آیین «نخل‌گردانی» در روستای دستگرد قم قدمتی ۴۰۰ ساله دارد

جلسه ۴۷۵ بنیاد قم پژوهی با موضوع: «آیین‌های عزاداری و نخل‌گردانی در روستای دستگرد قم؛ از گذشته تا امروز» با حضور آقایان مصطفی جعفرزاده و حاج اصغر جعفری در موسسه طلوع مهر قم برگزار شد.
مصطفی جعفرزاده در این جلسه گفت: آیین‌های عزاداری در روستای دستگرد قم از سال ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۵۰تغییراتی داشته است. در گذشته آیین‌هایی مثل «کتل‌گردانی» به همراه «نخل‌گردانی» وجود داشت که با درگذشت پیرغلامان این رسم به فراموشی سپرده شد ولی آئین نخل‌گردانی همچنان در روز عاشورا در روستای دستگرد با شکوه خاص و پرشور برگزار می‌شود.
وی با بیان اینکه در قدیم مراسم عزاداری دهه اول محرم در روستای دستگرد از روز پنجم محرم آغاز می شد گفت: بخشی از آیین نخل‌گردانی، بستن و آذین‌بندی نخل بود که پیرغلامان در روز هفتم محرم با وسایل قدیمی و پارچه‌های زیبا نخل را آذین می‌بستند و از سال ۱۳۷۳با فوت پیرغلامانی که مهارت بستن و آذین‌بندی نخل را داشتند، دیگر این کار انجام نمی‌شود و نخل بصورت بسته شده و آماده در تکیه نگهداری می‌شود و هرسال روزعاشورا با حضور مردم روستاهای دستگرد و تیره و دیگر عزاداران، نخل‌گردانی انجام می‌شود.
جعفرزاده با اشاره به اینکه رسم و آیین نخل‌گردانی با مشارکت اهالی روستای تیره برگزار می‌شود، گفت: نخل روستای دستگرد ۱۲پایه دارد که هرپایه صاحب دارد و از نسل‌های گذشته تا به امروز هرپایه نخل برای یک طایفه و خاندان است که در روز نخل‌گردانی وارثان صاحب هر پایه، پایه‌ها را بر روی دوش خود حمل می‌کنند و در مسیر به همه کسانی که بخواهند زیر پایه نخل بروند، اجازه داده می‌شود.   
این فرهنگی بازنشسته خاطرنشان کرد: رسم علم‌بندان نیز از رسومی بود که در روستا انجام می شد. دو تن از اهالی روستا که صاحب علم بودند شب تاسوعا علم را به منزل خود می بردند و با پارچه‌های مختلف و آئینه آن را می‌بستند و در عصر تاسوعا آن را به دسته عزاداری می‌سپردند و نوحه سرایی می‌کردند اما بستن «عَلم» هم دیگر انجام نمی‌شود و علم‌ها آماده در تکیه روستا نگهداری و در روز تاسوعا و عاشورا در دسته حمل می‌شوند.
فرهنگیار واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صدا و سیما بیان کرد: «شب عباس‌علی» یکی از آئین‌هایی بود که در شب تاسوعا برگزار می‌شد. در این رسم  خانمی به نام «خاله سلطان» حلوایی را طبخ می‌کرد و به همراه نان و ماست  در غرفه های ویژه بانوان از آنها پذیرایی می کرد و بخشی هم به  مردان داده می‌شد اما بعد از فوت این خانم این رسم هم از بین رفت.
جعفرزاده  افزود: در گذشته در کنار نخل گردانی مراسم طبخ آش هم انجام می شد که به «آش پایِ نخل» معروف بود در آن آش سهم پیرغلامان را در ظرفی خاصی قرار می دادند. در زمانی که نخل بسته می‌شد زنان و مردان روستای دستگرد طلب حاجات و تبرک می کردند. بانی آش پای نخل سال‌های زیادی هست که از دنیا رفته است ولی این آش بانی جدیدی دارد وهرسال پخته و توزیع می‌شود.
فرهنگیار واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صدا و سیما با بیان اینکه تکیۀ قدیمی روستا چهار حجره داشت و بالای آن غرفه‌هایی برای بانوان بود که به آن «غلفک» می‌گفتند افزود: ما رسم طاق‌نما داشتیم که در آن «طاق‌ها» توسط هر یک از اهالی که خود را صاحب طاق می‌دانست آذین‌بندی می‌شد و هر کس در کنار طاق خود می‌ایستاد و از چراغ و روشنایی داخل آن مراقبت می‌کرد.
وی افزود: درگذشته بعضی از حاجت‌مندان شب عاشورا با اجازه باباهای تکیه به آنجا می رفتند وخودشان را به نخل می بستند و تا صبح کنار آن می‌خوابیدند و عده‌ای هم میوه و گل به نخل می‌بستند تا فردا در مراسم نخل‌گردانی آن میوه‌ها و گلها تبرک شود وبه خانه ببرند تا باعث برکت خانه شود و یا برای سلامتی به بیمار بدهند و حتی باباها هم شب عاشورا تا صبح کنار نخل می‌خوابیدند. حتی پدرم تعریف می‌کرد که درشب‌های زمستان باباهای تکیه کرسی می‌گذاشتند و کنار نخل می‌ماندند.


