آنکارا بار دیگر بازنده می شود

رضا صدرایی

سقوط دمشق، کارشناسان و سیاستمداران ترکیه از تسلط آنکارا بر چهار پایتخت منطقه یعنی باکو، دمشق، طرابلس و دوحه خبر می‌دهند. ترکیه به عنوان وارث امپراتوری عثمانی قصد دارد از این ظرفیت برای پیشبرد برنامه‌های ژئوپلیتیکی-ژئواکونومی خود در منطقه بهره ببرد. ترک ها بنا به دلایل تاریخی ای که برای خود موجه می دانند خود را ذی حق و ذی نفع در سوریه معرفی می کنند. یکی از شعارهای دولت نو عثمان گرای ترکیه این است که «هر جا مقبره سرباز ترک و عثمانی باشد آن جا خاک ماست» و برای همین منظور هم بودجه هنگفتی برای بازسازی قبور سربازان و فرماندهان عثمانی و ترک در کشورهای منطقه اختصاص داده است تا با تبدیل آنها به نمادهای تاریخی، آینده مورد نظر خود را در قلمرو این سرزمین ها تحقق بخشد.

سال 93 بود که ارتش ترکیه در عمق 38 کیلومتری خاک سوریه مقبره نمادین سلطان سلیمان از پادشاهان عثمانی را از بیم افتادن در چنگال داعشی ها تخریب کرد و کوشید با تصرف قطعه خاک دیگری در 180 متری مرز خود در داخل خاک سوریه و به اهتزاز درآوردن پرچمش با انتقال این مقبره یک آرامگاه موقتی برای سلطان سلیمان بسازد. البته از این بگذریم که ماجرای نقل و انتقال این مقبره داستان دیپلماتیک بلند بالایی برای خودش دارد اما به جرات می توان وجود این مقبره و اصرار بر باقی ماندن آن در خاک سوریه نخستین دلیل ترکیه برای حضور در این کشور است.

اقدامات دستاوردسازی دولت ترکیه پیش از این در منطقه قفقاز جنوبی نمود یافته بود. دخالت مستقیم در جنگ قره باغ و طرح ادعای دالان تورانی ناتو موسوم به دالان زنگزور مصداق عینی این مسئله است. پیش از آن ترک ها تلاش داشته و دارند تا با برجسته کردن مسائل فرهنگی و قومیتی ترک در قفقاز و آسیای مرکزی نسبت به تغییر هویت جوامع منطقه دامن بزنند و فرهنگ و تاریخ ترک را جایگزین فرهنگ قدیمی ایران و فرهنگ معاصر روس در این مناطق کنند. 

از سوی دیگر  امروز ترکیه با ایجاد ائتلاف سیاسی- فرهنگی- اقتصادی با عنوان «سازمان دولت‌های ترک» توانسته است چین را به وسیله مسیر ریلی موسم به «کریدور آهنین» از آسیای مرکزی، قفقاز جنوبی و حوزه آناتولی به قاره اروپا متصل کند.

چندی پیش نیز ترک‌ها در کنار عراق، امارات و قطر از مسیر مکمل آیمک یعنی مسیر «جاده توسعه» رونمایی کردند. افزایش نفوذ ترکیه در منطقه قدرت چانه زنی این کشور را در برابر آمریکا، چین و روسیه به شکل گسترده‌ای افزایش خواهد داد. به عبارت دیگر  تحولات اخیر وزن ژئوپلیتیکی ترکیه را افزایش داده است و این کشور به عنوان یکی از قدرت‌های تعیین کننده در منطقه غرب آسیا شناخته می‌شود.

اما اوضاع اخیر سوریه موجبات گرفتاری بیشتر ترکیه در این کشور خواهد شد. ترکیه قصد دارد با عملیات های نظامی علیه کردهای مخالف در این کشور منطقه ای حائل در جوار مرزهای خود ایجاد کند. این عملیات قطعا نیازمند منابع مادی زیادی برای اقتصاد بحران زده این کشور است که این دولت را در تقابل با دو گروه مسلط بر این مناطق قرار می دهد؛ یعنی کردها و آمریکایی ها.

بخشی از کردها مورد حمایت آمریکایی ها قرار دارند و البته اسرائیل نیز تلاش دارد با حمایت از جریان کردهای جدایی طلب در ترکیه، عراق، ایران و سوریه نسبت به احیای رویای کشور کردی در این منطقه یاری رساند. آمریکا هم به گفته ترامپ تنها در پی دستیابی به نفت سوریه است و این امر تجارت غیرقانونی نفت سوریه در بازار ترکیه را تحت تاثیر قرار خواهد داد. با این اوصاف ترکیه و آمریکا در بحث انرژی و کردهای سوریه دچار تقابل منافع می شوند.

تجربه زیست سیاسی در منطقه غرب آسیا این درس را برای پژوهشگران و تحلیلگران دارد، پیروزی‌ها و شکست‌ها روندی ابدی ندارند و می‌توانند در مدت زمان کوتاهی تغییر کنند. برهمین اساس اگر قرار باشد محور اخوانی ترکیه- قطر به دنبال تکرار تجربه ماجراجویانه خود در منطقه باشند، بی‌شک پیش از آنکه منافع راهبردی ایران به خطر بیفتد، حیات سیاسی کشورهایی همچون مصر، اردن و حتی امارات عربی متحده در معرض تهدید جدی قرار خواهند گرفت.

در چنین شرایطی محور مقاومت و بلوک محافظه‌کار عربی با همکاری بازیگران ذی‌نفع فرامنطقه‌ای همچون روسیه و چین می‌توانند به صورت مستقیم وارد معادلات سوریه شوند و زمین بازی را به نفع منافع خود تغییر دهند. در صورت تحقق این سناریو آنکارا بار دیگر به بازنده بزرگ میدان تبدیل خواهد شد.