حکایت «قوم بور» در سوره فتح؛ روایتی عبرت‌آموز و هشداری برای جاماندگان از مقاومت

حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محسن مهاجرنیا در نشست دویست و هفتاد و ششم از سلسله کرسی‌های آزاداندیشی با موضوع «گفتمان مقاومت» که توسط مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکدۀ مطالعات انقلاب اسلامی دانشگاه طلوع مهر در این دانشگاه برگزار شد، با تفسیر آیه دوازدهم سوره فتح، افراد متخلف از مسئولیت‌های اجتماعی را «قوم بور» و انگل جامعه توصیف کرد.

دکتر مهاجرنیا در ابتدای سخنان خود با اشاره به آیه دوازدهم سوره فتح که درباره متخلفین از جنگ است، گفت: خداوند در این آیه، کسانی را که از حضور در جنگ تخلف کردند و بهانه‌هایی مانند مشغله‌های کشاورزی و خانوادگی آوردند، «قوم بور» نامیده است.

وی افزود: اصطلاح «قوم بور» که دو بار در قرآن - یک بار در سوره فرقان و یک بار در سوره فتح - آمده است، به معنای قوم تباه شده و هلاک شده است. این افراد کسانی هستند که دیگر قابل اصلاح نیستند و عملاً مُرده محسوب می‌شوند.

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر با تشبیه این افراد به «علف‌های هرز» در تعبیر فارابی، تصریح کرد: فارابی در فلسفه سیاسی خود، افرادی را که در جامعه هیچ سودی ندارند و فقط از مواهب آن بهره می‌برند، «نوابت» یا علف‌های هرز می‌نامد که باید از جامعه حذف شوند.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا در ادامه سخنان خود، نُه ویژگی اصلی افراد متخلف از مسئولیت‌های اجتماعی را تشریح کرد و گفت: قرآن کریم در آیات مختلف، ویژگی‌های دقیقی از این افراد ارائه می‌دهد که شناخت آنها برای فهم صحیح جریان‌های سیاسی و اجتماعی ضروری است.

وی اولین ویژگی این افراد را «ضعف اعتقادی» دانست و اظهار داشت: مهم‌ترین مشکل این افراد، ضعف در مبانی اعتقادی است. کسی که اعتقاد محکمی به خدا و قیامت نداشته باشد، در سر بزنگاه‌ها پایش می‌لغزد. حتی افرادی که ظاهر صالح دارند اما میلیاردی اختلاس می‌کنند، نشان می‌دهد که در اعتقاداتشان مشکل دارند.

این استاد حوزه و دانشگاه دومین ویژگی را «عدم اطاعت از رهبری دینی» عنوان کرد و افزود: این افراد در عمل، دستورات پیامبر، امام معصوم یا ولی فقیه را نادیده می‌گیرند. در زمان پیامبر، وقتی دستور حضور در جبهه صادر می‌شد، آنها با بهانه‌های مختلف از اطاعت سر باز می‌زدند.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا سومین خصوصیت را «فقدان مشارکت اجتماعی» برشمرد و تصریح کرد: این افراد با اینکه بخشی از جامعه هستند و از مواهب آن بهره می‌برند، اما در سرنوشت جامعه مشارکت نمی‌کنند. آنها مسئولیت اجتماعی خود را فراموش کرده‌اند.

وی در تشریح چهارمین ویژگی که «نفاق و دورویی» است، گفت: «قرآن صراحتاً می‌فرماید که زبان این افراد با دلشان متفاوت است. ظاهری مقدس به خود می‌گیرند و از پیامبر می‌خواهند برایشان دعا کند، اما در باطن چیز دیگری می‌اندیشند.

حجت‌الاسلام مهاجرنیا پنجمین خصلت را «دنیاطلبی» دانست و با اشاره به آیات سوره توبه، افزود: خداوند در سوره توبه به کسانی که از جنگ تبوک تخلف کردند می‌فرماید: «آیا به زندگی دنیا راضی شده‌اید؟» این افراد چنان به دنیا چسبیده‌اند که آن را از وسیله به هدف تبدیل کرده‌اند.

