فهم سنّت‌های تکوینی قرآنی، کلید سناریوی آیندۀ مطلوب انقلاب اسلامی

هفدهمین نشست از هشتمین دورۀ کرسی‌های آزاداندیشی باعنوان «آینده پژوهی انقلاب اسلامی» به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.
حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا در این نشست گفت: در خصوص انقلاب اسلامی حرف امام این بود که ما خدا داریم و انقلاب ما متأثر از اراده الهی و مشیّت الهی است. دست خدا پشت سر این انقلاب هست. «وَ مَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ»، پیروزی، موفقیت و رسیدن به هر نوع آینده و برنامه¬ای دست خدا است. این در واقع زیربنای این انقلاب بوده است.
وی افزود: الان نقش اقتصاد خیلی برجسته شده و تصور همه این است که اگر اقتصاد درست شود و مشکلات اقتصادی حل شود،دیگر کار ما تمام است و به پیروزی می رسیم. در حالی که بنای انقلاب اسلامی این نبود. البته اقتصاد تأثیرگذار است، اقتصاد مرکب است، بدون مرکب نمی¬شود به مقصد رسید، اما اقتصاد هدف نیست، مبنا نیست،ابزار است. شما اگر این ابزار را داشته باشید زودتر به نتیجه می-رسید.
استاد مهاجرنیا افزود: شما بر اساس بنیه¬های اعتقادی انقلاب کردید. شما با خدا به میدان آمدید. با اخلاق و معنویت و دین به میدان آمدید. اگر آنها نباشد، حتی اگر اقتصاد هم بسیار توسعه یافته شود آیا شما به نتیجه می¬رسید؟ قطعاً آینده انقلاب اسلامی با این چیزها تأمین نمی¬شود. روزی که فکر کنیم با توسعه اقتصادی همه مشکلات ما حل می¬شود، آغاز شکست انقلاب اسلامی است، چون مبنای انقلاب اسلامی اقتصاد نبود. البته ما اگر بخواهیم قدرتمند شویم ابزار آن را نیاز داریم.
وی افزود: هویت ما به آن مسائل دینی و اعتقادی و معنوی و قرار گرفتن در تراز سنّت¬های الهی است. اگر آنها بود، ابزار هم به درد ما می¬خورد، و الا بدون این مبانی، ابزار هم پایه خود را از دست می¬دهد. این که می¬گوییم انقلاب اسلامی شاهکار کرد، همه می¬دانیم که شاهکار ما اقتصادی نبود چون هیچ وقت اقتصاد پیشرفته¬ای در این چهل سال ما نداشتیم. شاهکار ما که لزوماً سیاست نبود، چون خیلی جاها سیاست¬های ما ورشکسته شدند. شاخصه ما در معنویات بود، در آن چیزی بود که دنیای غرب به آن پشت کرد ولی انقلاب اسلامی  بر اساس رسالت انبیاء و در تداوم رسالت انبیاء آن را احیاء کرد.
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر برای آینده پژوهی انقلاب اسلامی به تطبیق آیات قرآن کریم با سنّت های الهی پرداخت و گفت: در قرآن آیات فراوانی در خصوص  عاملیت خدا، سنّت های الهی، معنویت، باورهای دینی، اعتقادات و متافیزیک وجود دارد و به  ما متذکر می شود که این سنّت ها و قانونمندی هایی که در نظام هستی وجود دارد، تحقق می یابد. لذا فهم سنّت های تکوینی قرآنی، کلید سناریوی آینده مطلوب انقلاب اسلامی است.
استاد مهاجرنیا با اشاره به اینکه امروز که در یک شرایط سخت قرار گرفته ایم، برای آینده سازی باید چه کار کنیم؟ افزود: راه آن را قرآن به ما یاد داده است. خداوند در سوره انعام آیه 34 می¬فرماید که «وَلَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ»‏ یا رسول الله، انبیاء گذشته را تکذیب کردند. یعنی برغم این که انبیاء دقیقاً حق بودند و در سنّت¬های الهی بودند، امت¬های قبلی اینها را تکذیب کردند.«فَصَبَرُوا عَلى‏ ما كُذِّبُوا»،ولی انبیاء تحمل کردند، صبر کردند، با این که تکذیب شدند تحمل کردند. «حَتَّى أَتاهُمْ نَصْرُنا»، این قدر صبر کردند تا ما نصرت خود را به کمک آنها فرستادیم.
