برگزاری همایش‌های میلیاردی در دولت رئیسی

در روزهای گذشته خبر هزینه چهار میلیارد تومانی برگزاری یک همایش سازمان مالیاتی در شهر شیراز حسابی سر و صدا به پا کرده است. در این خبر آمده بود که این رویداد در قالب یک همایش یک‌ونیم روزه برای حدود 70 نفر از مدیران مالیاتی کشور برگزار شده است. از اعداد و ارقام عجیب این همایش می‌توان به هزینه ۴۰۰ میلیون تومانی برای تهیه سوغاتی صنایع‌دستی، صرف غذا در لاکچری‌ترین رستوران‌های شیراز، 33 میلیون هزینه برای خرید آجیل، 12 میلیون تومان برای خرید گل، 23 میلیون تومان برای اینترنت، دو میلیون برای اجاره میز پینگ‌پنگ و داور و سایر هزینه‌ها برای خرید لباس، ساک ورزشی، داور فوتبال و بازی دارت اشاره کرد. در میان هزینه‌های عجیب‌و‌غریب این همایش می‌توان به هزینه 700 میلیون تومان تعویض صندلی‌ها در شأن مدیران دولتی اشاره کرد. همچنین طبق این خبر حدود 60 میلیون تومان به ازای هر نفر برای 1.5 روز شیرازگردی این 70 مدیر هزینه شده است. البته تمام اعداد و ارقام مطرح‌شده بدون در نظر گرفتن هزینه بلیت سفر بوده است. موضوع اما به همین رویداد خلاصه نمی‌شود، بررسی‌های «فرهیختگان» از اخبار برگزاری همایش‌های دستگاه‌های دولتی در وبسایت پایگاه اطلاع‌رسانی دولت (dolat. ir) نشان می‌دهد در سال جاری تا آذرماه بالغ بر 52 همایش دولتی در کشور برگزار شده است. البته همان‌طور که در ادامه می‌آید، پس از ابلاغ بخشنامه دولت در آذرماه 1400 هزینه‌ها و تعداد همایش‌های برگزارشده در کشور که قبلا در پیوست 4 بودجه سالانه درج می‌شد، با این مصوبه از بودجه سالانه حذف و زیرزمینی شده و تعداد و هزینه‌های آن غیرشفاف‌تر شده است.
 حداقل 52 همایش در 9 ماهه امسال
بررسی‌ها نشان می‌دهد تا سال 1400 در بخش اول و دوم پیوست شماره 4 لایحه بودجه که مربوط به اعتبارات هزینه‌ای دستگاه‌های اجرایی برحسب برنامه، خروجی و بهای تمام‌شده است، لیست تعداد و هزینه‌های همایش‌ها، رویدادها، کنفرانس‌ها و سمینارها درج می‌شد. اما در سال 1401 و 1402 به‌یکباره عنوان همایش از پیوست شماره چهار بودجه سالانه حذف شد. هرچند در آن زمان نیز میزان هزینه‌های برگزاری همایش‌های دستگاه‌های دولتی چندان شفاف و دقیق نبود اما به هر حال این آمار ولو مبهم در پیوست چهارم بودجه درج می‌شد. بررسی‌های «فرهیختگان» تنها از اخبار برگزاری همایش‌های دستگاه‌های دولتی در سال جاری تا پایان آذر نشان می‌دهد در طی این مدت بالغ بر 52 همایش دولتی در کشور برگزار شده است. برخی از این همایش‌ها عملا همچون همایش پرسروصدای اخیر در شیراز، دورهمی مدیران دستگاه‌های دولتی بوده است. مدیران مدارس سراسر کشور، همایش معاونان بهداشت و درمان، چهارمین همایش مدیران تراز بنیاد شهید، همایش مدیران مبارزه با پولشویی، ششمین همایش آموزشی مجریان انتخابات، نخستین همایش ملی آموزش مدیران و کارشناسان حقوقی دستگاه­‌های اجرایی، دومین همایش ملی جهاد تبیین و اطلاع‌رسانی هنرمندانه، همایش شهرداران و دبیران ستادهای بازآفرینی شهری استان اصفهان، همایش بزرگداشت هفته قوه قضائیه، همایش کادر بهداشتی- درمانی حج ۱۴۰۲، مدیران سازمان‌های حراست وزارت جهاد کشاورزی در مشهد، همایش مدیران دولت مردمی، نخستین گردهمایی سراسری مدیران وزارت امور اقتصاد و موارد اینچنینی از این دورهمی‌ها هستند.
