دوراندیشی و آینده نگری ضرورت دینداری ماست

حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا در دومین نشست از هشتمین دوره کرسی های آزاداندیشی با عنوان «آینده پژوهی انقلاب اسلامی» که به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزار می‌شود گفت: طبق فرمایش امام(ره) حفظ نظام از اوجب واجبات است بنابراین دور اندیشی، آینده نگری و نگاه به آینده ضرورت دینداری ماست.
وی با تاکید براینکه انقلاب اسلامی نیاز به پرورش و صیانت دارد افزود: باید هویت آن حفظ شود و دانش آینده پژوهی برای حفظ انقلاب امری ضروری است .
وی با انتقاد از بی توجهی به آینده نگری های سیاسی، فرهنگی، دینداری و اخلاق ادامه داد: اکنون با گذشت بیش از ۴۰ سال از انقلاب، برنامه ریزی برای این مقطع زمانی نداشتیم و متاسفانه همچون یک جریان رودخانه ای عمل کرده ایم و برنامه قابل عرضه ای برای وضعیت کنونی نداشتیم.
مهاجرنیا سپس با طرح این سوال که چگونه باید انقلاب را صیانت و حفظ کنیم؟گفت: برای حفظ انقلاب نباید به دور آن  سیم خاردار بکشیم بلکه باید ارزش‌ها، آرمان‌ها، بنیاد و هویت آن حفظ شود، یعنی بیست سال، صد سال و در آینده ما نه تنها بگوییم که هویت این انقلاب از دست نرفته است و استحاله نشد، بلکه رشد کرده است و مترقی و توسعه‌ یافته شده است .
استاد فلسفه سیاسی دانشگاه و حوزه با اشاره به این که اکنون آینده پژوهی تبدیل به یک دانشی قابل استفاده و تأثیرگذار در دنیا شده است، گفت: در مواجهه با این دانش و دانش های دیگر پنج حالت متصور است که باید مورد توجه قرار گیرد.
مهاجرنیا قهرکردن با دانش را نخستین مواجه ممکن با دانش ها عنوان کرد و افزود: در دنیای کنونی نمی شود با دانش قهر کرد برای نمونه در دانش پزشکی و واکسن کرونا، نمی شود با واکسن قهر کنید و گفت که آنرا نمی‌خواهیم، خود ما نیز آن را نداریم و بگوییم که از شما هم نمی گیریم، در نتیجه نابود می‌شویم.
وی در تشریح دومین حالت به عنوان مصرف کننده صرف گفت: ما به عنوان کشوری که ادعای صدور انقلاب و ادعای رهبری دنیا را دارد و با انقلاب خود در قرن بیستم، قطب بندی حاکم بر دنیا را به هم زد؛  نمی توانیم فقط مصرف کننده باشیم.
وی اضافه کرد: کشوری که ادعای هدایت بشر را دارد و رهبر آن مدعی است که ما بدون الگو قطب سوم شدیم و قطب دوم هم که از بین رفت و الان قطب دوم هستیم و می خواهیم رهبر جهان شویم، یک کشوری که چنین ادعای دارد می‌تواند بگوید که من فقط می‌خواهم مصرف کننده باشم؟
این امر امکان ندارد چراکه بسیاری از این‌ امکانات را وقتی به شما می‌دهند که قبول کنید استفاده از آن ملازم از دست دادن  بسیاری از چیزها است و باید  خود و بخشی از مبانی را  فدای آن کنید.
این پژوهشگر حوزه سیاسی خاطر نشان کرد: ما نمی‌خواهیم این کار را بکنیم و ما نمی‌توانیم مصرف کننده محض باشیم مگر در جاهایی که از باب ضرورت مجبور باشیم.
مهاجرنیا افزود: راه سوم  بومی سازی دانش است، یعنی دانشی که آن‌ها تولید کردند انرا بومی کنیم و روی اجزای آن کار کنیم و آن را متناسب با شرایط جامعه خود ارائه دهیم، ولی بعضی از چیزها را نمی‌شود بومی کرد. یعنی ما هر کاری بکنیم بعضی از چیزها را نمی‌شود بومی‌سازی کرد و این قاعده در همه موارد جواب نمی دهد و برای بومی سازی باید کلاً آن را عوض کرد.
