فرهنگ، روح و موتور محرکه جامعه است/ فرهنگ رها شده و متولی ندارد

نخستین نشست از چهاردهمین دوره سلسله کُرسی‌های آزاداندیشی با عنوان «بازخوانی فرهنگ انقلاب اسلامی»، به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر، در دانشگاه طلوع مهر قم به‌صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محسن مهاجرنیا در ابتدای سخنان خود در این جلسه، دلیل انتخاب موضوع «فرهنگ» را ضرورت انکارناپذیر آن در شرایط کنونی جامعه دانست و گفت: امروزه مقوله فرهنگ جزو ضروری‌ترین مباحثی است که اگر به آن نپردازیم، روزبه‌روز دچار آسیب بیشتر می‌شود. ما در جامعه با شتابی نگران‌کننده در تغییر باورها، ارزش‌ها، آرمان‌ها و اصول انقلابی مواجه هستیم که این تغییر، یک آسیب و زنگ خطر جدی است.

این استاد حوزه و دانشگاه با تقسیم‌بندی آسیب‌های فرهنگی در دو سطح، به تحلیل وضعیت فرهنگی در میان متدینین و وفاداران به انقلاب پرداخت و اظهار داشت: در این قشر نیز شاهد غلبه روحیه فردگرایی و منفعت‌گرایی هستیم. ضعف تعهد به آرمان‌های بلند انقلاب، کمرنگ شدن شور و انگیزه انقلابیِ دهه اول و کاهش مشارکت در اصلاح جامعه و امر به معروف و نهی از منکر، از جمله مشکلات جدی است. مجموعاً فرهنگ ناکارآمد شده؛ یعنی افراد به ظاهر به نظام، انقلاب و رهبری باور دارند، اما این باور، کارایی و خودجوشی لازم را برای تولید عمل مثبت از دست داده است.

وی در ادامه به لایه دوم آسیب‌ها اشاره کرد و افزود: در سطح دیگر جامعه، با فساد ساختاری در بدنه نظام، تظاهر به بی‌دینی و بی‌عفتی، و علنی شدن آلودگی‌ها مواجهیم. در گذشته اگر کسی خطایی می‌کرد، آن را پنهان می‌نمود، اما امروز شاهدیم که روزه‌خواری در ماه مبارک رمضان علنی شده و یا برخی جرائم با افتخار بازگو می‌شوند. رواج اباحی‌گری و تظاهر به بیگانه‌گرایی و تفکر غربی، از دیگر بحران‌های فرهنگی جامعه ماست.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا با تأکید بر اینکه بخش بزرگی از مشکلات اقتصادی کشور ریشه فرهنگی دارد، تصریح کرد: اینکه ما بی‌رحم و بی‌عاطفه شده‌ایم، اهل ایثار و گذشت نیستیم، کم‌فروشی و گران‌فروشی می‌کنیم و در ادارات کم‌کاری و خیانت صورت می‌گیرد، این‌ها مشکلات اقتصادی نیستند، بلکه مشکلات فرهنگی و اعتقادی هستند. در اوایل انقلاب، حزب‌اللهی‌ها فریاد می‌زدند که فرهنگ زیربناست، اما امروز شرایط به‌گونه‌ای شده که اقتصاد به زیربنای همه‌چیز، حتی برای خودمان، تبدیل شده است.

نهادهای اجتماعی تضعیف شده و مدیریت فرهنگی ما صفر است

وی تضعیف نهادهای اجتماعی مرجع مانند حوزه، مرجعیت، خانواده و معلمان را از دیگر چالش‌های فرهنگی برشمرد و گفت: این گروه‌های مرجع، تأثیرگذاری خود را از دست داده‌اند. از سوی دیگر، مدیریت فرهنگی ما بسیار ضعیف است و اگر نگویم صفر، نمره قبولی نمی‌گیرد. فرهنگ زیبای انقلاب اسلامی که مرده را زنده می‌کرد، رها شده و حالا زنده‌های ما دارند بی‌رمق و بی‌فرهنگ می‌شوند. متأسفانه متولی مشخصی برای اصلاح فرهنگ در میدان جامعه وجود ندارد و رسانه‌ها، به‌ویژه فضای مجازی، اقتدار فرهنگی را به‌شدت کاهش داده‌اند.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر با تعریف فرهنگ به عنوان «روح جامعه»، «هویت جامعه» و «معنای زندگی» گفت: جامعه بی‌فرهنگ مانند انسان بی‌روح، یک مرده است. فرهنگ مانند موتور محرکه یک ماشین است و جامعه بی‌فرهنگ، یک آهن‌پاره بی‌حرکت و مزاحم است. ما باید این موتور را فعال کنیم.

وی مؤلفه‌های اصلی فرهنگ را شامل «بینش و اعتقادات»، «ارزش‌های اجتماعی»، «هنجارها»، «نقش‌ها»، «نمادها و نشانه‌ها»، «ساختارهای اجتماعی» و «علوم و فنون» دانست و افزود: برای اصلاح فرهنگ، باید آدم‌سازی کنیم. ما نیازمند تقویت هویت جمعی، ایجاد زبان و دل مشترک بر اساس اخوت اسلامی، تولید الگوهای فکری و رفتاری، کنترل‌های اجتماعی مؤثر (تشویق و تنبیه کارآمد) و جاری ساختن دائمی علم و نوآوری در جامعه هستیم.

حجت الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در پایان خاطرنشان کرد: در این دوره از کرسی‌های آزاداندیشی، بنا داریم با بازخوانی مجدد فرهنگ انقلاب، ضمن آسیب‌شناسی دقیق، به سمت ارائه راهکارهایی برای کارآمدسازی فرهنگ حرکت کنیم تا این ویروسی که وارد فرهنگ جامعه ما شده است را ویروس‌زدایی کنیم.