«آینده پژوهی» باید بخشی از درس انقلاب اسلامی در دانشگاه‌ها شود

حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا در اولین نشست از هشتمین دورۀ کرسی‌های آزاد اندیشی دوره‌ای که باعنوان «آینده پژوهی انقلاب اسلامی» به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و «اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی» در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزارمی شود، گفت: امروز ضرورت تقویت مطالعات آینده پژوهی انقلاب اسلامی به مراتب بیشتر از تبیین‌های جامعه شناختی گذشته انقلاب است. روندها و رویدادهای صد ساله انقلاب باید مسیر مهندسی صد سال بعد را فراهم کند. گذشته و آینده انقلاب اسلامی هر دو ریشه در فلسفه سیاسی اسلام دارند؛ بنابراین آینده پژوهی باید بخشی از درس انقلاب اسلامی در دانش‌ها شود.
استاد و پژوهشگر فلسفه سیاسی در ابتدای این نشست ضمن اشاره به سلسله نشست های گذشته در باب بنیادهای و آرمان‌ها و فرآیند تحقق انقلاب اسلامی گفت: بحمدالله استقبال از این گفتگوها و بازخورد مباحث، هم در عرصه رسانه‌ها و هم در دنیای حقیقی و مجازی خوب بود. امیدواریم موضوع جدید هم مورد توجه فرهیختگان جامعه قرار بگیرد. رویکرد معرفتی و دیسیپلینی در دنیا نسبت به مطالعات آینده، سابقه طولانی‌ای ندارد و ورود رشته آینده پژوهی در دانشگاه‌های ما هم جدید و محدود است. ضمن آنکه این دانش بسیار مهم، هنوز نه بومی شده است و نه اسلامی و بر پایه رویکرد اکتشافی و با روش استقرائی، نسبت به کشف آینده‌های ممکن و محتمل در عرصه پدیدها های حیات اجتماعی، مورد استفاده قرار می‌گیرد و همانند سایر دانش‌های پوزیتویستی از ابتنای بر چارچوب‌های نظری و فلسفه سیاسی، گریزان است. ظرفیت‌های مهمی برای نظریه پردازی و نوآوری و اسلامی سازی دارد.
وی در ادامه افزود: در منابع و متون دینی ما نسبت به آینده نگری و حزم و دوراندیشی، اهتمام زیادی شده است. امیرالمؤمنین(ع) خردمندترین انسان‌ها را کسانی معرفی می‌کنند که بیشترین دوراندیشی را دارند و می‌فرمایند دوراندیشی مانع گرفتار شدن در مشکلات است و تدبیر آگاهانه قبل از عمل را، مانع پشیمانی و عامل موفقیت و پیروزی می‌دانند. در آیات قرآنی، ضمن تأکید بر جریان سنت‌های تکوینی ثابت الهی در گستره آفرینش، نبض همه تغییرات اجتماعی را در چنگال اراده و اختیار انسان‌ها معرفی کرده است. فلسفه حاکم بر تاریخ گذشته و تحولات آینده، حاکمیت قطعی الهی و پیروزی مسلم جریان حق بر باطل و نصرت مؤمنان و وراثت و خلافت صالحان در روی کره زمین است. گزارش وعده‌های نصرت الهی به انبیاء و مؤمنان در طول تاریخ و وعده پیروزی و گشایش به پیامبر اسلام(ص) در دوران خفقان مکه و بشارت پیروزی و خوشحالی به مؤمنان تبعیدی در شعب ابوطالب در خصوص نتایج جنگ‌های دو امپراطوری ایران و روم به نفع مسلمانان و وعده فتح الفتوح در مدینه و مژده الهی در ظهور قوم سلمان ایرانی در دفاع غیرتمندانه از اسلام در آیه 54 سوره مائده همه رویکردهایی است که توجه مؤمنان را به آینده، معطوف کرده است تا با تأسی به اسوه حسنه و الگوی خاتم رسولان، برای آینده دوراندشی کنند و با برنامه ریزی، آینده را مهندسی نمایند.
استاد فلسفه سیاسی در حوزه و دانشگاه در ادامه گفت: با غنای معرفتی و اصول بنیادینی که در باب دوراندیشی و آینده نگری در منابع اسلامی وجود دارد، لازم است از تجربه‌ها و دانش بشری هم استفاده کنیم و همان طوری که نسبت به شناخت تاریخ سده اخیر دغدغه داریم، باید در تکاپو و تلاش برای شناخت سرنوشت انقلاب اسلامی در قرن آینده و اهتمام به طراحی و برنامه ریزی برای آن دوران باشیم. همان طوری که در شصت سال پیش امام راحل و یاران امام با امیدواری به آینده نشستند و برنامه ریزی کردند و نظریه ولایت فقیه و حکومت اسلامی را در آن دوران تبیین و متناسب با دنیای جدید بازسازی نمودند، امروز هم ما باید با ارزیابی همه گزینه‌های ممکن و محتمل اعم استحاله و تضعیف و ترمیدور و توسعه و تقویت، هوشمندانه نسبت به آینده هشیار باشیم.
وی در پایان با اشاره به پروسه آینده پژوهی در عرصه این علم گفت: آینده پژوهی دانشی انتزاعی و کلی نیست. خصلت انضمامی دارد و همواره معطوف به یک پدیده است؛ بنابراین گفتگوهای ما پیرامون آینده انقلاب اسلامی متکی بر حقایقی است که ریشه در واقعیات خارجی و باورهای دینی ما دارند. ما بر اساس الگوی «آینده امتداد روندها و رویدادهای گذشته و حال»، پویش روندهای گذشته انقلاب اسلامی را در افق چهار دهه تجربه، بررسی و با پایش عمودی بر روندها و رویدادها آن، به دنبال شناخت عوامل تأثیرگذار بر روندها و رویدادها و اقدام‌ها و تصویرهایی که ممکن است آینده‌های متمایزی پدید آورند خواهیم بود تا به ابزارهای پیشران برای اکتشاف درست آینده‌های محتمل برسیم و بر پایه روش قیاسی با اتکاء به اصول و مبانی و فلسفه سیاسی انقلاب اسلامی، سناریوهای کارآمد، طراحی و ترسیمی هوشمندانه از آینده فراروی جمهوری اسلامی را به گفتگو بگذاریم.