وی تصریح کرد: راه چهارم این است که اسلامی‌سازی کنیم و مثل همین کاری که مقام معظم رهبری در نهضت نرم‌افزازی و تولید علم و اسلامی‌سازی دین تأکید دارند؛ بعضی از دانش‌ها را می‌شود اسلامی‌سازی کرد و بعضی از آن‌ها را نمی‌شود یعنی برخی از این دانش در اسلام قابل رنگ‌کاری نیست و نمی توانیم  بگوییم شما با اهداف خوب از آن استفاد کنید.
وی بیان داشت: پنجمین راه  و در واقع بهترین راه  این است که  تجربه کردن را پیش بگیریم یعنی تجربه‌ای که آن‌ها به این تولید رسیدند، این تجربه را هم یاد بگیریم و وقتی خود ما یاد گرفتیم بیاییم بر اساس اقتضائات و یا نیازها و ضرورت‌ها و شرایط خود تولید کنیم و این مهم‌ترین راه است.
به گفته وی آینده‌پژوهی یک چنین دانشی است که ما باید برویم این دانش را با استفاده از علم و تجربه دیگران و کارهای خوبی که دیگران کردند، ببینیم که آن‌ها چگونه به این دانش رسیدند و چگونه موضوع، محتوا، ابزار و روش‌ و سازوکارهای آن را ایجاد کردند.
وی پنجمین راه را مسیر معقولی عنوان کرد و گفت: در آینده پژوهی باید از این راه استفاده کنیم چراکه مواد آن را در دین داریم و آیات و روایات و معارف و آموزه‌های دینی ما پر از آینده‌پژوهی و آینده‌نگری و دوراندیشی است.
وی در ادامه از آیه« يَأْتِي اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ » به عنوان یک  گزاره آینده‌پژوهی نام برد و گفت: در زمانی که جمعی در کنار پیامبر اکرم (ص)بودند، جناب سلمان هم بودند و آن آیه معروف که نازل شد که ای عرب‌ها و ای مردم اگر نیایید و به دین اسلام کمک کنید، خداوند یک قومی را می‌آورد که آن قوم را خیلی دوست دارد و آن‌ها هم خدا را دوست دارند و اشاره به سلمان داشتند و دست روی شانه سلمان گذاشتند و گفتند که آن قومی که می‌گویم از تبار همین سلمان هستند.
 مهاجرنیا گفت: آیه مذکور اشاره به آینده است یعنی تقریباً 1400 سال بعد این محقق شده است. تا الان نسبت به گذشته در این 1400 سال در هیچ دوره‌ای جز دوره کنونی محقق نشده بود که ما بانی دین باشیم و ما  آن‌ها را به پیروی از احکام خدا دعوت می‌کنیم و دقیقاً این یک آینده‌پژوهی بوده است.
وی خاطر نشان کرد: بنابراین راه آینده‌پژوهی این است که برای این دانش بسیار مهم از تجربه دیگران استفاده کنیم و درون بسته دین، قرآن و روایات و بر اساس آموزه‌های خود آن را بومی و تولید کنیم.
وی در ادامه گفت: آینده‌پژوهی همان طور که از نام آن پیداست این است که ما با زمان کار داریم و زمان ریل اصلی بحث است. یعنی وقتی از آینده صحبت می کنیم بلافاصله یک گذشته‌، حال و آینده ای متصور می شود یعنی گذشته با خوبی‌ها و با بدی‌های خود و با هر کج‌روی که گذشت، اما خزانه ای از تجربه‌های مثبت و منفی است که ما می‌توانیم ازآنها استفاده کنیم و برای بعد به کار بگیریم.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: آینده محصول همین زمان است یعنی ما که الان در این قطار هستیم و به سوی آینده می‌رویم، به آن آینده قطعاً خواهیم رسید. اگر روی آن تأثیر بگذاریم و آن را آباد کنیم، می‌توانیم به آن‌جا که رسیدیم از ثمره آن استفاده کنیم.
