نشست علمی با عنوان مروری بر کلیات آینده پژوهی (۱) با حضور اساتید مطرح و به نام رشته آینده پژوهی از جمله عبدالرحیم پدرام عضو هیأت علمی دانشگاه دفاع ملی و استاد مدعو طلوع مهر، احد رضایان پژوهشگر حوزه آینده پژوهی و استاد مدعو طلوع مهر و مهدی مطهرنیا عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و استاد مدعو طلوع مهر برگزار شد.
در ابتدای این نشست که با مشارکت مجازی دانشجویان کارشناسی ارشد رشته آینده پژوهی و سایر علاقه‌مندان این رشته همراه بود، دکتر پدرام با اشاره به هویت رشته آینده پژوهی و در جواب یکی از دانشجویان که در مورد چالش هویتی آینده پژوهی پرسیده، گفت: امروزه آینده پژوهی در کشور ما از حوزه‌های مختلفی عبور کرده است؛ در واقع آینده پژوهی یک علم نیست بلکه یک ضرورت و دانش مستقل است؛ در بسیاری از سازمان‌ها به خصوص سازمان‌های مأموریت‌گرا، واحد مستقلی به عنوان آینده پژوهی وجود دارد که این اختصاص به ایران هم ندارد. چنان‌که الآن انجمن‌های علمی، حوزه‌های مستقل، نشریات و شبکه‌های ارتباطی داریم که نشان می‌دهد آینده پژوهی امروزه به عنوان حوزه‌ای دانشی و مستقل، در دنیا و ایران شناخته می‌شود و در دانشگاه‌ها این رشته به صورت مستقل یا به عنوان گرایش در یکی از رشته‌ها تدریس می‌شود.
وی در ادامه گفت: باید بین سه دسته از آدم‌ها تمایز قائل باشیم؛ یکی مدعیان آینده پژوهی، دیگری کسانی که ادعاهای عجیب و غریبی پیرامون آینده پژوهی دارند و دسته سوم کسانی که مدرک آینده پژوهی داشته و توانایی کار آینده پژوهی دارند. مقصود ما دسته آخر است؛ البته این مسئله در همه رشته‌ها وجود دارد. چه‌بسا کسی که لزوماً مدرک مهندسی عمران گرفته مهندس خوبی نیست. بنابراین، کسی که آینده پژوه است یعنی چه؟ یعنی اینکه بتواند فعالیت دیده بانی خوبی را انجام دهد، بتواند استوسینت را در یک حوزه فنی به کار بگیرد و یا اینکه مثلاً سامانه استاد به نگام را در یک سازمان راهبردی پیاده سازی، تحلیل و در بازه زمانی مشخص روندپژوهی کند. همچنین بتواند سناریوهای استانداری بنویسد، ره‌نگاشت یک موضوع فنی سازمان را تدوین کند.
مطهرنیا دیگر سخنران نشست علمی آینده پژوهی با اشاره به جایگاه رشته آینده پژوهی گفت: آینده پژوهی یک دیسیپلین فرارشته‌ای است و در رأس همه علوم قرار دارد و برنامه زمینه ساز و درون پرور بهره‌برداری از همه داشته‌ها و نداشته‌های علوم مختلف برای حل یک راز است. این علم، رمزگشایی از راز آینده است. بنابراین، اگر تمام علوم با مسئله و فرامسئله روبه رو هستند، پس آینده اندیشی با یک راز روبه‌روست. زیرا آینده مملو از عدم قطعیت است و قطعاً خواهد آمد؛ لذا مملو از صفحه‌های تخمینی است و انباشته از غافلگیریهای استراتژیک است و امیدواریم بتوانیم با رازگشایی از رمز آینده، خطاهای تخمینی را کاهش دهیم، عدم قطعیت‌ها را دریابیم و بتوانیم در برابر غافلگیریهای استراتژیک شکل و آرایش درستی بگیریم.