 سالی 150 تا 200 همایش در دستگاه‌های دولتی
همچنانکه گفته شد، در دو سال اخیر داده‌های پیوست چهارم بودجه که مربوط به برنامه عملکردی دستگاه‌ها و هزینه‌های آن بود، عنوان همایش از این پیوست بودجه حذف شده است. اما نگاهی به بودجه‌های سال‌های گذشته نشان می‌دهد تعداد همایش‌های و رویدادهایی که دولتمردان، بدنه اجرایی و مدیران میانی و مسئولان استان‌ها درگیر آن هستند، باید عجیب‌وغریب باشد. موضوعی که علاوه‌بر تحمیل هزینه‌های مادی چشمگیر به کشور چندان سودی هم برای مردم و کشور نداشته و ندارد. به عبارتی موضوعی که می‌شد از طریق ارتباطات تصویری و تهیه گزارش‌های مکتوب و ارسال آن به مرکز حل شود، بعضا با هزینه‌های هنگفتی برگزار شده و هیچ منفعتی نیز عاید کشور نمی‌کند. اما طبق اطلاعات درج‌شده در بخش اول و دوم پیوست شماره چهار بودجه سالانه که مربوط به اعتبارات هزینه‌ای دستگاه‌های اجرایی برحسب برنامه، خروجی و بهای تمام‌شده است، در سال کرونایی 1399 دستگاه‌های اجرایی در بخش برنامه‌های عملکرد 165 بار از واژه برگزاری همایش استفاده کرده‌اند. در سال 1400 نیز در پیوست شماره 4 تعداد زیادی برنامه عملکرد دستگاه‌های اجرایی با عنوان همایش، رویداد و سمینار و کنفرانس و... آمده است. همچنین در بخش پیوست چهارم بودجه سال 1397 بیش از 200 بار از عنوان همایش استفاده شده است. در پیوست چهارم بودجه سال 1396 نیز دستگاه‌های اجرایی بیش از 230 بار از عنوان برگزاری همایش استفاده کرده‌اند.
رشد عجیب همایش‌های رزومه‌‌سازی!
اما در سمت دیگر نیز علاوه‌بر دستگاه‌های اجرایی، دانشگاه‌ها و مراکز علمی و مراکز غیردولتی نیز به‌شدت مشغول برگزاری صدها همایش و کنفرانس علمی هستند. برای مثال، طبق داده‌های پایگاه اطلاع‌رسانی سیمپوزیا (یکی از مجموعه وبسایت‌های سیویلیکا) تعداد کل همایش‌ها و کنفرانس‌های برگزارشده در 9ماهه سال 1402 بالغ بر 904 مورد بوده است. این عدد در سال 1401 با 907 رویداد، در سال 1400 تعداد 896 و در سال 1399 تعداد 776 مورد ثبت شده است. آمار و ارقام نشان می‌دهد تعداد همایش‌های برگزارشده در مراکز علمی و دانشگاهی (دولتی و غیردولتی) در سال 1384 حدود 93 کنفرانس/همایش بوده که با طی کردن یک روند صعودی قابل‌توجه به حدود 1000 مورد در سال‌های اخیر رسیده است. همچنین نمودار سالانه تعداد مقالات ارسالی به کنفرانس‌های برگزارشده نیز حاکی از آن است که هرچند تعداد همایش‌ها و کنفرانس‌ها طی این مدت روند صعودی داشته، اما مقالات ارسالی از حدود 12 هزار مقاله در سال 1384 به نزدیک به 122 هزار مقاله در سال 94 رسیده ولیکن با تجربه یک سقوط تدریجی درنهایت در 9ماهه امسال عدد حدود 33.5 هزار مقاله را ثبت کرده است. لازم به ذکر است در بین دانشگاهیان معمولا مقالات ارسالی به همایش به‌لحاظ ارزش علمی کمترین ارزش و اعتبار علمی را پس از مقالات پژوهشی و ترویجی و ترجمه دارد و عملا از آن به‌عنوان تولیدات رزومه‌سازی یاد می‌شود و اعتبار علمی مستندات ارائه‌شده در همایش‌ها معمولا چندان جدی گرفته نمی‌شود.
