واکاوی آخرین گزارش برجامی ظریف

روز دوشنبه ۲۱ تیر شاهد ارسال گزارش وزارت امور خارجه به مجلس شورای اسلامی بودیم؛ گزارش ۲۱۳ صفحه‌ ای مشتمل بر چهار بند و چند پیوست که از زیر و بم مذاکرات هسته ای حکایت می کرد. «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه در آخرین گزارش به مجلس تلاش کرده درباره عملکرد هشت ساله‌ خود در حوزه برجام، چگونگی خروج آمریکا از برجام، اقدام متقابل ایران و در نهایت مذاکرات کنونی در وین برای احیای توافق هسته‌ای به نمایندگان مجلس توضیح دهد.
بر اساس قانون «اقدام متناسب و متقابل دولت جمهوری اسلامی ایران در اجرای برجام» که پس از توافق وین در مجلس به تصویب رسید، وزیر امور خارجه ایران باید روند اجرای توافقنامه را هر سه ماه یک بار به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گزارش دهد.
نکته مورد توجه در این گزارش، واگذاری مذاکرات و احیای توافق به دولت بعدی بود و ظریف با شرح جزییاتی از مذاکرات وین درباره احیای برجام ابراز امیدواری کرد «آن‌چه تاکنون امکان تحقق آن فراهم شده» در دولت حجت الاسلام والمسلمین ابراهیم رییسی  «تکمیل شود».
ایران و اعضای کمیسیون مشترک برجام از سه ماه پیش تا کنون مذاکرات جدی خود را در وین آغاز کرده اند. با وجود رسیدن شمار نشست ها به ۶ دور و پیشرفت چشمگیر گفت وگوها اما هنوز برخی اختلافات به قوت خود باقی است.
یکی از مهمترین موضوعات اختلافی در مذاکرات وین، مساله لغو تحریم ها است که تا به امروز پیشرفت های چشمگیری در این زمینه حاصل شده است. در پیوند با اینکه تا به امروز تیم دیپلماتیک کشورمان موفق به لغو کدام تحریم ها در صورت احیای توافق شده اند، ظریف در این گزارش توضیح داده است: «بر اساس چهارچوبی که تاکنون در مذاکرات وین به دست آمده است، در صورت حصول توافق و بازگشت آمریکا به برجام، کلیه تحریم‌هایی که وفق برجام رفع شده بودند، مجددا رفع خواهند شد. علاوه بر این، کلیه تحریم‌ های ترامپ که در صورت استمرار عضویت آمریکا در برجام، نمی‌توانستند وضع شوند نیز رفع خواهند شد.»
موافقت با لغو تحریم علیه بیت رهبری و ابطال شناسایی سپاه به عنوان سازمان تروریستی بر پایه گزارش ظریف تا کنون محقق شده است. در بخش سیزدهم گزارش وزارت خارجه ایران از «لغو تمام تحریم‌های موضوعی علیه اقتصاد ایران»، «لغو تحریم علیه دفتر رهبر ایران» و «ابطال شناسایی سپاه پاسداران به عنوان سازمان تروریستی» به عنوان توافق محتمل برای رفع تحریم‌های آمریکا اشاره شده است.
ترامپ به دنبال خروج از برجام با گنجاندن نام ۱۶۰۰ فرد و نهاد مرتبط با ایران در فهرست تحریم های غیرهسته ای با موضوعات حقوق بشری، موشکی، تروریستی و غیره تلاش کرد تا سنگی بزرگ در مسیر مذاکرات هسته ای قرار دهد تا دولت بعدی آمریکا حتی در صورت تمایل، باز هم نتواند به احیای برجام اقدام کند. وزارت امورخارجه در گزارش خود نوشته است بر اساس چهارچوبی که در مذاکرات وین به دست آمده، بیش از هزار شخص حقیقی و حقوقی (فرد، نهاد، کشتی و هواپیما) از فهرست تحریم‌های آمریکا خارج می‌شوند.
تا کنون ایران و غرب به توافق رسیده اند که در صورت احیای برجام و بازگشت آمریکا به توافق، کلیه تحریم‌هایی که بر اساس برجام رفع شده بودند، دوباره رفع خواهند شد. به این ترتیب در صورت توافق در وین، تمامی تحریم‌های پیش از برجام (مالی و بانکی، بیمه، انرژی و پتروشیمی، کشتی‌رانی، کشتی سازی و بخش بنادر، طلا و فلزات گران بها، نرم افزار، صنعت خودرو، فروش هواپیما و خدمات مربوطه و واردات فرش و مواد غذایی) و تحریم‌های بعد از برجام، زمان ترامپ (صنایع فلزات ایران، صنایع معدنی، عمران، صنایع نساجی و تولید) رفع خواهند شد.
طی سال های اخیر دعوای سیاسی و بازی جناحی با روپوش منافع ملی مانع از پرو بال گرفتن برجام در سال های اجرا شد. ظریف در این مورد نوشته است «اگر به‌عوض مناقشه و مجادله بر سر اینکه برجام پیروزی قطعی بود و یا شکست کامل  که حتماً هیچ یک نبود همگی کوشیده بودیم بیشترین منفعت را از برجام ببریم، چه بسا شرایط به گونه‌ای دیگر رقم خورده بود. اگر از ابتدا در پی استفاده حداکثری از هر میزان دستاورد برجام حتی در بدترین نگرش‌ها بودیم و مقدار بیشتری سرمایۀ خارجی جذب کرده و تعداد بیشتری از شرکت‌ها از همه نقاط جهان را به کشور کشانده بودیم، تحریم ایران و اعمال فشار حداکثری بسیار دشوارتر می‌شد.»
از نگاه ناظران، مخالفت با تصویب لوایح اف ای تی اف یکی از دشواری های پیش روی مذاکرات هسته ای بوده است. به رغم تاکید دولت بر تصویب آنها و تشریح مزیت های الحاق ایران به این گروه ویژه اقدام مالی، هنوز دو لایحه از چهار لایحه آن به تصویب نرسیده است.
حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری روز چهارشنبه ۱۶ تیرماه در نشست هیات دولت در واکنش به انتقادها از عملکرد دولت و مشکلات گسترده اقتصادی ایران اظهار کرد: همه می‌گویند دولت خوب مدیریت نکرد و هیچ کسی توضیح نمی‌دهد که ریشه آن کجاست؟... مثلا اف‌ای‌تی‌اف دست خودمان است و می‌توانیم همین فردا آن را حل کنیم و روابط‌مان با بانک‌ها حل‌وفصل شود یا ما در جنگ اقتصادی پیروز شدیم و فقط تحریم باقی مانده که آن هم دست خودمان است و می‌توانیم همین هفته تصمیم بگیریم که آن را تمام کنیم یا می‌توانیم تصمیم بگیریم که ماه‌ها ادامه پیدا کند.»
روح حاکم بر گزارش وزارت امور خارجه اما اهمیت پشتوانه اجماع ملی و همدلی و همراهی عمومی است که البته باید با نظارت و نقد مشفقانه همراه باشد. در این مدت هتک حرمت، توهین و تهدید مذاکره کنندگانی که با مشورت ارکان نظام و بر اساس مصوبات شورای عالی امنیت ملی گفت وگوها را پیش می بردند، در تعارض با منافع ملی قرار داشت. در همین پیوند ظریف در بخشی از این گزارش نوشته است «باید پذیرفت که کارگزاران دیپلماسی و سیاست خارجی ــ از کارشناس، سفیر یا وزیر ــ تصمیم گیر نهایی نیستند و در همه جای دنیا مجری تصمیمات نهادهای بالادستی می‌باشند.»