۱۹ دی: حضرت امام علی النقی(ع)، امام پاکی و روشنایی، ستاره راهنمای بشریت، گنجینه ازشمند کرامت، قله بلند فضیلت، گلبرگ درخت رحمت، برگزیده خداوند رحمت و احیا کننده خطبه غدیریه در جامعه است.
۱۵ ذی الحجه هر سال قمری مصادف است با سالروز ولادت حضرت امام علی النقی(ع)، که در اطراف مدینه از مادری بافضیلت به نام سمانه یا سوسن متولد شد و با شهادت پدر بزرگوارش امام جواد(ع) در سال 220 هجری، در سن هشت سالگی منصب الهی امامت را عهده دار شد.
شاید این پندار چندان صحیح و متقن نباشد اما احساس می‌شود کوتاهی و کم کاری ما در شناخت زوایا و ابعاد مختلف زندگی ائمه علیهم السلام در رابطه با امام هادی (ع) دو چندان است تا جایی که می‌توانیم امام هادی(ع) را امامی بنامیم که نمی‌شناسیم.
امام هادی(ع) خوش خو‌ترین و راست گو‌ترین مردم بود. کسی که او را از نزدیک می‌دید، خوش برخورد‌ترین انسان‌ها را دیده بود و اگر آوازه‌اش را از دور می‌شنید، وصف کامل‌ترین فرد را شنیده بود.
هرگاه در حضور او خاموش بودی، هیبت و شکوه وی تو را فرا می‌گرفت و هرگاه اراده گفتار می‌کردی، بزرگی و بزرگواری‌اش بر تو پرده در می‌انداخت. او از دودمان رسالت و امامت و میراث دار جانشینی و خلافت بود و شاخساری دل نواز از درخت پربرگ و بار نبوت و میوه سرسبد درخت رسالت.
مفهوم هادی
تاملی در معنی و مفهوم هادی که معروف‌ترین لقب آن بزرگوار است، بسیاری از حقایق را روشن می‌کند. هدایت در کتب لغت دو معنای ارائه طریق و رساندن به مقصد و مطلوب را در بردارد و معمولاً در ارائه راه مطلوب و مثبت به کار می‌رود.
شناخت راه و مقصد، شناخت امت و کاروانیان همراه، موانع و مشکلات مسیر، دمیدن روح استقامت در رهروان، حفظ اتحاد و هماهنگی کاروان، حمایت و حفاظت از جان و مال و حقوق کاروانیان وظیفه دلیل و رهنمای کاروان و بخشی از مفهوم هادی در فرهنگ اسلامی است.
دوران امامت امام هادی(ع)
دوره امام هادی(ع) دوره‌ای است که بنیان برخی از اندیشه‌های ناب تشیع شکل گرفته و بنیان مرجعیت و زعامت شیعه در این دوره گذاشته شده بود. قرن سوم در جهان اسلام قرن نوینی از نظر علمی و فکری بود که حرکت جامعه به سوی رشد علمی و فرهنگی با رویش اندیشه‌های جدید کلامی و ورود شبهات مختلف عقلی و فلسفی- که متأثر از نهضت ترجمه بود مرحله‌ای متمایز‌تر از گذشته را پیش روی خود داشت.
مکاتب و فرقه‌های مختلف علمی با اختلافات و تنازع، درحال تولید علم بر اساس اندیشه‌های خود بودند و به خاطر شیوع شبهات، نابسامانی فکری تمام جهان اسلام را گرفته بود.
اما مکتب اهل بیت با برتری محسوس، در محاصره دستگاه سیاسی به برکت وجود ائمه(ع) از پایه‌های محکم و استوار و منطقی برخوردار بود و هرگاه شبهه‌ای متوجه کلیت و محتوای اسلام می‌شد تنها پاسخ قانع کننده، از سوی رهبران مکتب اهل بیت صادر می‌شد و این واکنش اساسی از سوی ائمه منجر به سامان دهی سازمان یافته مبانی فکری اسلام می‌شد.