مهاجرنیا افزود: آینده یا به صورت روندهای مستمر است یا گسستی و مقطعی است برای نمونه جمهوری اسلامی پس از گذر دوران های مختلف اتفاق افتاده و اگر مسیر دوره های گذشته را ادامه بدهد این هم دیر یا زود برداشته می‌شود و یک نظام دیگری می‌آید.
وی ادامه داد: کما این‌  که رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب تاریخ را  به صورت خطی تحلیل می‌کند و می‌گوید که چهل و سه سال انقلاب اسلامی قطع نشده است و فراز و فرود داشته است و زیگزاگی بوده است اما قطع نشده است. این مسیر آمده است و آن هم به صورت متکاملی رو به بالا می‌رود. گاهی فراز  آن کم و گاهی زیاد بوده است ولی این خط را ادامه داده است. این یک نگاه مثبت و خوشبینانه و یک مبنا است. انقلاب اسلامی اگر بخواهد آینده و مسیر خود را برود با این تفکر جلو می‌رود.
وی با اشاره به این که آینده ساختنی است نه یافتنی، گفت:  وقتی شما می خواهید آینده را بسازید باید بدانید که مبانی آن چیست و با چه ایده‌ای می‌خواهید آن را بسازید یعنی شما یک سری اصول و مبانی و اعتقادات دارید که چون آینده با این‌ها همخوانی دارد خوب می‌شود و اگر ناهمخوان باشد، بد می‌شود در حقیقت خوبی و بدی پشتوانه‌های شما در تشخیص است.
مهاجرنیا با اشاره به آیه « إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ » گفت: ما می‌توانیم روی آینده تأثیرگذار بوده و آن را مطابق میل خود بسازیم اگرنه تکویناً مجبور به حرکت به امور آن سمت هستیم و  انقلاب اسلامی هم اگر می‌خواهیم میوه بدهد و آینده آن درست شود، نباید آن را به حال خود رها کرد و جلو رفت. انقلاب مثل درخت نیست که فقط از آن مراقبت کنیم تا میوه دهد، بلکه هزار دشمن، گرفتاری و نیاز دارد و اگر آن نیازها برآورده نشود کاملاً خشک می‌شود.
وی تاکید کرد: آینده‌پژوهی‌ یک دانش عقلانی و بخشی از دین، تکلیف و هویت ماست و ما به دنبال پیشگویی نیستیم و این هم نکته‌ای بسیار مهم است که مخصوصاً با توجه به گذشته، بگوییم گذشته 40سال پیش را ببینید. امروزِ ما حاصل پیش‌بینی 40 سال پیش است.
وی افزود: کسی که به دنبال برنامه‌ریزی برای آینده هست، همین الآن باید این احتمالات را پیش‌بینی کند، برای همه چیز آن برنامه‌ریزی کند. چون آینده محصول برنامه‌ریزی امروز است و محصول تغییر در روند‌های موجود است.
مهاجرنیا ادامه داد: راجع به آینده انقلاب اسلامی متفکرین غربی سه چهار احتمال می‌دهند که یا کلاً حذف می‌شویم یا تقویت می‌شویم یا درگیر فرسایشی شده و نه از بین رفته و نه تقویت می‌شویم.
به گفته وی اگر این سه احتمال وجود دارد، ما همین امروز باید برای آن برنامه‌ریزی کنیم. برای تقویت آن باید از همین لحظه شروع کرد چراکه آینده 20 سال پیش رو، محصول اکنون است.
وی ادامه داد: امام خمینی (ره) در اوج تبعید و مظلومیت و بی‌کسی، نقشه حکومت اسلامی را بر اساس ولایت فقیه طراحی کرد و 20 سال بعد با همین نقشه، نظام را تشکیل داد ما نیز باید در همین شرایط بین المللی و تحریم، برای 20 سال آینده یک نظام متعالی‌تر از الآن طراحی کنیم و همین نظام را بازسازی و تقویت کنیم.
وی در پایان تاکید کرد: باید بر اساس بیانات رهبر انقلاب مبنی بر تمدن‌سازی نوین اسلامی، دولت‌سازی و جامعه‌سازی شروع به ساختن کنیم یعنی تمدنی برای آینده می‌سازیم که ما در آن تمدن تضمین می‌شویم که این همان تمدن نوین اسلامی و آینده انقلاب اسلامی است.