در روز عید غدیر خم، مساله ولایت مطرح شده است؛ مساله ای که اگر در دین نبود، رسالت پیامبر ناتمام بود، بلکه می توان گفت رسالت ناتمام اصلا ارزشی نداشت. یعنی دینی که بدون رکن ولایت باشد، نه اینکه دین ناقص باشد، بلکه دین نیست. همانگونه که اگر نمازگزاری ارکان پنج گانه نماز را درست به جا نیاورد، کل نماز او باطل است؛ دینی هم که ولایت نداشته باشد، دین ناقص تلقی نمی شود بلکه بی دینی تلقی می گردد. چرا که اگر ولایت در دین نباشد، دین به انحراف خواهد رفت و از بیراهه سر در می آورد. می توان دین بدون ولایت را به خودرویی تشبیه کرد که همه قسمت های آن سالم است ولی فرمان ندارد. در چنین خودرویی معلوم نیست سرنشینان به کدام مقصد خواهند رفت و ممکن است این خودرو به دره ای سقوط کند. آن خودرویی که فرمان ندارد، هر چه بیشتر و سریعتر حرکت کند، با خطرات بیشتری روبرو خواهد بود. به همین دلیل است که دین اسلام بر روی مساله ولایت حساسیت ویژه ای دارد.
بررسی آیات قرآن نشان می دهد که تبعیت مردم از پیامبران، جدای از دسترسی مردم به دستورات دینی، از جایگاه بالایی برخوردار است. اگر نیاز به ولایت نبود، لازم نیود خداوند حتی پیامبران را برای هدایت انسان ها بفرستد و فقط به ارسال کتب اکتفا می کرد. این که در قرآن مکرر می فرماید اطیعوا الله و اطیعوا الرسول دلالت دارد بر اینکه لازم است دستورات دینی توسط یک نفر به نام نبی تفسیر شود تا مردم بتوانند کتب الهی را بفهمند و در جامعه پیاده کنند.
سوال مهم این است که بعد از رحلت هر پیامبر آیا مردم رها می شوند و نیازی به مبیّن و مفسّر دین ندارند. آیا مردم خودشان می توانند تکالیف الهی را از میان کتب آسمانی استفاده نمایند؟ پاسخ سوالاتی از این قبیل را با استفاده از تاریخ به راحتی می توان پیدا کرد. با مراجعه به تاریخ مشخص می شود که هر گاه مردم، رهبران الهی را ترک کرده و به جانشینان پیامبران توجه نکرده اند، گرفتار تحریف و تفرقه شده و نتوانسته اند وحدت در عبادت را در مسیر حق حفظ کنند. یکی از نمونه های این تحریف ماجرای قوم بنی اسرائیل و گوساله سامری است که مردم بعد از رفتن حضرت موسی به دلیل بی توجهی به سخنان جانشین ایشان، حضرت هارون، به سمت سامری رفتند و گوساله پرست شدند.
در صدر اسلام بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) مردم به دستور آن حضرت در غدیر خم بی توجهی کردند و گفتند حسبنا کتاب الله. یعنی ما به سفارش پیامبر احتیاجی نداریم و تکلیفمان را خودمان مشخص می کنیم. جامعه اسلامی در آن روز با این شعار وارد عرصه جدیدی از دینداری شد و نتیجه آن این شد که در میان مدت و بلند مدت دین اسلام گرفتار تفرقه شد و انواع و اقسام نحله های اسلامی سر برآوردند. نبود ولی در جامعه باعث شد تا هر کسی از ظن خود دین را بفهمد و به دیگران بیاموزد. دقت داشته باشیم که این تفرقه از ناحیه خلفا و علمای اسلامی منشا می گرفت که اگر به خود مردم واگذار شده بود، فهم از دین و کتاب خدا به مراتب از تشتت بیشتری، برخوردار می شد.
