ابعاد منحصر به فرد زندگی امام جواد (ع) و زمینه‌سازی ظهور

تا پیش از امام جواد (علیه السلام) امامت و انسان کامل در تفکر عمومی مردم شیعه این گونه بود که تنها انسان های بالغ می توانند به مقام امامتی برسند که خداوند به اراده و مشیت خویش در کسی قرار می دهد: الله اعلم حیث یجعل رسالته (انعام آیه ۱۲۴) اما از آن جایی که حضرت امام جواد در سن خردسالی (ظاهراً بین ۷ تا ۹سالگی) به امامت رسید، مفهوم امامت و خلافت انسانی در اندیشه توده شیعی تغییر کرد.
بسیاری از شیعیان به طور طبیعی امامت و خلافت را در انسان های بالغ و بلکه رشید و حتی به کمال سنی و رشدی رسیده (چهل سالگی) می دانستند و تصور و یا تصویری از دست یابی شخص نابالغ به این مقام عظمی که تصرف در کائنات و خلافت ربوبی در هستی است، نداشتند.
امام جواد (ع) نخستین کسی بود که مسئله امامت را از حالت عادی و معمولی بیرون برد و نقش امامت و منصب ولایت الهی و خلافت ربوبی را معنا و مفهومی جدید بخشید و ثابت کرد که روحانیت خاص امام و انسان کامل به گونه ای است که ظرف سنی نمی پذیرد و این گونه نیست که کودکی خردسال نتواند به مقام علم الهی و لدنی دست یابد و در مقام خلافت و ربوبیت طولی قرار گیرد.
از نظر تفکر قرآنی شیعیان، امامت امری انتصابی از سوی خداوند است و به هرکه خواهد می بخشد واین گونه نیست که سن و سال و اموری دیگر نقش کلیدی و اساسی داشته باشد بلکه انسان به سادگی می تواند در هر سن و سالی به مقام امامت دست یافته و هستی را مدیریت کند.
اگر به آیات قرآنی توجه شود، حضرت آدم (ع) همزمان با آفرینش، مسجود فرشتگان می شود و این گونه نیست که فرآیند زمانی طی شود و حضرت آدم به بلوغ و رشد کامل برسد و آن گاه به خلافت و امامت دست یابد. در قرآن خداوند داستان آفرینش حضرت عیسی (ع) را همانند داستان حضرت آدم (ع) برشمرده است که به شیوه شگفتی آفریده شده و به مقام خلافت ربوبی و امامت می رسد.
داستان حضرت امام جواد (ع) نیز نمونه عینی دیگری است که براساس حدیث طابق النعل بالنعل (مو به مو)، هر آن چه در بنی اسرائیل وقوع یافته در اسلام نیز واقع می شود که یکی از آن ها رسالت و امامت حضرت عیسی (ع) در گهواره است و آن پیامبر عظیم الشأن به صراحت اعلام می دارد که من پیامبر خدا و دارای کتاب انجیل هستم. در احادیث شیعی، حضرت امام جواد (ع) از این نظر به حضرت عیسی (ع) همانند شده است که در خردسالی و کودکی به امامت و خلافت ربوبی الهی دست یافته است.
امامت امام جواد (ع) با ویژگی های انحصاری خود، بستری مناسب برای امام زمان و امامت وی در سن و سالی کم تر از امام جواد (ع) فراهم آورد. تصویری که جواد الائمه (ع) از مقام امامت در تصور شیعی ارائه می دهد، زمینه ای مناسب بوجود می آورد تا به سادگی امامت امام زمان (عج) در شرایطی غیرمعمولی تر نیز پذیرفته شود و باعث چالشی جدی نشود؛ زیرا اگر امام جواد (ع) با خردسالی خویش توانست در برابر دانشمندان قرار گیرد و علم لدنی و غیبی و مقام امامت را به رخ دشمنان بکشد.
چنین فرصتی برای امام زمان (عج) فراهم نشد؛ زیرا او از همان زمانی که در بطن مادر بود، در نوعی غیبت از عموم به سر می برد و به سبب این که دشمنان قصد داشتند ایشان را بکشند، به شکلی همانند حضرت موسی (ع) به دنیا آمد و دور از چشمان مردم رشد کرد و در پنج سالگی به امامت رسید در حالی که تنها شماری انگشت شمار با ایشان ارتباط داشته و توده مردم و حتی خواص از ارتباط و دریافت مقام و منزلت علمی و روحی آن حضرت محروم بودند.
اگر امامان بعدی چون امام هادی (ع) و امام حسن عسگری (ع) با غیبت و زندانی شدن در سامرا زمینه عدم استفاده مستقیم از امامت را به مردم دوره خویش آموختند تا ایشان به سادگی نتوانند با امام و رهبری در تماس باشند و بستری مناسب برای عصر غیبت صغری و کبری فراهم شود، امام جواد نیز زمینه تغییر مفهومی امامت را در عمل به توده مردم آموخت.