 دولت چقدر برای همایش‌ها هزینه می‌کند؟
نگاهی به بودجه سالانه نشان می‌دهد تا سال 1400 که اعداد و ارقام و تعداد همایش‌ها در پیوست چهارم بودجه درج می‌شد، اعداد و ارقام معمولا عجیب‌وغریب و متفاوت بودند. اما در برخی دستگاه‌ها نیز این اعداد و ارقام تاحدودی واقعی درج شده بود. برای مثال، براساس اعداد و ارقام لایحه‌ بودجه سال 96، مرکز بررسی‌های راهبردی ریاست‌جمهوری که ریاست آن را در سال 1396 حسام‌الدین آشنا در اختیار داشت، برای برگزاری 30 همایش مجموعا 3.4 میلیارد تومان بودجه از دولت درخواست شده بود. (در برنامه عملیاتی این مرکز عنوان شده بود این تعداد همایش برگزار و 3.4 میلیارد تومان هزینه خواهد شد.) آمار و ارقام لایحه بودجه 1396 نشان می‌داد هزینه برگزاری هر همایش موسسه تحت ریاست حسام‌الدین آشنا در آن سال حدود 113 میلیون تومان برآورد شده است. با احتساب قیمت طلای 18 عیار که میانگین آن برای کل سال 1396 حدود 125 هزار تومان بوده، در آن سال حسام‌الدین آشنا با این هزینه می‌توانست 904 گرم طلای 18 عیار برای مرکز بررسی‌های راهبردی ریاست‌جمهوری بخرد. همچنین با احتساب میانگین قیمت دلار در آن سال، هزینه هر همایش (113 میلیون تومان) با در نظر گرفتن نرخ میانگین 4000 تومان در سال 96 بالغ بر 28 هزار و 250 دلار بوده است. با در نظر گرفتن نرخ طلای 18 عیار، هزینه 113 میلیون تومانی همایش در سال 1396 امروز به 2.2 میلیارد تومان می‌رسد. البته این مقدار با توجه به رشد کمتر نرخ دلار نسبت به سکه، نزدیک به 1.5 میلیارد تومان خواهد بود. با توجه به هزینه چندین میلیارد تومانی همایش اخیر شیراز، به نظر می‌رسد هر همایش حداقل بین دو تا چندین میلیارد تومان برای کشور هزینه ایجاد می‌کند. شاید برای دستگاه‌های دولتی که در غیاب بودجه‌ریزی مبتنی‌بر عملکرد اقدام به این هزینه‌ها می‌کنند، چندان مهم نباشد اما به هر حال این هزینه‌ها را باید در کنار هزینه‌های دیگری در نظر گرفت که «قطره قطره جمع شده وانگهی دریا می‌شوند.» برخی کارشناسان معتقدند این هزینه‌ها با رقم سنگین کسری بودجه کشور شاید چندان قابل توجه نباشند اما با توجه به اینکه برگزاری آنها تاثیری بر اقتصاد کشور بر جای نمی‌گذارد و خروجی مشخص از تمامی رویدادها حاصل نمی‌شود، هزینه آن به لحاظ اقتصادی و حتی مسائل شرعی و قانونی نیز مشکل دارد.
همایش‌ها زیرزمینی شده‌اند!
آذرماه سال 1400 بود که محمد مخبر، معاون اول ریاست‌جمهوری دولت سیزدهم بخشنامه‌ای را جهت صرفه‌جویی و کاهش هزینه‌های غیرضروری به کلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، موسسات دولتی، نهادهای انقلاب اسلامی، موسسات عمومی غیردولتی و استانداری‌ها ابلاغ کرد. در متن این بخشنامه آمده است به‌منظور اجتناب از هزینه‌کرد اعتبارات در امور زاید و انضباط مالی بیشتر و در راستای بند (۱۶) سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مبنی‌بر صرفه‌جویی در هزینه‌های عمومی کشور با تاکید بر حذف هزینه‌های زاید و بند (۲۱) سیاست‌های کلی نظام اداری و ماده (۱) قانون نحوه اعمال نظارت بر کاهش هزینه‌های غیرضرور و جلوگیری از تجمل‌گرایی - مصوب ۱۳۷۰- و در اجرای سیاست‌های کلی تولید ملی حمایت از کار و سرمایه ایرانی مقتضی است دستگاه‌های اجرایی نسبت به انجام موارد زیر اقدام کنند. اتخاذ تدابیر لازم برای اجرای دقیق قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی و آیین‌نامه‌های اجرایی آن و مصوبات مربوط به فهرست ممنوعیت خرید کالاهای خارجی دارای تولید مشابه داخلی و برگزاری هر نوع گردهمایی، سمینار، کنگره و بزرگداشت بین‌المللی توسط دستگاه‌های اجرایی براساس شرایط مندرج در آیین‌نامه نحوه برگزاری گردهمایی‌های بین‌المللی و برگزاری سایر گردهمایی‌ها، همایش‌ها و عناوین مشابه صرفا در موارد مرتبط با وظایف و ماموریت‌های قانونی و اولویت‌دار دستگاه‌ها و احراز تامین بار مالی آن ازجمله موارد الزام این بخشنامه ابلاغی از سوی معاون اول به دستگاه‌های اجرایی است. همچنین لزوم استفاده از خودروهای سواری تولید داخل توسط مقامات موضوع آیین‌نامه چگونگی استفاده از خودروهای دولتی و پرهیز از سایر تشریفات و هزینه‌های زاید و غیرضرور ازجمله در برگزاری میهمانی‌ها و جلسات کاری و تهیه ملزومات و فضاهای اداری از دیگر مواردی است که در این بخشنامه دستگاه‌های اجرایی ملزم به انجام آن شده‌اند. شاید در نگاه بدبینانه بتوان گفت دلیل حذف عنوان همایش از پیوست چهار بودجه به‌رغم برگزاری تعداد زیادی از همایش‌ها، زیرزمینی شدن و به اصطلاح غیرشفاف شدن هزینه‌های برگزاری همایش از سوی مدیران میانی دستگاه‌های دولتی باشد. به عبارتی، این مصوبه قانونی باعث شده دستگاه‌های اجرایی در بودجه سالانه هیچ اظهاری نسبت به برگزاری همایش‌ها نکنند اما ظاهرا همه همایش‌ها برگزار می‌شود و هزینه‌های آن هم از سوی دولت تامین می‌شوند.