بررسی تاریخ شفاهی کوچه یزدی‌های قم در بنیاد قم پژوهی

حجت الاسلام انصاری قمی در این نشست گفت: «کوچه یزدی‌ها» در ابتدا به «کوچه فیروزه» معروف بود و در این کوچه حمامی هم وجود داشت که به حمام فیروزه معروف بود اما بعدها با تاسیس یک تکیه توسط شخصی یزدی، به کوچه یزدی‌ها معروف شد. آن شخص در محله تکیه ای برپا کرد که هنوز هم آثار خیمه های آن برجا است و همه اهالی دوست دارند این تکیه و محله به نام یزدی ها بماند.
وی بیان کرد:  قدیمی‌ترین آثاری که در این محله وجود دارد خانه‌ای است با قدمت ۸۰ _ ۹۰ سال پیش. خانه‌های کهن دیگری در این کوچه و محله وجود دارد که البته قابل ترمیم است. تکیه یزدی‌ها یکی از تکایای قدیمی قم است، اما ساختمان فعلی آن مربوط به سال ۱۳۸۸ قمری است که سرپرستی آن به عهده مرحوم حاج یدالله علیشاهی بود. قبل از وی پدرشان مرحوم پهلوان حاج میرزا عبدالحسین علیشاهی( قفوندار) سرپرست هیئت تکیه یزدی‌ها را برعهده داشت.
حجت الاسلام  انصاری با بیان اینکه در محله  یزدی‌ها علمای فراوانی زندگی می‌کردند و محل رفت و آمد رجال سیاسی هم بود افزود: زمانی این محله شاهد رفت و آمد ر جال سیاسی بود، در زمانی که آیت الله العظمی گلپایگانی- که  در زمان آقای بروجردی یکی از علمای تراز دوم قم بودند. در این محله سکونت داشتند، این محله شاهد رفت و آمد علما و فضلا و محل درس و بحث آقا بود و نماز جماعت وی هم در مسجد حسین آباد در نزدیکی منزل ایشان در بازار برگزار می‌شد، اما بعد از وفات آیت الله بروجردی که مرجعیت به آقای گلپایگانی رسید، برادرم می‌گفت شاهد آمدن دکتر علی امینی و دکتر حسن ارسنجانی وزیر کشاورزی، بودم و این‌ها را در این محل می‌دیدم. البته بعدها آیت الله گلپایگانی به کوچه آقا سید حسن منتقل شدند.
وی افزود: از علمای دیگری که در این محله زندگی می‌کردند مرحوم آیت الله صافی بودند که خانه ایشان کنار مدرسه محمدیه بود، این را هم عرض کنم مدرسه ملی محمدیه که توسط مرحوم حاج محمد رشاد و برادرش و حاج محمود فارابی بنیانگذاری شد در سال ۱۳۰۰ شمسی شاید جزو نخستین مدرسه‌های قم بود که در آنجا تاسیس شد.
حجت الاسلام انصاری تصریح کرد: اینجا هم خانه مسکونی این دو برادر بود واقعا این دو برادر حق بزرگی به گردن فرهنگ این شهر دارند، دوره ابتدایی و دوره راهنمایی را در این خانه خودشان تاسیس کردند آنها در دو اتاق کوچک زندگی می‌کردند اما اتاق‌های دیگر را تبدیل به کلاس کرده بودند و در این مدرسه علاوه بر علوم جدید و فرهنگ روز، تدین و تقوا و قرآن را هم آموزش می دانند.در این مدرسه ملی( و غیر دولتی) اصلاً برنامه‌اش با برنامه مدارس دیگر فرق می‌کرد به همین علت جوانان و نوجوانان این محله که تکیه یزدی‌ها و مدرسه محمدیه کنار هم بودند از اول بر پایه تقوا و ایمان بار می‌آمدند و ضلع سوم این دو مکان مقدس مسجد حسین آباد بود. در آنجا آقای گلپایگانی نماز می‌خوادند و من ظهرها و شب‌ها تکبیرگوی مرحوم آیت الله گلپایگانی بودم.