نتیجه اینکه اگر ولایت به عنوان مکمل دین در نظر گرفته شده، به این دلیل است که دین باید مفسر و مبین داشته باشد؛ مفسری که با وحی در ارتباط است و دین را خوب می شناسد و مانند پیامبر اکرم (ص) از روی وحی سخن می گوید نه از روی هوی. (و ما ینطق عن الهوی ان هو الا وحی یوحی)
پیام غدیر چیست؟
درک پیام غدیر و تحقق امر ولایت امیرمومنان (ع) یعنی توجه به همه نگرانی‌ها و هشدارهای برشمرده شده و عمل به همه آموزه ها و رفتارهای اصیل و مهم اعتقادی و معرفتی است.
شاید کمتر واقعه و رویدادی در جهان اسلام به اهمیت،جایگاه و تاثیرات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی رخداد غدیر در جهان اسلام باشد. شناخت و درک روشن پیام غدیر، اثرات بسیار گسترده ای در جهان اسلام دارد. از این رو لزوم بازشناسی و احیای غدیر ضرورت تام دارد. پرسش اصلی آن است که چگونه می توان غدیر را احیا کرد؟ به نظر نکته اتکا و آغازین و مبنای بازشناسی جایگاه و احیای غدیر مستلزم شناخت جامع خطبه پیامبر اکرم(ص) در روز غدیر است.
این خطبه که از جمله، آخرین فرمایشات رسول خدا( ص) است سرشار از معارف و آموزه ها و توصیه های اصیل دینی و اسلامی است و با اختلافاتی از سوی همه مذاهب اسلامی روایت شده است. در خطبه مزبور به آیات متعدد قرآن کریم نیز استناد شده است. مضمون و محتوای آیات استناد شده در خطبه پیامبر (ص) نشان می دهد که با وجود تنوع و تکثر آیات، هشدار، تهدید، انذار و عتاب، مخرج مشترک آیات استناد شده است. نکته بسیار حائز اهمیت دیگر همخوانی و همسویی مضمون معافیت رسول خدا (ص) از ابلاغ ولایت و جانشینی حضرت علی (ع) با آیات استناد شده است!
مضمون آیات استنادی و دلایلی که پیامبر(ص) درباره معافیت ابلاغ ولایت امیرمومنان علی (ع) بر می‌شمارد، نشان می دهد که درک حقیقت پیام غدیر و احیای آن مستلزم نوعی هوشیاری و اجتناب از غفلت و هر نوع سطحی نگری است. از این رو دریافت پیام غدیر و احیای آن هر چند در ابتدا، امری ساده و سهل الوصول به نظر می رسد اما درک حقیقت پیام و احیای غدیر کار آسانی نیست. شناخت پیام و احیای غدیر افزون بر آنکه امری نسبی و به تناسب ظرفیت و معرفت آدمی قابل دست یابی است، ملازم نوعی هوشیاری و اجتناب از غفلت و سطحی نگری و دوری از اندیشه و رفتار منافقانه، کافرانه و مانند آن است.
به عبارت دیگر درک پیام غدیر و تحقق امر ولایت امیرمومنان (ع) یعنی توجه به همه نگرانی‌ها و هشدارهای برشمرده شده و عمل به همه آموزه ها و رفتارهای اصیل و مهم اعتقادی و معرفتی است. برگزاری جشن ها و انجام راهپیمایی ها هر چند امر لازم و مقدمه ای در برپایی غدیر است اما درک پیام و احیای حقیقت غدیر مستلزم توجه و نگاه جامع به همه مضامین و محتوای خطبه پیامبر(ص) در روز غدیر است؛ خطبه ای که بر شناخت و اعتقاد به معارف و اندیشه های اصیل اسلامی از جمله توحید، نبوت، معاد، ضرورت توجه به امامت، اعتقاد به مرگ و ملاقات با پیامبر (ص) در جهان دیگر، اعتقاد به خاتمیت پیامبر(ص) و انتصابی بودن مقام امامت و تمسک به قرآن کریم و تبعیت از امیر مومنان علی (ع) به عنوان الگوی کامل تربیت یافته تاکید کرده است.
- نویسنده :
- منبع :