مراسم نخل‌گردانی روز عاشورا

فرهنگیار واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صدا و سیما عنوان کرد: در روز عاشورا رسم است که عده ای از مردم دستگرد  صبح بعد از خواندن زیارت عاشورا درحسینیه به روستای تیره می‌روند و در عزاداری این روستا شرکت می‌کنند و اهالی تیره به همراه  اهالی دستگرد برای نخل‌گردانی به این روستا می‌آیند.

اهالی دو روستا در ورودی روستا با دَم قدیمی:
«خوش آمدید اِی جان‌نثاران حسینی
اَندرعزای شاه انصارالحسینی
شاها نظر کن، شاها نظر کن»
به خوش آمدگویی و استقبال مهمانان می روند وبعد از پایان نخل‌گردانی هم مردم دستگرد اهالی روستای تیره را به خوبی بدرقه می‌کنند.

جعفرزاده خاطرنشان کرد: در نزدیکی ظهر روز عاشورا، بعد از اجتماع مردم در تکیه و میدانگاه جلوی تکیه و اطراف آن، روضه‌خوان منبر می رود و پس از خواندن روضه وداع، کودکانی که به یاد حضرت علی اصغر(ع) لباس به آنها پوشانده‌اند را به روضه‌خوان در بالای منبر می‌دهند، در اینجا بر ناله و گریه عزاداران افزوده می‌شود و شور و ولوله‌ای عجیب فضای تکیه و اطراف آن را فرا می‌گیرد.
وی افزود: روضه‌خوان سپس وارد «روضۀ گودال قتلگاه» می‌شود که در این لحظه مردم دیگر طاقت نیاورده و با فریاد «وای حسین کشته شد»، یک دفعه از جا بلند شده و با شور زیادی بر سر و روی خود می‌زنند. سِنج‌زن‌ها هم با زدن سِنج‌های پی در پی، فضای پرشوری ایجاد می‌کنند. مردم در مقابل نخل و اطراف آن بر سر و روی خود می‌زنند و «وای حسین کشته شد» همه جا را فرا می‌گیرد و به سمت بیرون تکیه می‌آیند. در همین لحظه کسانی که در پای نخل آماده هستند، نخل را بلند کرده و به حرکت در می‌آورند و همراه با عزاداری به سمت کوه «تپه‌سفید» می‌برند.
جعفرزاده با بیان کرد: در مراسم نخل‌گردانی در طول مسیر دوجا نخل از حرکت باز می‌ماند تا کسانی که بیمار هستند و یا حاجت دارند از زیر نخل عبور کنند یکی در مقابل تکیه و یکی هم روی کوه «تپه‌سفید» است که آن تپه نیز در اصل نمادی از تل زینبیه است که عزاداران در بالای آن  زیارت عاشورا و نماز ظهر و عصر را می خوانند و سپس دسته عزاداری به سمت امامزاده روستا باز می‌گردد.
وی گفت: بعد از بازگشت دسته عزاداری، «کله قندهایی» توسط  تازه دامادها به نخل اهداء می شود که این قندها به اهالی روستای تیره اهدا می شود و بخشی نیز صرف حسینیه می‌شود و نخل هم به تکیه آورده می شود. در بین راه هم اهالی در جلوی خانه هایشان از عزاداران پذیرایی می کنند.
وی بیان می کرد: در واقع نخل نماد تابوت امام حسین علیه‌السلام است که با احترام بر روی دوش مردم حرکت می کند وعده‌ای نخل را عظمت روز عاشورا می‌دانند. همچنین مراسمی که چند سال است در دستگرد انجام می‌شود بعد از پایان مراسم نخل‌گردانی، آتش زدن خیمه است که آن هم با شور برگزار می‌شود و همچنین مراسم شام غریبان  به یاد به اسارت رفتن اهل بیت ابا عبدالله (ع) با حضور مردم روستا و مهمانان در حسینیه روستا برگزار می‌شود.