وی ششمین ویژگی را «تهمت‌زنی و ضعف اخلاقی» عنوان کرد و افزود وقتی به این افراد گفته می‌شود چرا به جبهه نرفتید، به مؤمنان تهمت حسادت می‌زنند. این نشان‌دهنده مشکلات عمیق اخلاقی آنهاست.

مدیر کمیته جهاد تبیین قرارگاه فرهنگی طلوع مهر، هفتمین خصوصیت را «ضعف در تعقل و فهم» دانست و تأکید کرد: قرآن درباره این افراد می‌فرماید «لا یعقلون» و «لا یفقهون». قوه عاقله و قدرت فهم و ادراک آنها از کار افتاده است. خودشان فکر می‌کنند روشنفکر و عاقل هستند، اما خداوند آنها را کور معرفی می‌کند.

وی هشتمین ویژگی را «ایجاد شکاف و تفرقه اجتماعی» برشمرد و گفت: عدم مشارکت این افراد در امور مهم جامعه، باعث ایجاد گسست و شکاف می‌شود. خداوند در سوره انفال تأکید می‌کند که تفرقه باعث از بین رفتن قدرت جامعه می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا، نهمین خصلت را «نادیده گرفتن نظم اجتماعی» عنوان کرد و اظهار داشت: این افراد نظام اجتماعی را به هم می‌زنند. به تعبیر امام خمینی(ره)، حفظ نظام از اوجب واجبات است و این افراد با رفتار خود، این واجب مهم را زیر پا می‌گذارند.

مدیر کمیته جهاد تبیین قرارگاه فرهنگی طلوع مهر، در بخش دیگری از سخنان خود به کارکردهای مخرب این افراد در جامعه پرداخت و گفت: این افراد با رفتار خود، بنیه دفاعی و امنیتی جامعه را تضعیف می‌کنند. در شرایط جنگی که بزرگ‌ترین بحران اجتماعی است، عدم مشارکت آنها باعث کاهش قدرت ملی و تضعیف منافع ملی می‌شود.

وی افزود: همچنین این افراد با ایجاد حس ناامنی در جامعه، انسجام و همبستگی اجتماعی را کاهش می‌دهند و باعث تزلزل در ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی می‌شوند.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهاجرنیا با اشاره به تجربه دفاع مقدس، تصریح کرد: ما در جنگ هشت ساله، رفتار کسانی را که اهل جبهه نبودند، دیدیم و شناختیم. قرآن این موضوع را برای ما توضیح می‌دهد و ما آن را تجربه کرده‌ایم.

وی با تأکید بر اینکه این آیات درس‌هایی برای امروز جامعه دارد، افزود: امروز هم کسانی که در جامعه هستند اما در مسائل مهم آن مشارکت نمی‌کنند، همان «قوم بور» هستند. حتی افرادی که ظاهر حزب‌اللهی دارند اما میلیاردی اختلاس می‌کنند و سر از کانادا درمی‌آورند، نشان می‌دهند که مشکل اعتقادی دارند.

در پایان، رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی راهکار قرآنی برای مواجهه با این افراد را «روشنگری» عنوان کرد و گفت: قرآن می‌فرماید باید به این افراد، اطاعت از خدا را روشن کنید، اعتقاداتشان را تقویت کنید و به آنها بگویید که خداوند چگونه سکینه و آرامش را بر مؤمنین نازل کرده است.

وی همچنین بر ضرورت تفکیک میان افرادی که عذر موجه دارند و کسانی که از روی نفاق عمل می‌کنند، تأکید کرد و افزود: نباید همه را یکسان محکوم کرد. برخی واقعاً عذر دارند، مانند کورها، ناتوانان و بیماران که خداوند آنها را معذور دانسته است.