امام هادی(ع) در این دوره خطیر و از لحاظ علمی که برای آینده جهان اسلام اهمیت خاص داشت، امامت را بر عهده داشت و بایستی به گونه‌ای بنیان‌های علمی مکتب اهل بیت را تأسیس و سازماندهی می‌کرد که تا قرن‌های آتی این بنیانگذاری، نیازهای فکری و سیاسی را پاسخ دهد.
امامت امام هادی(ع) در سن هشت سالگی آغاز و تا سال ۲۵۴ به مدت ۳۳ سال استمرار داشت. آن حضرت در بین مردم با القاب، عامل، فقیه، امین، نقی، طیب مشهور بود. دوره امامتش، معاصر شش تن از سلاطین عباسی به نام‌های معتصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعین و معتز بود که دشمن‌ترین آن‌ها نسبت به علویان متوکل بود.
وضع اجتماعی و سیاسی معاصر امام هادی(ع)
حکومت عباسیان هر چه از دوران استقرار و ثبات خود فاصله می‌گرفت، از نظر سیاسی اقتدارش کاهش می‌یافت، این تنزل قدرت و حاکمیت، از علل مختلف ناشی می‌شد. دشمنی برخی از سلاطین عباسی چون متوکل با خاندان امامت و علویان تا حدی بود که امنیت مالی و جانی آنان در مخاطره بود. از این روی امام هادی(ع) با توجه به این اختناق و فقدان امنیت برای صیانت از جان و مال پیروان اهل بیت فعالیت‌های کاملا سری و پنهانی داشت.
اختناق شدید سیاسی و شیوع شبهات فکری و عقیدتی، دو پدیده مهم دوره امام هادی(ع) بود که اگر مواضع و تدابیر امام نبود، اساس فکری مکتب اسلام و عقاید بنیانی آن مانند توحید، گرفتار آشفتگی و در معرض تهدید جدی واقع می‌شد.
اختناق شدید سیاسی از سوی حاکمان دسترسی به امام را برای مردم مشکل می‌کرد و عدم حضور امام در جامعه، خود مشکلات بزرگ عقیدتی را در پی داشت که منجر به بروز فرقه‌های مختلف مذهبی و کلامی و شیوع عقاید و آرای فکری سست در جامعه می‌شد و بدین علت بود که دین اسلام در معرض مخاطرات جدی قرار داشت.
با بروز این آسیب‌ها وجود امام معصوم برای صیانت از دین الهی و اسلام ناب ضروری می‌کرد. از پیامدهای تلخ سیطره اختناق سیاسی، تفرقه میان پیروان اهل بیت(ع) بود که فرقه‌های مختلفی از شیعه در این دوره گزارش شده، که به مرور زمان در گرد شمع وجودی امامان بعدی این اختلافات برچیده شد و از این فرقه‌ها جز نامی در تاریخ نماند. تدبیر خاص امام برای ایجاد هماهنگی و همبستگی میان پیروان اهل بیت(ع) که در شهرهای مختلف جهان اسلام بودند، با مؤلفه (وکالت) صد‌ها نتیجه زودبازده و آینده ساز داشت.
سامان دهی و صیانت از عقاید مذهبی
در دوره امام هادی(ع) شبهات مهم فکری و کلامی در جامعه اسلامی رواج داشت و عقاید مردم را تهدید می‌کرد. مثل شبهه تشبیه و تجسیم درباره خداوند، که عده‌ای به این عقیده گرایش داشتند. امام با موضع برهانی، این نظریه را مردود شمرد و فرمود، پیروان اهلبیت درباره خداوند به جسمیت قائل نیستند چون لازمه تشبیه خداوند به اشیاء دیگر، تصور جسمیت است، و چیزی که جسم است خود معلول است، شأن خداوند بری از این تمثیل هاست، چون جسم داشتن، محدود شدن به مکان و زمان و عوارض دیگری نظیر پیری، فرسودگی و... را درپی دارد. درحالی که ذات خداوند پاک از این اوصاف است.