وی افزود:  یکی از این انبیاء حضرت موسی است. به محض این که شروع به دعوت کرد توسط فرعون تکذیب شد. خیلی هم تکذیب شد. آن وقت قدرت فرعون هم بسیار بزرگ بود. اما موسی چه کار کرد؟ نگفت دیگر نمی¬شود و رها نکرد. حضرت موسی سال¬ها با فرعون مبارزه کرده است، برنامه¬ریزی کرده است تا این که «أَتاهُمْ نَصْرُنا» ما نصرت خود را برای او فرستادیم. گفتیم موسی الان تو دیگر داری موفق می¬شوی و رود نیل را برای او باز کردیم. ما زمینه را فراهم کردیم که موفق شود. بعد می¬فرماید «وَ لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِ اللَّهِ » این اراده الهی را هیچ کس نمی¬تواند عوض کند.
استاد حوزه و دانشگاه در ادامه گفت: آیۀ دیگر راجع به سنّت¬های الهی که می-فرماید «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ»، اگر مردمان شهرها، روستاها و بلاد، ایمان بیاورند، تقوا پیشه کنند، ما برکت خود را به آنها می¬دهیم. تقوا پیشه کنند یعنی چه؟ یعنی در مسیر حق و عدالت قرار گرفتن، در مسیر پاکی و طهارت و تزکیه قرار گرفتن. این تقوا است. اگردر این مسیر قرار بگیرید خدا برکت خود را به شما می¬دهد. چرا؟ چون در قانونمندی الهی قرار گرفتید و برکت الهی دقیقاً بر اساس همین است.
وی با طرح این سوال که چرا اکثر معجزه¬های مهم راجع به انبیاء اتفاق می¬افتد؟ گفت: به خاطر این که اینها در مسیر حق و عدالت و تقوا قرار می¬گیرند. در جریان حضرت یونس که در شکم ماهی قرار گرفت که جای وحشتناکی بود و آنجا هیچ پناهگاهی جزء خدا نبود، وقتی حضرت یونس به سمت خدا رفت، گفت خدایا «سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمين»‏، خدایا من بد کردم، در مسیر آمدم. به محض این که در مسیر آمد، خداوند او را نجات داد. این جا یک تعبیر خیلی زیبایی است که می فرماید« وَ كَذلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنين»‏، یعنی سنّت ما است که هر کسی مؤمن شد، در مسیر حق و تقوا و عدالت قرار گرفت، حتماً او را نجات می¬دهیم.
استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه سپس افزود: آیا«وَ كَذلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنين» شامل انقلاب اسلامی ما نمی شود؟ اگر انقلاب اسلامی هم در تراز خود قرار گیرد، به مبانی اصیل خود برگردد، سر جای خود با آن پشتوانه الهی و جهان¬بینی توحیدی قرار گیرد و دقیقاً آن گذشته خود را احیاء کند، حتما« وَ كَذلِكَ نُنْجِي الْمُؤْمِنين» شاملش می شود. این سنّت الهی است.
 وی سپس افزود: ببینید چگونه حضرت یوسف از قعر چاه، حاکم مصر می¬شود، این یعنی چه؟ این یعنی این که یوسف در سنّت الهی قرار گرفت. در تراز الهی قرار گرفت و خیلی جالب است همین حضرت یوسف وقتی به دو نفر از  زندانی¬ها که  آزاد می¬شوند، می¬گوید اگر پیش پادشاه رفتید سفارش من را هم بکنید، قرآن می-گوید این خطایی بود که یوسف مرتکب شد. به خاطر همین خطا می‌گوید حدود 7 سال یا بیشتر در زندان ماند. چرا؟ چون یک کسی در تراز حضرت یوسف نباید به دیگران متوسل می¬شد. او فقط باید خدا را می¬دید، چون به غیر از خدا متوسل شد، خداوند می¬فرماید که زمان آزادی او به تأخیر افتاد. اینها یعنی سنّت الهی.
استاد مهاجرنیا گفت: وقتی خداوند راجع به یک پیامبر این کار را می¬کند، آیا  انقلاب اسلامی اگر از مسیر خارج شود و از ایده¬ها، اهداف،مبانی، فرهنگ، انقلاب و از خدا، پیامبر و ارزش¬های خود، عدول کند، انتظار می¬رود خداوند بگوید خیلی کار خوبی می¬کنید ما شما را پیروز می¬کنیم. یا این که خداوند همان طور که پیروزی را برای پیامبر خود به تأخیر می¬اندازد، برای ما هم به تأخیر می¬اندازد، قطعاً این سنّت الهی است.
