یکی از ایرادهایی که همیشه نسبت به نمایشگاه کتاب تهران وجود داشت، رکود نسبی کتابفروشان پیش، در حین و پس از برگزاری نمایشگاه کتاب بود.
پیش از برگزاری سی‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، علی رمضانی، قائم‌مقام و سخنگوی این دوره نمایشگاه اعلام کرد، برای برطرف شدن این شبهه که نماشگاه کتاب به کسب و کار کتابفروشی‌ها نقصان وارد می‌کند، تصمیم گرفته شده است که کتابفروشان نیز در نمایشگاه حضور داشته باشند و به این ترتیب اضافه شدن کتابفروشان در نمایشگاه کتاب البته در بخش مجازی‌اش، یکی از ویژگی‌ها متفاوت نمایشگاه کتاب ۱۴۰۲ با سال‌های دیگر بود؛ البته فقط ۲۱۰ کتابفروش در نمایشگاه شرکت کرده بودند که ۴۳ کتابفروشی از استان تهران و ۱۶۷ کتابفروشی از سایر استان‌ها بودند.
هرچند حضور آن‌ها در نمایشگاه با اعتراض برخی از ناشران همراه شد و آن‌ها دلیل برگزاری نمایشگاه را حمایت از ناشران می‌خوانند و معتقدند حضور کتابفروشان توجیهی در نمایشگاه نداشت. فروشگاهی شدن نمایشگاه بیش از پیش، احتمال این‌که کتابفروشان کتاب غیرقانونی بفروشند، عرضه کتاب به‌صورت چندنرخی با قیمت‌های پیشین یا کمتر از ناشر، همچنین موجودی محدود کتاب و تأمین موجودی آن‌ها از موضوعاتی بود که در هنگام اعلام حضور کتابفروشان مطرح می‌شد.
مثلا ناشری در واکنش به این خبر گفته بود: «آن‌وقت برای ناشران چه مزیتی دارد که در چنین نمایشگاهی شرکت کنند؟ مزیت نمایشگاه کتاب درواقع تضاد منافعی بود که ایجاد می‌شد (درست یا نادرست) و ناشر سالی یک بار به‌طور گسترده به خریدار نهایی متصل می‌شد که بتواند نقدینگی تأمین کند. اگر کتابفروشان هم هستند، خب من خریدار ترجیح می‌دهم کتاب‌هایم را با تخفیف و به‌صورت یک‌جا از یک کتابفروشی بخرم، همه هم یک‌جا به دستم برسند، تا این‌که دانه‌دانه از صفحات ناشران انتخاب و ده بار پرداخت کنم.»
یا ناشر دیگری عنوان کرده بود: «اگر قرار بر این است چرا این همه هزینه و گرفتاری؟! به راحتی می‌توان در یکی از همان طرح‌های فصلی نمایشگاه را تا حدی وسیع‌تر برگزار کرد؟ اگر قرار باشد به فرض کتاب‌های من ناشر در مدت نمایشگاه در محل‌های دیگر با عناوین کتابفروش به فروش برسد چه نیازی به حضور خود ناشر هست؟ کتابفروش بر حسب همان روال معمول کتاب‌های ناشران را می‌خرد و با چک‌های چندماهه تسویه می‌کند!»
ناشر دیگری هم با اشاره به این‌که ناشران کتاب ناشران را با چک‌های مدت‌دار و با تخفیف می‌خرند، حضور آن‌ها را میخ برای تابوت ناشران عنوان کرده از مسئولان خواسته بود، همه جوانب این طرح را سنجیده و مزایا و معایبش را ببینند و یک‌شبه تصمیم نگیرند.
دونرخی‌شدن کتاب هم از دیگر موضوعاتی بود که ناشران درباره آن گفته بودند: «کتاب آماده‌شده توسط ناشران برای عرضه در نمایشگاه چاپ جدیدتر بوده و قیمت بالاتری هم بالطبع نسبت به کتاب‌های همان ناشر در موجودی کتابفروشی دارند و قطعا کتاب‌های یک ناشر با دو قیمت در نمایشگاه موجود می‌شود. ضمن این‌که موجودی کتابفروشان هم اندک است که کسر آوردن موجودی در نمایشگاه توسط کتابفروش عوارضی دارد که این‌جا بهتر است بیان نشود.»