این شبهات و نظایر آن‌ها اساس توحید را که اولین و مهم‌ترین دستاورد پیامبران الهی است مورد مخاطره قرار می‌داد که وجود امام هادی(ع)، در این برهه از زمان این وظیفه را عهده دار است تا از توحید پاسداری و برای این منظور برنامه‌های اساسی پی ریزی و از طریق سازمان وکالت این مسائل را به نقاط مختلف جهان اسلام ابلاغ کند.
امام هادی(ع) و علم و دانش
یکی از محورهای اساسی و از سترگ‌ترین پشتوانه‌های امامت، دانش امام است که بر اساس آن بشریت از کوره راه‌های نابودی رهایی می‌یابد. شخصیت علمی امام هادی(ع) از همان دوران کودکی و پیش از امامت ایشان شکل گرفته بود. مناظره‌های علمی، پاسخ گویی به شبهه‌های اعتقادی و تربیت شاگردان برجسته نمونه‌های برجسته‌ای از جایگاه والای علمی امام هادی(ع) است.
او در همان کودکی مسائل پیچیده فقهی را که بسیاری از بزرگان و دانشمندان در حلّ آن فرو می‌ماندند، حل می‌کرد. گنجینه‌ای پایان ناپذیر از دانش و چکاد نشینی در بلندای بینش بود. دشمن ساده اندیش به خیال در هم شکستن وجهه علمی ایشان، مناظره‌های علمی تشکیل می‌دهد، ولی جز رسوایی و فضاحت ثمره‌ای نمی‌بیند. از این رو، به بلندی مقام امام اعتراف می‌کند و سر تسلیم فرود می‌آورد.
آرامشى زودگذر
امام هادى(ع) پس از قتل متوکل، هفت سال در دوران خلفاى بعدى زندگى کرد. اگر چه فشارهاى دستگاه در مقایسه با دوران متوکل کاهش یافت، ولى سیاستهاى کلّى دستگاه، در جهت اسلام زدایی جز در دوران مستنصر، تغییرى محسوس نداشت و امام همچنان در سامرا تحت مراقبت شدید نظامى، روزگار مىگذراند؛ چرا که امام هادى(ع) در بین مخالفان سرسخت حاکمیت، چهرهاى شناخته شده و برجسته به شمار مى رفت و به همین سبب، خلفا بر تداوم محدودیتهاى امام، اصرار مىی‌ورزیدند.
این دوره هفت ساله در کشمکش قدرت بین خلفا گذشت و همین مسئله به علویان مجال مىداد تا در این فضا بهتر بتوانند از محضر امام هادی(ع) کسب فیض کنند. روى آوردن علویان به سامرا، موجب حساسیت زمامداران وقت شد. معتزّ که در این دوره خلافت را بر عهده داشت، بدون کوچکترین ارزیابى و بررسى اوضاع، تصمیم گرفت امام را به قتل برساند و سرکوبى شیعیان را دوباره در دستور کار بنى عباس قرار دهد.
سرانجام توطئه دشمنان امام هادى(ع) به ثمر رسید و امام را به دستور معتزّ مسموم کردند.
امام هادی(ع) و زیارت جامعه کبیره
بزرگ‌ترین خدمت را به تشیع امام هادی با بیان زیارت جامعه کبیره کردند که تمام شیعیان از فیوضات آن در حرم‌ها بهره می‌برند و یک نگاه عقلانی ویژه و عمیق و نجات بخش را به شیعیان ارائه کرد و یکی از آثار ماندگار وارزشمند امام هادی(ع) زیارت جامعه کبیره است که خود بهترین متن شناخت امامت راستین است.
این زیارت امامت را رمز و راز فلسفه سیاسی اسلام می‌داند و به همه مومنان یاد آوری می‌کند که حکومت عدل الهی حق مسلم اهل بیت عصمت و طهارت است.
