سینمای دینی و امکان تبدیل شدن به ژانر

دکتر علی اصغر فهیمی فر، پژوهشگر تاریخ و فلسفه هنر ایران با حضور در اولین نشست از سلسله نشست های پنجمین جشنواره بین المللی فیلم دینی اشراق که با عنوان «سینمای دینی و امکان تبدیل شدن به ژانر» از سوی معاونت فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، در تعریف سینمای دینی گفت: سینمای دینی یعنی سینمایی که دین صفت آن باشد. یعنی فیلمی که هدف دین را که انسان سازی است، محقق کند.
وی اظهار کرد: بنا به تفسیر به جای مانده از حضرت امام خمینی(ره) در مورد سوره حمد، پیامبران حتی برای تشکیل حکومت نیامده بودند و حکومت فقط ابزاری بود برای اینکه انسان ها متخلق به اخلاق الهی شوند.
دکتر فهیمی فر سینمای دینی را یکی از ابزارهای تحقق اهداف دین برشمرد و گفت: همانطور که هدف دین هدایت انسان به سوی خدا و انتظام بخشی رفتار و سکنات آدمی بر اساس باورمندی به خداست، سینمای دینی هم سینمایی است که بتواند از طریق متأثر کردن مخاطب و اقناع مخاطب او را به راهی هدایت کند که راه دین و دینداران باشد. این یک تعریف از سینمای دینی به اعتبار کارکرد آن است.
وی بیان داشت: به طور کلی سینما را از دو منظر می توان مورد بررسی قرار داد؛ یکی از نظر هدف، محتوا و تأثیر و دیگری از نظر فرم و ویژگی های زیبایی شناسی است. با این توضیحات یک فیلم می تواند در عین اینکه طنز باشد، اما زیرمجموعه سینمای دینی هم قرار گیرد.
این پژوهشگر تاریخ و فلسفه هنر ایران با تأکید بر اینکه همه ابعاد هنر از نظر محتوا و اثر می تواند دارای روح دینی باشد، تصریح کرد: فرم سینمای دینی باید برآمده از مبانی فلسفی، اعتقادات و ارزش های دینی باشد که منجر به شکل گیری نوعی از سبک شود.
وی گفت: در تاریخ هنر ایران، در تاریخ هنر اسلامی و حتی در تاریخ هنر غرب آن چیزی که سبک ساز است مبانی فکری، فلسفی و جهان بینی است. این موضوع اقتضائات خود را در فرم ایجاد می کند. بنابراین ویژگی های فرمی و نشانه های شناختی سینمای دینی برآمده از دین است.  
فهیمی فر اظهار کرد: فیلم یک سازه بسیار پیچیده می باشد؛ زیرا بسیاری از هنرهای اساسی ماقبل خودش را در درون خودش جمع نموده است. هنرهایی همچون ادبیات، تصویر، موسیقی، کارگردانی و تئاتر و معماری.
وی سینما را حاصل استفاده از هنرهای دیگر خواند و افزود: سینما توانست از سابقه چندهزار ساله سایر هنرها استفاده کرده و در یک صورت کاملاً متمایز و مشخص تحت عنوان فیلم، خودش را به عنوان یک هنر مستقل به اثبات برساند.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به برخی از تفاوت های سینمای ادیان مختلف گفت: در سینمای مسیحیت فیلم هایی همچون مصائب ژاندارک تولید شده است که با فیلم محمد رسول الله ساخته سینمای ما تفاوت های جدی دارد. پس سینمای دینی یک سینمای واحد نبوده و بسته به نوع نگاه دینی که بر آن حاکم است، انواع مختلفی دارد.

وی علومی همچون فلسفه، کلام، اخلاق و فقه را از جمله مقومات سینمای دینی دانست و گفت: به اعتبار هرکدام از این ها فرم سینمای دینی به سمت خاصی رهنمود می شود.  
دکتر فهیمی فر در پرداخت به اینکه چرا ادبیات دینی در سینمای غرب محسوس نیست، تصریح کرد: زیرا سینمای غرب به دنبال تولید فیلمی است که جذاب باشد تا بتواند هزینه تولید خودش را کسب نماید و به سود دهی برسد.
وی افزود: باید دانست که صرف موضوع دینی داشتن دلیل بر دینی بودن فیلم نمی شود. مثلاً ممکن است فیلی راجع به پیامبر خدا ساخته شود، اما ضددینی باشد. به طور مثال فیلم های «بی گناهی مسلمانان»، «آخرین مصائب مسیح» و «رمز داوینچی» دارای موضوع دینی اما فاقد اثر دینی هستند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: باید توجه کرد که در تعریف سینمای دینی ممکن است فیلمی با رویکرد اجتماعی ساخته، اما در آن به مضامین دینی همچون ظلم ستیزی و عدالت خواهی پرداخت شود. پس این گونه فیلم ها هم دینی محسوب می گردد، هرچند موضوع آن ها دینی نیست.
وی ابداعات زیبایی شناختی را از لوازم سینمای دینی دانست و عنوان داشت: این کار به معنای زایش چیزی است که قبلاً وجود نداشته و چنین کاری با پیچیدگی های بسیاری همراه است. باید دانست این کار با تبدیل یک دین به موضوع تفکر محقق می شود.
فهیمی فر یادآور شد: فقه به تنهایی تمدن ساز نیست. برای تمدن سازی به لوازم مختلفی احتیاج است. یکی از آن ها مکتب شدن سینماست. این کار در غرب به خوبی صورت گرفته و ما هم می بایست سینمای دینی را تبدیل به مکتب کنیم. در این راستا لازم است توجه بیشتری به ادبیات، موسیقی، نقاشی و سایر هنرهای بومی و اصیل کشورمان داشته باشیم.
وی گفت: متأسفانه در مراکز دینی ما به مسئله رسانه، تلویزیون و سینما و ارتباط آن ها با فقه خیلی کم پرداخته می شود. این در حالی است که برای تولید آثار تلویزیونی و سینمایی جدید و مبتکرانه می بایست مسائل فقهی این هنر به طور جدی و گسترده مورد بحث و بررسی قرار گیرد. زیرا امروزه سینما یکی از مهمترین ابزارهای تمدن و فرهنگ سازی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس در پایان هنر را ارتباط گیری با شهود و عقل مخاطب برشمرد و اظهار کرد: هنر زمانی موفق است که بتواند با درون و باور قلبی مخاطب خود ارتباط بگیرد. سینمای هالیوود از این امر عاجز است و فقط سینمای دینی می تواند این امر را به خوبی اجرایی نماید.
لازم به ذکر است اختتامیه پنجمین جشنواره بین المللی فیلم دینی اشراق در بیستم دی ماه سال جاری برگزار خواهد شد و علاقه مندان می توانند آثار خود را تا دهم آبان به دبیرخانه جشنواره به نشانی https://eshragh.ir/film ارسال کنند.