دیدگاه دیگری هم این‌گونه مطرح شده بود: «شرکت کتابفروشان در نمایشگاه کتاب، حتی به‌صورت مجازی، تمام ساختار نمایشگاه را، چه از لحاظ فرهنگی (که محلی برای تبادل نظر بین ناشران و مخاطبان آثار می‌بایست باشد) و چه از نظر اقتصادی (عدم فروش آثار ناشران دیگر و ارتباط مخاطب با ناشر مستقیم اثر) زیر سؤال برده و کاری صددرصد غلط و غیرقابل‌دفاع است.»
همچنین فعال نشر دیگری گفته بود: «با توجه به شرایط اقتصادی حاکم، کتابفروشان اغلب به‌صورت تک یا دو نسخه‌ای کتاب‌ها را از ناشران خرید می‌کنند، آیا کتاب‌ها توسط کتابفروشان به‌صورت موجودی یک یا دو عددی در سامانه ثبت شده؟ و اگر به هر دلیلی خریدی از کتابفروش شکل گرفت، و موجودی نداشت، به چه نحو عمل می‌شود. و موارد بسیار دیگری که قبلاً بیان شد.»
یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس نمایشگاه کتاب، البته این نقدها را نادقیق خوانده و در واکنش نوشته بود: «حضور کتابفروشان تهدیدی برای ناشران نیست. ان‌شاءالله توضیحات تفصیلی ارائه خواهد شد.»
او در گفت‌وگویی با ایسنا گفته بود: «با حضور کتابفروشی‌ها بخش فروشگاهی نمایشگاه در بخش حضوری تقویت نشده است، بلکه جنبه فروشگاهی بخش مجازی تقویت شده است. برنامه ما این است خرید و فروش کتاب صرفا در بخش مجازی ادامه پیدا کند و محیط نمایشگاه محیطی باشد برای برنامه‌های نمایشگاهی، برنامه‌ها و تبادلات فرهنگی، نشست‌ها، رویدادها، رونمایی‌ها و برنامه‌هایی از این دست. حضور کتابفروشی‌ها به فروش ناشران نه تنها لطمه نمی‌زند بلکه مکمل آن است. بنابراین تصور نمی‌کنم ناشران به خاطر حضور کتابفروشی‌ها در نمایشگاه ترجیح بدهند نباشند. تصور من این نیست. فکر می‌کنم ناشران به فروش مستقیم کتاب علاقه دارند و نقدینگی‌شان در آن‌جاست و از طرف دیگر فکر می‌کنم سهمی که ناشران از نمایشگاه دارند، تضمین‌شده است. همچنین یارانه‌ای که برای خرید از کتابفروشان است، جدا از یارانه‌ای است که ناشران دارند. نگاه این است تقویت کتابفروشی‌ها منجر به تقویت ناشران می‌شود و در این تردیدی نیست. باید این فرآیندهایش دیده شود اما به تدریج که حلقه‌های دیگر نشر آسیب نبینند.«
البته ناشری هم به نقل از یکی از مسئولان برگزاری نمایشگاه در توضیح نارضایتی ناشران از ورود کتابفروشان به نمایشگاه گفته بود: «صبر کنید بعد از نمایشگاه مکش کتابفروشی‌ها از کتاب ناشران شروع می‌شود.» احتمالا منظور صفر شدن موجودی کتابفروشان و سفارش کتاب باشد.
در حین برگزاری نمایشگاه هم درباره این‌که نباید تحلیل‌های زودهنگام داشت، سخن گفته می‌شد. هرچند در نشست‌های روزانه عنوان شده بود طبق آیین‌نامه اگر ناشر و کتابفروشی، نیمی از سفارشات را تحویل پست ندهند، پنل مجازی‌شان بسته و فروش‌شان متوقف می‌شود.