امام هادی(ع) یک نگاه عقلانی ویژه و عمیق و پایدار نجات بخش را به شیعیان ارائه کرد، امام هادی(ع)، در اوج اختناق عباسی، در اوج افول عقلانیت، در اوج افول نگاه‌های عمیق به دین تلاش می‌کند مردم را به سمت سرچشمه‌های وحی برگرداند، بنابراین با این تفاسیر می‌بینیم که اسم هادی واقعا یک اسم با مسما برای امام هادی(ع) است.
شاید این پندار چندان صحیح و متقن نباشد اما احساس می‌شود کوتاهی و کم کاری ما در شناخت زوایا و ابعاد مختلف زندگی ائمه علیهم السلام در رابطه با امام هادی (ع) دو چندان است تا جایی که می‌توانیم امام هادی(ع) را امامی بنامیم که نمی‌شناسیم.
امام هادی(ع) خوش خو‌ترین و راست گو‌ترین مردم بود. کسی که او را از نزدیک می‌دید، خوش برخورد‌ترین انسان‌ها را دیده بود و اگر آوازه‌اش را از دور می‌شنید، وصف کامل‌ترین فرد را شنیده بود.
هرگاه در حضور او خاموش بودی، هیبت و شکوه وی تو را فرا می‌گرفت و هرگاه اراده گفتار می‌کردی، بزرگی و بزرگواری‌اش بر تو پرده در می‌انداخت. او از دودمان رسالت و امامت و میراث دار جانشینی و خلافت بود و شاخساری دل نواز از درخت پربرگ و بار نبوت و میوه سرسبد درخت رسالت.
مفهوم هادی
تاملی در معنی و مفهوم هادی که معروف‌ترین لقب آن بزرگوار است، بسیاری از حقایق را روشن می‌کند. هدایت در کتب لغت دو معنای ارائه طریق و رساندن به مقصد و مطلوب را در بردارد و معمولاً در ارائه راه مطلوب و مثبت به کار می‌رود.
شناخت راه و مقصد، شناخت امت و کاروانیان همراه، موانع و مشکلات مسیر، دمیدن روح استقامت در رهروان، حفظ اتحاد و هماهنگی کاروان، حمایت و حفاظت از جان و مال و حقوق کاروانیان وظیفه دلیل و رهنمای کاروان و بخشی از مفهوم هادی در فرهنگ اسلامی است.
دوران امامت امام هادی(ع)
دوره امام هادی(ع) دوره‌ای است که بنیان برخی از اندیشه‌های ناب تشیع شکل گرفته و بنیان مرجعیت و زعامت شیعه در این دوره گذاشته شده بود. قرن سوم در جهان اسلام قرن نوینی از نظر علمی و فکری بود که حرکت جامعه به سوی رشد علمی و فرهنگی با رویش اندیشه‌های جدید کلامی و ورود شبهات مختلف عقلی و فلسفی- که متأثر از نهضت ترجمه بود مرحله‌ای متمایز‌تر از گذشته را پیش روی خود داشت.
مکاتب و فرقه‌های مختلف علمی با اختلافات و تنازع، درحال تولید علم بر اساس اندیشه‌های خود بودند و به خاطر شیوع شبهات، نابسامانی فکری تمام جهان اسلام را گرفته بود.
اما مکتب اهل بیت با برتری محسوس، در محاصره دستگاه سیاسی به برکت وجود ائمه(ع) از پایه‌های محکم و استوار و منطقی برخوردار بود و هرگاه شبهه‌ای متوجه کلیت و محتوای اسلام می‌شد تنها پاسخ قانع کننده، از سوی رهبران مکتب اهل بیت صادر می‌شد و این واکنش اساسی از سوی ائمه منجر به سامان دهی سازمان یافته مبانی فکری اسلام می‌شد.
امام هادی(ع) در این دوره خطیر و از لحاظ علمی که برای آینده جهان اسلام اهمیت خاص داشت، امامت را بر عهده داشت و بایستی به گونه‌ای بنیان‌های علمی مکتب اهل بیت را تأسیس و سازماندهی می‌کرد که تا قرن‌های آتی این بنیانگذاری، نیازهای فکری و سیاسی را پاسخ دهد.
