میانجی تهران-ریاض و پیام رسان به قاهره

مصطفی الکاظی و سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان بعد از انجام دیدار در کاخ سعد آباد در پشت درهای بسته در جمع خبرنگاران به تشریح نتایج گفت وگوهای خود پرداختند و در بخش عمده صحبت هایشان بر عزم و ارداه دو کشور برای گسترش روابط تهران و بغداد تاکید کردند.
دو مقام عالی رتبه ایرانی و عراقی در بخشی دیگر از صحبت های خود در این نشست خبری به موضوع گفت وگوهای منطقه ای اشاره کردند، چنان که در این زمینه سید ابراهیم رئیسی با اشاره به تاکید سران ایران و عراق برای تقویت ارتباط کشورهای منطقه با یکدیگر تصریح کرد: بر این باوریم که گفت‌وگوهای مسئولان کشورها می‌تواند مسایل منطقه را حل کند و تأکید کردیم که حضور یا دخالت بیگانگان در منطقه نه تنها مشکل‌گشا نیست، بلکه مشکل‌ساز نیز هست و لذا بر لزوم مذاکره مسئولان کشورهای منطقه برای حل مشکلات و مسائل با یکدیگر تأکید کردیم.
رییس جمهور همچنین در این نشست به بحران هفت ساله یمن و تجاوز صورت گرفته به این کشور به رهبری عربستان اشاره کرد و با تاکید بر ضرورت حل هر چه سریع‌تر مشکلات مردم یمن و برقراری آتش بس در این کشور گفت: رفع محاصره یمن و یمنی‌ها و گفتگوی یمنی-یمنی می‌تواند مسأیل این کشور را حل کند و به رنجی که مردم عزیز یمن سال‌ها به آن مبتلا شدند، خاتمه دهد.
رییسی همچنین در این نشست به تلاش های رژیم صهیونیستی در منطقه برای پیشبرد پروژه ایرن هراسی و اقدام برخی از کشورهای منطقه در قالب پیمان ابراهیم برای عادی سازی روابط با این رژیم تاکید کرد: تلاش رژیم صهیونیستی برای عادی‌سازی روابط با کشورهای منطقه به هیچ عنوان امنیت‌ساز نخواهد بود. ایران و عراق بر لزوم برقراری صلح و آرامش در منطقه تاکید دارند و معتقدیم صلح و آرامش در منطقه در پرتو نقش‌آفرینی مسئولان همه کشورهای منطقه است و عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی یا حضور بیگانگان در منطقه حتما مشکل‌ساز خواهد بود و مشکلی را از حل نخواهد کرد.
نخست وزیر عراق نیز در این نشست مطبوعاتی با بیان این که در بخشی از گفت وگو هایم با رییس جمهور ایران، چالش‌هایی را که منطقه با آن روبرو است مورد بحث و گفتگو قرار دادیم، تصریح کرد: توافق کردیم تا مشترکاً برای برقراری ثبات و آرامش در منطقه تلاش کنیم.
الکاظمی گفت با رئیس جمهور ایران در خصوص مسایل سرنوشت‌سازی که ملت‌های منطقه با آن روبرو هستند، صحبت کردیم. دو کشور توافق کردند که حمایت خود را از آتش‌بس در یمن و لزوم گفتگو برای پایان دادن به جنگی که مردم این کشور را با رنج بسیار روبرو کرده است، اعلام کنند.
به نظر می رسد با توجه به صحبت های منتشر شده از گفت وگوهای رییس جمهور ایران و نخست وزیر عراق، از محورهای اصلی رایزنی ها بین مقامات دو کشور در این سفر موضوع روابط ایران و عربستان و همچنین افزایش تلاش ها برای ادامه برقراری آتش بس در یمن بوده است چنان که در جریان گفت‌وگوی شب گذشته امیر عبداللهیان و نخست وزیر عراق در سعدآباد موضوع ادامه مذاکرات ایران و عربستان و فراهم کردن مقدمات برای دور ششم این مذاکرات از محورهای اصلی رایزنی دو طرف بود.
در این دیدار وزیر امور خارجه ایران از تلاش های عراق برای تقویت عنصر گفت‌وگو و نقش سازنده این کشور در معادلات منطقه ای و گفتگوی میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان قدردانی کرد. امیرعبداللهیان گفت: جمهوری اسلامی ایران جز خیر برای منطقه نمی خواهد و از بازگشایی سفارتخانه ها در پایتخت دو کشور حمایت می کند.
 امیر عبداللهیان همچنین از فرصت این دیدار استفاده کرد و به صورت ضمنی با اشاره به گزارش‌های منتشر شده مبنی بر این که آمریکا در ماه مارس نشستی محرمانه با مقامات نظامی ارشد رژیم صهیونیستی، عربستان سعودی، اردن، بحرین، قطر، مصر و امارات متحده عربی در شرم الشیخ برگزار کرده است تا بررسی کنند که چگونه می‌توانند با توانمندی‌های موشکی و پهپادهای ایران مقابله کنند، تاکید کرد: با توجه به مشترکات دو کشور ایران و مصر، تقویت مناسبات فی مابین تهران و قاهره به نفع منطقه و جهان اسلام است.