وی افزود: خوشبختانه از مراسم نخل‌گردانی روستای دستگرد این سال‌ها بسیار استقبال می‌شود به طوری که در روز عاشورا جمعیت بسیار زیادی در مراسم شرکت می‌کنند انقدر که گاهی مدیریت جمعیت از کنترل خارج می شود.
در ادامه حاج اصغر جعفری، مسئول هیئت حضرت ابوالفضل(ع) روستای دستگرد قم با اشاره به اینکه حدود ۳۶ سال است که مسئولیت هیئت حضرت ابوالفضل العباس(ع) روستای دستگرد را بر عهده دارد، گفت: به علت اینکه اهالی دستگرد از مراسم نخل‌گردانی کرامات زیادی دیده‌اند به همین علت در روز تاسوعا و عاشورا در هر کجای ایران باشند به روستا می‌آیند و در مراسم‌ها شرکت می‌کنند. همچنین مهمانان زیادی از شهر قم و جاهای دیگر در این مراسم شرکت می.کنند.
وی افزود: با توجه به استقبالی قابل توجهی که از مراسم عزاداری و نخل گردانی دستگرد می شود، فضای تکیه روستا برای اینکه گنجایش عزاداران را داشته باشد، توسعه قابل توجه‌ای داده شده تا بتواند به شرکت کنندگان عزای حسینی خدمات بهتری بدهد.
جعفری بیان کرد: به جزء دهه اول محرم، در این دوماه  هر جمعه شب مراسم عزاداری در حسینیه روستا همراه باقرائت زیارت عاشورا برگزار می شود و همچنین دهه آخر ماه صفر و ایام شهادت امام رضا علیه‌السلام و شهادت امام حسن مجتبی علیه‌السلام و رحلت پیامبر اسلام (ص) با حضور مردم، مراسم عزاداری برگزار می‌شود. همچنین هیئت در طول سال بصورت هفتگی و سیار در قم و روستا برنامه دارد.


مسئول هیئت حضرت ابوالفضل(ع) روستای دستگرد قم گفت: مردم دستگرد و عزاداران حسینی در اداره تکیه روستا و برنامه‌های آن مشارکت خیلی خوبی دارند و الحمدالله مشکلی برای مدیریت هیات و تکیه نداریم.
وی افزود: عزاداران در دستگرد با همدلی و اتحاد خوبی که دارند چه با خود روستا و چه اهالی روستای تیره و مهمانان دیگر در کنار هم عزاداری می کنند. جوانان روستا هم با شور وعلاقه زیادی به عزاداری می‌پردازند وما هم با کمک دوستان سعی می کنیم با دعوت از روضه خوان و مداحان و برنامه‌ریزی های دیگر، زمینه یک عزاداری باشکوه را فراهم کنیم.  
حاج اصغر جعفری در پایان با اشاره به اینکه مردم اعتقادات خاصی به نخل دستگرد دارند، گفت تقریبا «نخل» در اکثر روستاها از بین رفته است ولی در دستگرد همچنان پا برجا است و مراسم سال به سال پرشورتر و با شکوه‌تر بر گزار می‌شود.
در پایان جلسه آقای مهدی جعفری دهیار دستگرد و آقای حسین صادقی پژوهشگر و قم‌پژوه در خصوص حفظ سنت‌های عزاداری روستای دستگرد به بیان دیدگاه‌های خود پرداختند.