وی افزود: در آیه دیگری داریم «إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ»، خداوند سرنوشت هیچ قومی را این نیست که بیاید و تغییر بدهد. یک ملت باید زمینه داشته باشد، استدعا داشته باشد، خود را مهیا کند، اراده کند، تا هدایت شود. سنّت الهی قانونمند است. اراده الهی دلبخواه و هوا و هوس نیست. دقیقاً بر اساس قانونمندی و سنّتی است که در نظام هستی وجود دارد. خود خدا فرموده است «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتي‏ فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها»، فطرت یعنی آن سنّت حاکم بر وجود انسان و طبیعت و نظام آفرینش، دقیقاً بر اساس آن سنّت اگر انسان¬ها تغییر کردند، خداوند هم آنها را کمک می‌کند.


استادمهاجرنیا افزود: خداوند می‌فرماید آنهایی که به سمت گمراهی و ظلم و ستم و بی‌عدالتی پیش می‌روند، ما هم در آن غرق‌شان می‌کنیم. نه اینکه خدا می‌آید اینجا، اینها را هُل می‌دهد تا غرق شوند. خیر، بلکه قانون‌مندی هستی اینها را هُل می‌دهد. چون وقتی شما مسیر را اشتباه رفتید، وقتی در مسیر قرار نگرفتید، غرق می شوید، خود این هم یک سنّت است .
وی در ادامه گفت: سنّت‌ها متداخل هستند. یعنی یک سنّت وقتی به پایان می‌رسد، سنّت بعدی شروع می‌شود. وقتی شما تقوا و عدالت را رها کنید، خدایی که قرار بود به شما برکت بدهد، دیگر برکت او قطع می‌شود. دیگر آن شرط مشروط محقق نمی‌شود چون شرط او منتفی شد، مشروط هم منتفی می‌شود. لذا این چیزی که برای انقلاب اسلامی باید برنامه‌ریزی کنیم، قرار گرفتن در تراز این سنّت‌هایی است که خداوند فرموده است و آیات فراوان هم داریم که این سنّت‌ها لایتغیر و ثابت هستند.
وی افزود: در آیه معروفی که در سوره طلاق داریم که خیلی هم توصیه شده است، می فرماید «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ‏ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُه‏»، این تقوا، توکل، همه اینها یعنی چه؟ یعنی من توکل کنم به خدا، خدا برای من بس است، یعنی من همینطور اینجا بنشینم و بگویم توکل به خدا، مشکل حل می‌شود؟خیر. این معنای توکل نیست. اینجا دقیقاً توکل یعنی در مسیر قرار گرفتن. یعنی شما در مسیر واقع شوید و چون در مسیر قرار گرفتید حرکت شما به سمت خدا می‌شود و توکل به خدا می‌کنید، چون در مسیر هستید، خدا هم کمک می‌کند.
استاد مهاجرنیا افزود: ادامه همین آیه دارد که «قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدْرا» هر چیزی یک قدری، یک اندازه‌ای دارد. انقلاب اسلامی یک قدری دارد، یک اندازه‌ای دارد، یک ظرفیتی دارد، یک برنامه‌ای بر آن حاکم است. زمانی می‌تواند مسیرش را ادامه بدهد که قدر خودش را بداند. در جایگاهش قرار بگیرد تا بتواند به سمت آینده حرکت کند. تا زمانی که در این جایگاه نیست یا نباشد مسیرش را درست نمی‌تواند برود، یا حرکتش کند است، یا درجا می‌زند، یا عقب‌گرد می‌کند.
وی در ادامه به «سنّت هلاکت» اشاره کرد و افزود: انقلاب‌ها یا اقوام و ملت هایی که در قرآن می‌گوید عقب‌گرد کردند. خداوند با تعبیر سنّت هلاکت از اینها یاد می‌کند. می‌فرماید ما اینها را هلاک کردیم، نابود کردیم. از روی زمین برداشتیم. بسیاری از اقوام که ذکر آنها در قرآن هست مثل قوم لوط ، هود ، صالح و ...، مجموعه اینها اقوام پیشرفته‌ای بودند بعضی از اینها در قلعه‌های بسیار مستحکم زندگی می‌کردند، چرا اینها نابود شدند؟ چون در مسیر قدر خودشان قرار نگرفتند . لذا سنّت هلاکت یکی از سنّت‌های الهی است که تأثیرگذار هست.