البته یکی از موضوعات مورد نقد ناشران در زمینه حضور کتابفروشان درباره قیمت کمی که برخی از کتابفروشان بر روی کتاب‌ها داشته‌اند بدون توجه به موجودی کتاب‌های‌شان، در نمایشگاه مطرح شده بود و علی رمضانی در یکی از نشست‌ها عنوان کرده بود: «برخی از کتابفروشان نیز در بارگذاری کتاب‌ها دقت لازم را نداشته‌اند، مثلا سفارش گسترده‌ای دارند یا قیمت را اشتباه وارد کرده‌اند و خواهان لغو سفارش‌های‌شان هستند. این تخلفی است که موجبات بدبینی را نسبت به کتابفروشان فراهم می‌کند. ما با آن‌ها وارد مذاکره شده‌ایم که برخی کتابفروشان تخلف را پذیرفته‌اند و درصدد اصلاح آن هستند.«
حالا با تمام شدن نمایشگاه کتاب، ناشری که خود از خریداران نمایشگاه بوده است با به اشتراک‌گذاشتن عکسی از بسته تحویلی‌اش از پشت نوشته است: «کتابی را از نمایشگاه از کتابفروشی (نه از خود ناشر محترم) خریداری کردم. به جای کتاب، پاکت نامه‌ای حاوی مبلغ کتاب(با کسر پانصد تک‌تومان از پولم) دریافت کردم. این هم یکی دیگر از نکات منفی کتابفروشان محترم است. تا حالا دو کتاب مختلف از دو کتابفروشی مختلف خریداری کرده‌ام و بدون عذرخواهی، مبلغ را فرستاده‌اند. این باعث می‌شود که مشتری با فکر این‌که قرار است کتابی دستش برسد، به خاطر پایان نمایشگاه از ناشر اصلی با تخفیف نتواند خریداری کند. مبادله مالی انجام گرفته بدون هیچ دریافت کتابی! ای‌کاش حداقل زحمت یک تماس تلفنی و عذرخواهی را به خود می‌دادند.» رمضانی هم در واکنش به این موضوع این کار را تخلف خوانده و گفته پیگیری می‌شود.
ناشری در پاسخ به این پیام یادآور شده است: «کتابفروشی‌ها اکثرا نرم‌افزار حسابداری و انبارداری ندارند و موجودی‌های‌شان هم دقیق نیست. همزمان با آنلاین به صورت حضوری هم فروش دارند. به نظرم کتابفروشی‌ها وعده‌فروشی کرده‌اند که بعد تامین کنند و طبیعتا نتوانسته‌اند. از قبل هم قابل پیش‌بینی بود.«
به گفته این ناشر، «آیین‌نامه نمایشگاه مبنی بر ناممکن بودن ارسال سفارش چنین مشکل‌هایی ایجاد می‌کند. به هر دلیل ممکن است تامین سفارشی با مشکل روبه‌رو بشود. بهتر است با کسر مبلغ متناسبی از حساب فروشنده امکان لغو سفارش از طریق پنل مهیا شود.» و ناشر دیگری هم از تماس کتابفروشان برای تأمین یک یا دو نسخه از کتاب نوشته بود.
البته با توجه به این‌که هنور آمار تفکیکی و دقیق از میزان فروش کتاب توسط کتابفروشان و ناشران در بخش مجازی، تحویل بسته‌ها و تخلفات در این زمینه ارائه نشده است، نمی‌توان تحلیلی دقیق از حضور کتابفروشان در نمایشگاه مجازی کتاب داشت. هرچند استدلال قانع‌کننده‌ای برای حضور کتابفروشان ارائه نشد و به نظر حضورشان در نمایشگاه یک طرح آزمایشی بوده است و باید دید با ارائه آمار و مشکلاتی که حضور کتابفروشان داشت، این حضور تداوم خواهد یافت یا خیر؟
- نویسنده :
- منبع :