طی سال های اخیر دولت های مختلف در عراق با توجه به روابط شان با ایران و عربستان و تاثیر مستقیم نوع ارتباط تهران و ریاض بر تحولات و مسائل عراق، سعی کرده اند که با میانجی گری و وساطت حجم تنش ها بین ایران و عربستان را کاهش دهند و رقابت مخرب موجود بین دو کشور که اثرات آن بر کل منطقه است را به نوعی مدیریت کنند و همچنین از این طریق، نقش خود در تحولات منطقه را افزایش دهند و جایگاه پیشین عراق را هم به نوعی بازسازی کنند.
در چارچوب همین تلاش ها از فروردین 1400 گفت‌وگوهای ایران و عربستان آغاز شد و تا شهریور 1400 چهار دور از مذاکرات بین تهران و ریاض در بغداد برگزار شد ولی بعد از آن به دلیل برخی تحولات در منطقه و تاثیر مستقیم آن بر مواضع تهران و ریاض و نقش افرینی مخرب برخی عوامل ثالث در ایجاد مانع در پیشبرد این مذاکرات، وقفه ای تقریبا شش ماهه در این روند ایحاد شد و نهایتا در روزهای ابتدایی اردیبهشت ماه سال جاری دور پنجم این مذاکرات در فضایی نسبتا مثبت در عراق برگزار شد.
بر اساس اخبار منتشر شده ترکیب ایران در این مذاکرات ترکیبی از نمایندگان وزارت خارجه، وزارت اطلاعات و شورای عالی امنیت ملی بود.
مذاکرات در پنج دور صورت گرفته صرفا امنیتی نبوده و بخش عمده مباحثی که از سوی ایران در این مذاکرات مطرح شده کاملا دوجانبه بوده است و اولین نتیجه عینی این مذاکرات در پایان دور چهارم، استقرار تیم دیپلماتیک ایران در مقر سازمان همکاری‌های اسلامی در جده بود چنان که بعد از ۶ سال نمایندگی ایران در سازمان همکاری اسلامی فعالیت خود را مجددا در جده از سر گرفت چرا که فعالیت دفتر نمایندگی ایران در جده در سال ۱۳۹۴ و در پی قطع روابط ایران و عربستان بعد از حمله عده‌ای به سفارت این کشور در تهران و کنسولگری آن در مشهد، تعطیل شد.
یکی دیگر از مباحث مطرح شده در جریان انجام مذاکرات بین ایران و عربستان، شرکت حجاج ایرانی در مراسم حج تمتع بعد از دوسال به خاطر وقفه کرونایی بوده است؛ به نظر می رسد مقامات ایران تاکنون از نحوه برخورد عربستان با حجاج ایرانی و تدابیر اندیشیده شده برای حفظ امنیت و آرامش آنها راضی هستند و سخنگوی وزارت امور خارجه دوشنبه هفته گذشته 30 خردادماه 1401در پاسخ به سوالی در ارتباط با پیشرفت مذاکرات بین ایران و عربستان و همچنین زمان برقراری روابط دیپلماتیک بین تهران و ریاض از جمله بازگشایی سفارت خانه های دو کشور گفت: الان خیلی زود است که در خصوص مرحله پایانی برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور اظهار نظر کنیم. اکنون تمرکز ما بر موضوع اعزام حجاج است و ما از مساعدت‌هایی که مراکز ذیربط در این ارتباط انجام دادند تشکر می‌کنیم. ما تمرکز بر این داریم که امنیت و آرامش حجاج ایرانی فراهم شود و حج در فضای آرامی برگزار شود. تعدادی از حجاج ما وارد عربستان شده‌اند و گزارشاتی که در این زمینه دریافت کرده‌ایم گزارش‌های امیدوارکننده‌ای است.
وی خاطر نشان کرد: قطعا میزبانی مناسب از حجاج ایرانی زمینه‌ساز برای پیگیری ادامه توافقات و ابعاد دیگر روابط بین دو کشور است.
مقامات تهران بارها به صورت رسانه ای اعلام کرده اند که عربستان را کشور مهمی می‌دانند، قائل به حذف آن نیستند و باید بازی عربستان در منطقه بازی سازنده‌ای باشد و در همین چارچوب باید این موضوع مورد تاکید جدی قرار داد که اگر مذاکرات ایران و عربستان در مناسبات دوجانبه به نقطه خوبی برسد این موضوع می‌تواند بر روی دیگر پرونده‌های منطقه از جمله بحران یمن، ارتباطات ایران و مصر، کاهش اثرات پروژه ایران هراسی در منطقه و... تاثیر مثبت و بسزایی داشته باشد.