استاد مهاجرنیا سنّت بعدی را «سنّت امداد» یا همان نصرت الهی برشمرد و گفت: این یکی از سنّت‌هایی است که در قرآن و در اسلام، نمونه‌ها و مصادیق متعدد آن را دیده‌ایم. خداوند در قرآن می‌گوید ما سه هزار ملائکه را در مدینه نازل کردیم برای کمک به پیامبر(ص)، این ملائکه در واقع در تراز همان سنّت‌های الهی هستند. چرا ملائکه را فرستاد؟ چون مدینه در تراز نبوت قرار گرفت. انقدر سطح آن بالا رفت که خدا به آن قسم یاد کرد. «والبلد الامین». قسم به این شهر پاک، این شهر خوب. هم مکه و هم مدینه. «وَ أَنْتَ حِلٌّ بِهذَا الْبَلَد». که تو ای پیامبر، تو در این شهر هستی، قسم به این شهر خوب. سطح این شهر وقتی بالا رفته است، در تراز ملائکه قرار گرفته است. لذا حضور و تردد ملائکه در این شهر یک چیز عادی است.
استاد مهاجرنیا با طرح این سوال که این ملائکه الآن کجا هستند؟گفت:  آیا فقط یک بار این ملائکه را خدا می‌فرستد یا سنّت الهی این است که هر وقت آن شرایط ایجاد شود، ملائک نازل می شوند. در سوره «انا انزلناه» که شب قدر نازل شده است، وقتی می‌گوید ما ملائکه را نازل کردیم، برای چه نازل می‌کنیم؟ برای اینکه انسان‌هایی که در تراز قرار گرفته‌اند را کمک ‌کنیم. این روح الهی، این معنویت، این در واقع عشق الهی را به آنها تزریق می‌کنیم، طبق قانون‌مندی خداوند فقط امداد مخصوص کسانی هستند که «آمنوا والتقوا» در مسیر قرار گرفته‌اند.
وی افزود: در سوره شمس قران کریم می فرماید«وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها، وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها....» خداوند یازده  قسم یاد می‌کند. آخرش می‌گوید «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها». کسانی پیروز می‌شوند، انقلابی پیروز می‌شود، انقلابی آینده‌اش را تضمین می‌کند که که درست شود، پاک شود، طاهر شود، در آن بدی نباشد، انقلابی پیروز می‌شود که به تزکیه برسد.
وی افزود: یک سنّتی وجود دارد به نام «امتحان و ابتلاء». این سنّت بسیار مهمی است و این سنّت معنادار است. داستان حضرت ابراهیم که پسرش را به قربان‌گاه برد و در یک امتحان سخت الهی قرار گرفت، این امتحان سخت برای چیست؟ اصلاً چرا خدا این دستور را می‌دهد؟ خداوند برای اینکه می‌خواهد مقام «امامت»، بالاترین مقامی که در کره زمین برای انسان و خلیفة الله در نظر گرفته شده است امامت است. می‌خواهد این مقام را به او بدهد، یک امتحان سختی از او می گیرید.
وی افزود: آیا این امتحان همیشه وجود ندارد؟  انقلاب اسلامی اگر بخواهد به عنوان اراده الهی و دین الهی و حاکمیت الهی را محقق کند، باید امتحان شود. خداوند این ملت را باید امتحان کند. تعبیر قرآن این است: می‌گوید ما شما را امتحان می‌کنیم  تا ببینیم چکار می‌کنید. اگر در امتحان برای رسیدن به موفقیت شرکت کردید، اگر موفق شوید می‌توانید ادامه تحصیل بدهید، می‌توانید برنامه‌ریزی کنید برای آینده‌نگاری و آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی. شما می‌توانید سناریوی مطلوب انقلاب اسلامی را بنویسید، والّا اگر ملت در این مرحله موفق نشوند، تحت تأثیر تحرکات دشمن و وسوسه‌های دشمن قرار بگیرند، به خاطر شرایط بد اقتصادی به همه چیز پشت پا بزنیم و خیلی چیزهایی که باعث موفقیت ما شد، به خاطر مشکلات لحظه‌ای،اینها را فراموش کنیم، عملاً در امتحان موفق نمی‌شویم.
وی در پایان افزود: در این شرایط بسیار مهم، لازم است که محققان و اهل فکر و نظر و صاحب‌نظران و حوزویان و دانشگاهیان، با تبیین‌های درست، امید دادن به مردم و تبیین حقایق انقلاب اسلامی، به تقویت مبانی نظری و بنیادهای فکری و اعتقادی مردم  کمک کنند و مردم را در مقابل این مشکلات امیدوار و مقاوم کنند، که این یک جهاد حقیقی است و جهاد تبیین مد‌نظر مقام معظم رهبری نیز همین است.