امامت امام هادی(ع) در سن هشت سالگی آغاز و تا سال ۲۵۴ به مدت ۳۳ سال استمرار داشت. آن حضرت در بین مردم با القاب، عامل، فقیه، امین، نقی، طیب مشهور بود. دوره امامتش، معاصر شش تن از سلاطین عباسی به نام‌های معتصم، واثق، متوکل، منتصر، مستعین و معتز بود که دشمن‌ترین آن‌ها نسبت به علویان متوکل بود.
وضع اجتماعی و سیاسی معاصر امام هادی(ع)
حکومت عباسیان هر چه از دوران استقرار و ثبات خود فاصله می‌گرفت، از نظر سیاسی اقتدارش کاهش می‌یافت، این تنزل قدرت و حاکمیت، از علل مختلف ناشی می‌شد. دشمنی برخی از سلاطین عباسی چون متوکل با خاندان امامت و علویان تا حدی بود که امنیت مالی و جانی آنان در مخاطره بود. از این روی امام هادی(ع) با توجه به این اختناق و فقدان امنیت برای صیانت از جان و مال پیروان اهل بیت فعالیت‌های کاملا سری و پنهانی داشت.
اختناق شدید سیاسی و شیوع شبهات فکری و عقیدتی، دو پدیده مهم دوره امام هادی(ع) بود که اگر مواضع و تدابیر امام نبود، اساس فکری مکتب اسلام و عقاید بنیانی آن مانند توحید، گرفتار آشفتگی و در معرض تهدید جدی واقع می‌شد.
اختناق شدید سیاسی از سوی حاکمان دسترسی به امام را برای مردم مشکل می‌کرد و عدم حضور امام در جامعه، خود مشکلات بزرگ عقیدتی را در پی داشت که منجر به بروز فرقه‌های مختلف مذهبی و کلامی و شیوع عقاید و آرای فکری سست در جامعه می‌شد و بدین علت بود که دین اسلام در معرض مخاطرات جدی قرار داشت.
با بروز این آسیب‌ها وجود امام معصوم برای صیانت از دین الهی و اسلام ناب ضروری می‌کرد. از پیامدهای تلخ سیطره اختناق سیاسی، تفرقه میان پیروان اهل بیت(ع) بود که فرقه‌های مختلفی از شیعه در این دوره گزارش شده، که به مرور زمان در گرد شمع وجودی امامان بعدی این اختلافات برچیده شد و از این فرقه‌ها جز نامی در تاریخ نماند. تدبیر خاص امام برای ایجاد هماهنگی و همبستگی میان پیروان اهل بیت(ع) که در شهرهای مختلف جهان اسلام بودند، با مؤلفه (وکالت) صد‌ها نتیجه زودبازده و آینده ساز داشت.
سامان دهی و صیانت از عقاید مذهبی
در دوره امام هادی(ع) شبهات مهم فکری و کلامی در جامعه اسلامی رواج داشت و عقاید مردم را تهدید می‌کرد. مثل شبهه تشبیه و تجسیم درباره خداوند، که عده‌ای به این عقیده گرایش داشتند. امام با موضع برهانی، این نظریه را مردود شمرد و فرمود، پیروان اهلبیت درباره خداوند به جسمیت قائل نیستند چون لازمه تشبیه خداوند به اشیاء دیگر، تصور جسمیت است، و چیزی که جسم است خود معلول است، شأن خداوند بری از این تمثیل هاست، چون جسم داشتن، محدود شدن به مکان و زمان و عوارض دیگری نظیر پیری، فرسودگی و... را درپی دارد. درحالی که ذات خداوند پاک از این اوصاف است.
این شبهات و نظایر آن‌ها اساس توحید را که اولین و مهم‌ترین دستاورد پیامبران الهی است مورد مخاطره قرار می‌داد که وجود امام هادی(ع)، در این برهه از زمان این وظیفه را عهده دار است تا از توحید پاسداری و برای این منظور برنامه‌های اساسی پی ریزی و از طریق سازمان وکالت این مسائل را به نقاط مختلف جهان اسلام ابلاغ کند.