وی تصریح کرد: درمحله یزدی‌ها علمای دیگری هم زندگی می‌کردند. ازجمله آنان مرحوم آقا شیخ زین العابدین ذوالفقاری، مرحوم آقای آقا شیخ غلامحسین رحیمی، مرحوم آقا شیخ محمد تقی صدیقین اصفهانی و پدر ما آقای حاج شیخ محمدعلی انصاری بودند و آخرین عالمی که در این محله سکونت کردند آیت الله آقا سید نورالدین شریعتمدار جزایری هستند که مسجد محله یزدی‌ها به وجود وی رونق گرفت.
حجت الاسلام انصاری گفت: در محله یزدی‌ها کتاب‌های فراوانی به عالم علم و دانش عرضه شد. مرحوم آیت الله گلپایگانی که درس و بحث و تالیفات داشتند چون درس وی در زمان آقای بروجردی در خانه آنها برگزار می‌شد که این خانه به همان سبک به همان شکل باقی است و غیر از وی آیت الله صافی بودند که تالیفات ایشان در این محله انجام می‌شد. هم چنین پدر ما بودند که تألیفاتش اغلب در این محله و در همین خانه که فعلاً موجود است نوشته شد این محله محله ای علمی محل رفت و آمد بسیاری از علما بود. در منزل پدر ما خیلی از علما را دیدار کردم . مرحوم آقای صامت از قزوین و مرحوم آقای اسلامی از آبادان می‌آمدند. علمای اصفهان می‌آمدند، آیت الله مرعشی نجفی تشریف می آوردند، مرحوم آیت الله سید محمد شیرازی چند بار آمدند، این محل شاهد رفت و آمد بسیاری از رجال علمی بود.
وی اظهار داشت: تکیه یزدی‌ها و آب انبار تکیه یزدی‌ها در این محل وجود دارد. بانی آب انبار تکیه یزدی‌ها را نمی دانم چه کسی است. ماده تاریخی که بر بالای این آب انبار نقش بسته که هنوز هم موجوداست مربوط به سال ۱۳۶۶ قمری است. اکنون خانه‌های قدیمی و آب انبار قدیمی و تکیه یزدی‌ها موجود است، اما مدرسه محمدیه را متاسفانه تخریب و دوباره سازی کردند و دیگر نمی‌شود آن آثار قدیمی را در آنجا نظاره کرد.گذری هم‌ به نام "گذر آق ابو" در مجاور تکیه بود که حدود دو دهه پیش تخریب شد ولی جای آن باقی است.
وی تصریح کرد: محله آقا سید اسماعیل که کنار محله یزدی ها است، محل سکونت مرحوم آیت الله فیض و مرحوم آیت الله حاج میرزا حسن نویسی بود. پشت تکیه یزدی‌ها هم مرحوم آقا شیخ نعمت الله مهدوی قزوینی بودند که او هم از شاگردان حاج عبدالکریم و آقای بروجردی بودند.
حجت الاسلام انصاری افزود: مرحوم آقای شاه آبادی استاد امام و آیت الله بهجت هم در ابتدای کوچه عربستان منرلشان بود.اینجا یکی از محله‌های قدیمی و علمی قم است و چون در قلب بازار وجود دارد شاهد رفت و آمد بسیاری از افراد و بسیاری از رجال علم و دانش بوده است.
در ادامه جلسه یکی از اعضای قم پژوهی دربیان تاریخ شفاهی محله یزدی‌های قم بیان کرد: در این محله تاریخی، پهلوانان معروفی زندگی می کردند که معروف ترین آنها مرحوم علیشاهی و مینویی بود که به خاطر پاره کردن سینی فلزی با دستان پرقدرتش معروف است و عکس او در همه زور خانه های کشور وجود دارد. یکی دیگر از حضار نیز از پهلوان مصطفی کلیایی( بشارتی) معروف به مصطفی زاغی به عنوان خوش استیل ترین پهلوانان باستانی ایران از اهالی همین محل یاد کرد.
هم‌چنین هیئت عزاداری بنی زهرا از همین محله است.اهالی محله یزدی ها ارادات بسیاری به اهل بیت و امام حسین علیه السلام دارند به طوری که اسم حسین و ابوالفضل از فراوانی زیادی در این محل برخوردار است.