آدابی بر آغاز ماه محرم

شاید این اشتیاق ریشه در شنیده‌هایی دارد که از کودکی بر عمق جان ما نشسته که امام صادق(ع) با دیدار هلال محرم گرفته و غمگین می‌شدند و هرچه به روز عاشورا نزدیک‌تر می‌شدند این حالت «غُبر و غم» زیادتر می‌شد و شاید هم به دلیل خاطراتی که از کودکی برایمان از محرم به یادگار مانده است.
محرم، نفحه‌ای از نفحات الهی است که شیعه و چه بسا بشریت، هرسال خود را در معرض آن قرار می‌دهد و وجود مرده خود را حیات دوباره‌ای می‌بخشد که «انّ لربّکُم فی ایامِ دَهرِکم نَفَحاتٌ اَلا فَتَعرَّضُوا لَها» اما حضور در این وادی مقدس مثل هر زمان و مکان مقدس دیگری، آداب ظاهری و باطنی دارد که ائمه اطهار، علما و بزرگان به آن اشاره داشته‌اند.
در روایت است که روز اول ماه محرم، ریان بن شبیب خدمت امام رضا(ع) رسید حضرت به او فرمود: «ای پسر شبیب! مردم عرب در زمان جاهلیت جنگ را در ایام محرم الحرام، حرام می‌دانستند ولی این امت احترام این ماه را از بین بردند و حرمت پیامبر را رعایت نکردند، در این ماه خون ما را حلال دانستند و ما را هتک حرمت کردند، فرزندان و زنان ما را اسیر نمودند و سراپرده ما را آتش زدند و اموال ما را غارت کردند و احترام رسول خدا را درباره ما رعایت نکردند؛ پس ای پسر شبیب، اگر بر چیزی گریه می‌کنی، برای حسین (ع) گریه کن ...»
ماه محرم، ظرف زمانی حادثه عظیم عاشورا است که به تعبیر بزرگان دین همه اسرار در آن عبادت بزرگ إفشا شده است. محرم تجلیِ زمانیِ حادثه‌ای است که هرچند فقط یک بار در عالم اتفاق افتاد، اما تجلیاتش هر سال تکرار می‌شود. مثل خورشیدی که یکی بیشتر نیست، ولی هر روز طلوع می‌کند و تابش امروز و دیروزش متفاوت است. محرم هر سال تجلی مجدد عاشورا است، لذا امام رضا (ع) فرمود: «محرم که می‌رسید، کسی لبخند بر لبان پدر من نمی‌دید و روز عاشورا روز حزن ایشان بود.» 
اما درباره آداب ظاهری محرم، کارهایی مثل سیاه پوشیدن، سیاه زدن در خانه‌ها، برگزاری مجالس روضه، کاستن از مشغله و شرکت در مجالس و محافل امام حسین(ع)، رعایت ادب مجالس حسینی، قرائت زیارت عاشورا و گفتن از محرم، عاشورا و معارف امام حسین(ع) برای فرزندان و اهل خانه و کسب معرفت نسبت به حضرت سفارش شده است.
در باب آداب باطنی این ماه نیز، عالم و عارفِ فقیه و استاد امام خمینی(ره)، مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب «المراقبات» می‌نویسد:
«سزاوار است حال دوستان آل محمد - که رحمت خدا بر آنان باد - بحکم دوستی و وفا و ایمان به خداوند بلند مرتبه و بزرگ و رسول کریم، در دهه اول محرم تغییر نموده و در دل و سیمای خود، آثار اندوه و درد این مصیبت‌های بزرگ و دردناک را آشکار کنند. باید مقداری از لذائذ زندگی را که از خوردن و نوشیدن و حتی خوابیدن و گفتن بدست می‌آید ترک نموده و مانند کسی باشند که پدر یا فرزند خود را از دست داده است. نباید احترام خود و نزدیکانشان بیش از احترام امام و خاندان او باشد و لازم است که خدا و پیامبر و امامش را بیش از خود، فرزندان و نزدیکانش دوست داشته باشد.
خداوند متعال می‌فرماید: «بگو اگر پدران و پسران خود را بیش از خدا و رسولش و جهاد در راه او دوست دارید، منتظر باشید تا خداوند مطلب مورد نظر خود را انجام داده و شما پشیمان و زیانکار شوید».
یکی از فرزندان کوچکم در دهه اول محرم فقط نان خالی و بدون خورش می‌خورد؛ و تا جایی که می‌دانم کسی به او نگفته بود که این کار را انجام دهد و گمان می‌کنم سرچشمه این کار دوستی باطنی او بود.
حال اگر کسی نتواند در تمام دهه اول این کار را انجام بدهد، در روز تاسوعا، عاشورا و شب یازدهم نان خالی بخورد. و در روز عاشورا، تا عصر خوردن، آشامیدن و حتی سخن گفتن - مگر آن که لازم باشد - و دیدار با برادران دینی را ترک کرده و آن روز را روز گریه و اندوه خود قرار دهد.»
مرحوم آیت‌الله سیدعبدالله فاطمی‌نیا، دهه اول محرم را دهه تحول می‌دانست و سفارش می‌کرد با پاکی و طهارت ظاهری و باطنی به مجالس امام حسین(ع) مشرف شده و همانطور که با وضو و طهارت در این جلسات شرکت می‌کنیم، به وسیله استغفار، طهارت باطنی هم کسب کنیم.
عاشورای اباعبدالله (ع) یک دوره سلوک کامل است، سلوکی بدون خطا و انحراف که مربی و مرشد آن شخص حسین علیه‌السلام است و کافی است ادب کرده و به مرشد عالم دل بسپاریم تا با غم ارزشمند و بزرگش وجودمان را پالایش کند و ناخالصی‌ها و غم‌های حقیر و بی‌ارزش را از آن بزداید.