روایتی از غافلگیری تکراری مسئولان و سرگردانی زائران در قم

در آستانه سالروز رحلت بانوی کرامت، حضرت فاطمه معصومه(س)، شهر قم که می‌بایست نماد میزبانی شایسته از عاشقان اهل بیت(ع) باشد، بار دیگر صحنه تکراری یک بحران مدیریتی تمام‌عیار شد.

حضور کم‌سابقه زائرانی که از قم و شهرهای دور و نزدیک خود را به حرم کریمه اهل بیت(ع) رسانده بودند، به دلیل فقدان آمادگی و برنامه‌ریزی جامع مسئولان، به سرگردانی گسترده آنان و نارضایتی عمیق شهروندان منجر شد. این رویداد، بار دیگر زنگ خطر را برای مدیریت شهری قم به صدا درآورد و نشان داد که غافلگیری در برابر رویدادهای بزرگ مذهبی، به یک رویه ثابت و قابل پیش‌بینی تبدیل شده است.

نخستین نشانه‌های بحران از عصر پنجشنبه نمایان شد. شریان‌های حیاتی و خیابان‌های منتهی به هسته مرکزی شهر، زیر بار سنگین حجم خودروها به سرعت قفل شدند و نبض ترافیک شهر عملاً از حرکت ایستاد. پارکینگ‌های عمومی در کمترین زمان ممکن تکمیل ظرفیت شدند و خیابان‌های اطراف حرم مطهر به پارکینگ‌های بزرگی تبدیل شدند که خروج از آن‌ها ناممکن به نظر می‌رسید. این وضعیت، هزاران زائر و شهروند را ساعت‌ها در ترافیک کلافه‌کننده محبوس کرد.

همزمان، در سطح شهر تصویری متناقض به چشم می‌خورد. در حالی که نیروهای خدمات شهری با تمام توان در حال نظافت معابر و خدمت‌رسانی به موکب‌ها و ایستگاه‌های صلواتی بودند، اما مقیاس حضور جمعیت آنچنان عظیم بود که تلاش‌های آنان در برابر حجم انبوه زباله‌های رها شده در معابر کافی نبود. این مسئله، سیمای بصری ناخوشایندی را برای شهر قم رقم زد و شأنیت شهر میزبان را زیر سوال برد.

در این میان، آنچه بیش از ترافیک و نظافت، کام زائران و شهروندان را تلخ کرد، غیبت محسوس و کمبود شدید امکانات اولیه رفاهی بود. این انتقادات در پیام‌های متعددی که به رسانه‌ها ارسال شد، به وضوح قابل مشاهده است. یکی از شهروندان در روایتی که بازتاب صدای بسیاری از مردم بود، با کنایه‌ای تلخ برای ۱۹ دی آنلاین نوشت: واقعیت این است که ما خدمات شهرداری را فقط در کانال‌های اطلاع‌رسانی و گزارش‌های تصویری خودشان می‌بینیم. در دنیای واقعی و در میان جمعیت، خبری از این خدمات نیست.

او با اشاره به وضعیت زائران، این شرایط را «شرم‌آور» توصیف کرد و افزود: دیدن این حجم از خانواده‌ها و زائرانی که در خیابان‌های اطراف حرم آواره و سرگردان هستند، انسان را شرمنده می‌کند. آیا تأمین ابتدایی‌ترین نیازها برای شهری که ادعای پایتختی جهان تشیع را دارد، اینقدر دشوار است؟ 

این شهروند با ذکر مصادیق عینی، سه حوزه کلیدی از ناکارآمدی خدمات شهری را برشمرد. نخست، بی‌توجهی به نیاز اولیه بهداشتی؛ بسیاری از سرویس‌های عمومی یا بسته بودند یا به دلیل ازدحام غیرقابل استفاده، که این موضوع زائران را به جستجویی طولانی و طاقت‌فرسا وامی‌داشت. 

دوم، غفلت از تأمین آب آشامیدنی؛ فقدان ایستگاه‌های آب‌سردکن در مسیرهای اصلی، تشنگی را به یکی از مشکلات جدی زائران تبدیل کرده بود. و در نهایت، نبود هرگونه سیستم راهنمایی؛ هیچ غرفه اطلاعاتی یا راهنمایی در سطح شهر دیده نمی‌شد تا مسافران تازه‌وارد را در یافتن مسیر یاری کند و همین امر به سرگردانی بیشتر آنان منجر می‌شد.

نکته قابل تأمل دیگر، تمرکز اندک خدمات موجود در یک نقطه و رها شدن سایر مناطق بود. این شهروند در ادامه پیام خود تصریح کرد: اگر هم کاری انجام شده باشد، شاید محدود به میدان آستانه و چند متر اطراف حرم بوده است. ما که از ظهر تا پاسی از شب در خیابان‌های اصلی و پرترددی چون بلوار شهید منتظری، خیابان اراک، بلوار جعفر طیار و عمار یاسر در حرکت بودیم، کوچکترین خدمتی مشاهده نکردیم.

در این میان، تلخ‌ترین بخش روایت، مربوط به تنها حضور ملموس یک مأمور شهرداری بود: در تمام این ساعات، تنها اقدام مشهودی که از شهرداری دیدیم، برخورد یک مأمور با خانواده‌ای بود که از فرط خستگی و نبود مکان، در گوشه‌ای چادر زده بودند. به جای کمک، با آن‌ها برخورد می‌شد.

این روایات و مشاهدات میدانی، نشان‌دهنده یک ضعف ساختاری و تکراری در مدیریت شهری قم است. این مشکلات که به گفته شهروندان به «تکرار مکررات» در تمامی مناسبت‌ها تبدیل شده، این سوال اساسی را مطرح می‌کند که چرا ستادهای بحران و مدیریت شهری، با وجود تجربه چندین‌ساله، همچنان در پیش‌بینی و برنامه‌ریزی برای رویدادهایی که تاریخ آن‌ها از یک سال قبل مشخص است، ناتوان عمل می‌کنند و آیا زمان آن نرسیده است که برای این معضل همیشگی، یک راهکار دائمی و کارآمد اندیشیده شود؟