گلبرگ گل محمدی، قاتل میکروب‌های دهانی

علی‌رغم پیشرفت‌های علم پزشکی، پاتوژن های میکروبی همچنان عامل موارد متعدد ابتلا به بیماری‌های عفونی و مرگ‌ومیر بشر هستند. ضمن این‌که گسترش روزافزون پدیده مقاومت میکروبی نسبت به آنتی‌بیوتیک‌های موجود، کماکان مورد توجه بوده و محققین را به دنبال یافتن داروهایی با اثرات ضد میکروبی در بین ترکیبات طبیعی به‌ویژه ترکیبات حاصل از گیاهان سوق داده است. بیماری‌های لثه و پوسیدگی دندان از بیماری‌های شایع دهانی بوده که 80 درصد افراد را درگیر نموده و هزینه و وقت زیادی را به خود اختصاص می‌دهند. به‌طور کلی چهار عامل اصلی میکروب‌ها، مواد قندی، مقاومت شخص و دندان و زمان در ایجاد پوسیدگی دندان نقش دارند.
به گفته متخصصان، شواهد مربوط به نقش باکتری‌های پاتوژن به‌ویژه استرپتوکوکوس ها در شروع ایجاد پوسیدگی دندانی، روز به روز در حال افزایش است.
باکتری‌های استرپتوکوکوس موتانس قادر به تولید مقادیر زیادی اسید بوده و تحمل بالایی نسبت به محیط اسیدی دارند و احتمالاً ارگانیسم‌های اصلی مسئول پوسیدگی در انسان به شمار می‌روند. بااین‌وجود، لاکتوباسیلوس ها و قارچ‌ها نیز در روند پوسیدگی افزایش می‌یابند. امروزه کاربرد عوامل ضد میکروبی، آنتی‌بیوتیک و دهان‌شویه‌های ضد میکروبی موجود در بازار علی‌رغم مفید بودن، عوارضی نیز در برداشته است، لذا استفاده از یک داروی طبیعی دارای منشأ گیاهی یا حیوانی که دارای اثرات ضد میکروبی بوده و عارضه نیز نداشته باشد، ضروری به نظر می‌رسد.
برای شناسایی مواردی در این خصوص، یک تیم پژوهشی پنج نفره از دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی مطالعه‌ای پژوهشی را انجام داده‌اند که در آن به بررسی اثر ضد میکروبی عصاره‌های موم زنبور، ریشه درخت مسواک و گلبرگ گل محمدی بر قارچ و باکتری‌های بیماری‌زای دهانی پرداخته شده است.
در این تحقیق، گیاهان دارویی گل محمدی و مسواک و همچنین موم زنبور عسل پس از تهیه و خشک‌کردن، توسط حلال اتانولی به روش خیساندن، عصاره گیری شدند و سپس خاصیت ضد میکروبی آن‌ها به روش‌های آزمایشگاهی مختلف بررسی شد.
نتایج این بررسی‌ها نشان داد اگرچه عصاره ریشه گیاه مسواک نیز اثر قابل قبولی روی جلوگیری از رشد و نمو پاتوژن های دهانی دارد، ولی عصاره گل محمدی اثر ضد میکروبی بالاتری داشته و با کمترین مقدار، بازدارندگی بهتری بر روی پاتوژن های فوق دارد.
رضا مهرآرا، استادیار و پژوهشگر گروه ارتودنسی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی و دیگر همکارانش می‌گویند: «یافته‌ها نشان داد عصاره اتانولی گیاه گل محمدی در مقایسه با ریشه گیاه مسواک و موم زنبور عسل، وضعیت بهتری را در مقابله با باکتری‌ها و قارچ‌های دهانی از خود نشان می‌دهد. ضمن آن‌که اثر ضد قارچی آن نسبت به اثر ضد باکتریایی‌اش بیشتر بود».
آن‌ها می‌افزایند: «عصاره این گیاه بر روی باکتری استرپتوکوکوس موتانس اثر مهاری قوی‌تری نسبت به لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس داشته و تأثیرات آن با اثر مهاری فلوراید دو دهم درصد تا حدودی برابری می‌کرد».
اگرچه طبق یافته‌های این تحقیق که در مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی منتشر شده‌اند، تأثیرات ضدمیکروبی این عصاره‌ها، هنوز تا رسیدن به داروهای آنتی‌بیوتیکی نظیر نیستاتین و آموکسی سیلین، فاصله دارند، ولی استفاده از آن‌ها می‌تواند به‌مرور، روند تکامل میکروب‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک را کند نماید.
مهرآرا و همکارانش در انتها اشاره کرده‌اند «غلظت لازم عصاره اتانولی گیاه گل محمدی برای حذف تمامی باکتری‌ها و قارچ تست‌شده در این مطالعه، بیشتر از 100 میلی‌گرم بر میلی‌لیتر برآورد شد».