وی در ادامه با اشاره به هویت رشته آینده پژوهی افزود: علم در دستگاه‌های فکری گوناگون کارکرد متفاوتی را بر می‌تابد. از ارسطو که متکی بر عقل، عقل نقلی، عقل تجربی و عقل علمی را گفت و از درون آن الهیات، علوم تجربی و فلسفه را استخراج کرد بگیرید تا دیدگاه‌های جدیدی که در حوزه‌های مثلاً معرفت شناسی باشلاری از سال ۱۹۲۳ به بعد مطرح شد. باتوجه به همه اینها باید تعریفی از علم داشته باشیم و با نظام واره اتخاذ شده با پارادایم‌های معرفت‌شناسانه و قابل راستی آزمایی پیش رفت. اگر این چند ویژگی را ببینیم، آینده اندیشی، هم هدف خاص، هم موضوع خاص، هم روش‌های خاص و هم روش شناسی خاص دارد.
مطهرنیا با اشاره به ماهیت و کارکرد رشته آینده پژوهی گفت: آینده پژوهی خطاهای تخمینی را پایین می‌آورد و غافلگیریهای استراتژیک را محدود می‌کند. هزینه‌ها را پایین می‌آورد و ضمانت میزان موفقیت را افزایش می‌دهد. بنابراین، کدام سازمان و شخصیتی است که به این علم نیاز نداشته باشد؟ کدام فعال اقتصادی اجتماعی در حوزه‌های گوناگونی است که به این علم نیاز پیدا نکند؟! مثلاً من در اصفهان قبل از کرونا به خانمی که در کار مواد شوینده بود و به دلایلی درصدد خارج شدن از این کار بود، مشاوره دادم و اجازه خروج از این کار را به او ندادم. حال حساب کنید درکرونا چقدر سود برده است! اینها مصادیقی است که با علم و منطق سازگار است؛ بنابراین، هرجا اگر به مشاور حقوقی، روانشناسی و… نیاز است باید در کنارش مشاور آینده پژوه هم باشد. بلکه بالاتر، حتی رئیس جمهور، رئیس مجلس، مسئولین دولتی و تمام کسب و کارها باید درصدد مشاور آینده پژوهی باشند. لذا باید درصدد ایجاد کلینیک‌های آینده‌پژوهی باشیم نه اینکه آن را علمی دولتی و حکومتی بدانیم.
رضایان نیز در ادامه با اشاره به هویت رشته آینده پژوهی خاطرنشان کرد: بخشی از مشکلات ما به ضعف معرفت‌شناختی یا ضعف فلسفی دانشگاهیان ما در شناخت اینکه چه چیزی علم است، چه چیزی دانش است و چه چیزی را می‌شود دانش در نظر گرفت، برمی‌گردد؛ جدای از این بخشی از این ابهام پیرامون مقاومت آینده پژوهان به درک ضعیف بسیاری از این افراد باز می‌گردد.
در پایان جلسه نیز پرسش و پاسخ دانشجویی برگزار شد و دانشجویان سوالات خود را در جلسه ارائه دادند و اساتید نیز به پاسخگویی این سوالات پرداختند؛ در این جلسه چالش‌های هویتی، جایگاه و کاربرد رشته آینده پژوهی به صورت تخصصی مورد بحث قرار گرفت و دانشجویان حاضر در جلسه نیز سوالات خود را در این زمینه از اساتید به صورت مجازی پرسیدند؛ روند صعودی و نزولی ویروس کرونا، برگزاری مراسم پیاده روی اربعین سال جاری با وضعیت کنونی و شرایط اقتصادی ایران و خاورمیانه از جمله مباحثی بود که توسط دانشجویان در جلسه مطرح شد.
لازم به ذکر است متن کامل این نشست علمی در وبگاه نشریه مدیریت راهبردی و آینده پژوهی و سایت مؤسسه آموزش عالی طلوع مهر بارگذاری خواهد شد.
- نویسنده :
- منبع :