امام هادی(ع) و علم و دانش
یکی از محورهای اساسی و از سترگ‌ترین پشتوانه‌های امامت، دانش امام است که بر اساس آن بشریت از کوره راه‌های نابودی رهایی می‌یابد. شخصیت علمی امام هادی(ع) از همان دوران کودکی و پیش از امامت ایشان شکل گرفته بود. مناظره‌های علمی، پاسخ گویی به شبهه‌های اعتقادی و تربیت شاگردان برجسته نمونه‌های برجسته‌ای از جایگاه والای علمی امام هادی(ع) است.
او در همان کودکی مسائل پیچیده فقهی را که بسیاری از بزرگان و دانشمندان در حلّ آن فرو می‌ماندند، حل می‌کرد. گنجینه‌ای پایان ناپذیر از دانش و چکاد نشینی در بلندای بینش بود. دشمن ساده اندیش به خیال در هم شکستن وجهه علمی ایشان، مناظره‌های علمی تشکیل می‌دهد، ولی جز رسوایی و فضاحت ثمره‌ای نمی‌بیند. از این رو، به بلندی مقام امام اعتراف می‌کند و سر تسلیم فرود می‌آورد.
آرامشى زودگذر
امام هادى(ع) پس از قتل متوکل، هفت سال در دوران خلفاى بعدى زندگى کرد. اگر چه فشارهاى دستگاه در مقایسه با دوران متوکل کاهش یافت، ولى سیاستهاى کلّى دستگاه، در جهت اسلام زدایی جز در دوران مستنصر، تغییرى محسوس نداشت و امام همچنان در سامرا تحت مراقبت شدید نظامى، روزگار مىگذراند؛ چرا که امام هادى(ع) در بین مخالفان سرسخت حاکمیت، چهرهاى شناخته شده و برجسته به شمار مى رفت و به همین سبب، خلفا بر تداوم محدودیتهاى امام، اصرار مىی‌ورزیدند.
این دوره هفت ساله در کشمکش قدرت بین خلفا گذشت و همین مسئله به علویان مجال مىداد تا در این فضا بهتر بتوانند از محضر امام هادی(ع) کسب فیض کنند. روى آوردن علویان به سامرا، موجب حساسیت زمامداران وقت شد. معتزّ که در این دوره خلافت را بر عهده داشت، بدون کوچکترین ارزیابى و بررسى اوضاع، تصمیم گرفت امام را به قتل برساند و سرکوبى شیعیان را دوباره در دستور کار بنى عباس قرار دهد.
سرانجام توطئه دشمنان امام هادى(ع) به ثمر رسید و امام را به دستور معتزّ مسموم کردند.
امام هادی(ع) و زیارت جامعه کبیره
بزرگ‌ترین خدمت را به تشیع امام هادی با بیان زیارت جامعه کبیره کردند که تمام شیعیان از فیوضات آن در حرم‌ها بهره می‌برند و یک نگاه عقلانی ویژه و عمیق و نجات بخش را به شیعیان ارائه کرد و یکی از آثار ماندگار وارزشمند امام هادی(ع) زیارت جامعه کبیره است که خود بهترین متن شناخت امامت راستین است.
این زیارت امامت را رمز و راز فلسفه سیاسی اسلام می‌داند و به همه مومنان یاد آوری می‌کند که حکومت عدل الهی حق مسلم اهل بیت عصمت و طهارت است.
امام هادی(ع) یک نگاه عقلانی ویژه و عمیق و پایدار نجات بخش را به شیعیان ارائه کرد، امام هادی(ع)، در اوج اختناق عباسی، در اوج افول عقلانیت، در اوج افول نگاه‌های عمیق به دین تلاش می‌کند مردم را به سمت سرچشمه‌های وحی برگرداند، بنابراین با این تفاسیر می‌بینیم که اسم هادی واقعا یک اسم با مسما برای امام هادی(ع) است.
- نویسنده :
- منبع :
https://19dey.com/news/42346
