این همان تاکیدی است که در رفتار یا اظهارات مقامات هنگام به نمایش گذاشتن اشیاء باستانی مشاهده می‌شود.
شیوه نگهداری و تماس با جام شیردال توسط رییس وقت میراث فرهنگی کشور
لمس منشور کوروش توسط کارشناس موزه بریتانیا
- نویسنده :
- منبع :
