در مراسمی با حضور اساتید، دانشجویان و علاقه مندان معماری، شهرسازی و تاریخ قم، کتاب «خانه‌های تاریخی شهر قم» رونمایی شد. مولفان این کتاب می گویند 100 خانه ارزشمند تاریخی در شهر قم شناسایی کرده اند که اگر حمایتی از سوی متولیان صورت بگیرد، می توانند مستندسازی آنها را انجام دهند.
نکته اصلی این مراسم غیبت متولیان اصلی مسئله بافت و آثار تاریخی شهر قم یعنی نمایندگان اداره کل میراث فرهنگی بود که برای بسیاری از حاضران جای سوال داشت.
با این حال این مراسم با حضور دانشجویان، اساتید، علاقه مندان تاریخ قم، رئیس کمیسیون عمران شورای اسلامی شهر قم، مسئولان سابق وزارت راه و شهرسازی، مسئولان سابق استانداری و شهرداری قم برگزار شد.
کتاب «خانه های تاریخی قم» مجموعه نفیسی از تصاویر و اطلاعات مربوط به ۲۴ خانه ارزشمند تاریخی شهر قم است که به کوشش سوسن بیات، محمد امیدواریان و نیلوفر زجاجی تالیف و گردآوری شده است.
در این کتاب سعی شده ویژگی های اختصاصی خانه های سنتی شهر قم که موجب همزیستی با طبیعت سخت و خشن کویر در این شهر و سازگار با فرهنگ اصیل مردم قم بوده اند، بررسی و توصیف شده است.
خانه حاکم قم، خانه چاوشی، خانه دربهشتی، خانه سیدباقر روحانی، خانه شاکری، خانه سلامت، خانه توکلی، خانه نیازمند و ... از جمله خانه‌های قمِ قدیم هستند که در این کتاب به آنها پرداخته شده است.
فرایند چاپ و انتشار این کتاب حدود چهار سال طول کشیده و در همین روزها برخی از خانه های ارزشمند قم مانند خانه سلامت تخریب شده و برخی دیگر مانند خانه توکلی و نیازمند در معرض تخریب قرار دارند.
*معماری آئینه تمدن است
فرامرز پارسی، معمار، مرمت‌گر و مدرس دانشگاه در این مراسم با بیان اینکه معماری آئینه تمدن است؛ اظهار داشت: اگر در دوره‌ای دیدین که معماری خوب است بدانید که مردم حالشان خوب بوده است. وقتی معماری مغشوش میشود، بدانید که مردم هم ذهن آشفته دارند.
وی افزود: مردم ما در گذشته در دنیایی زندگی می‌کردند که مجموعه‌ای از مفاهیم و پارادایم‌های معین به نام سنت آن را اداره می‌کرد. این نظام، برای خود اجزا و قوانینی داشت و مردمی که در آن پارادایم زندگی می‌کردند، خوشبخت بودند. معماری گذشته هم این را نشان می‌دهد که مردم در دنیای گذشته حال خوبی داشته‌اند.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه دوران ناصری دوره گذار از سنت به مدرنیته در تاریخ ایران است اظهار داشت: انقلاب مشروطه ما را وارد دنیایی می‌کند که نسبت به دنیای سنتی گذشته مفاهیم متفاوتی داشته است. ما به یکباره از دنیایی که همه چیز مطلقا کیفی بوده و ضرباهنگ زندگی کند بوده وارد دنیای اصالت کمیت می‌شویم.
«همزمان با وارد شدن مفهوم مدرنیته به کشور، کلمه‌ای در زبان فارسی وارد میشود به نام توسعه. این کلمه در زبان انگلیسی چندان معنای کمّی ندارد اما در زبان فارسی از نظر ریشه لغوی، نسبت عمیق‌تری با کمیت دارد چرا که توسعه از وسیع شدن می‌آید.«
پارسی گفت: با آمدن پهلوی اول مدرنیته به مدرنیزاسیون تبدیل شده و مفاهیم کیفی مدرنیته دچار غفلت میشود؛ نقادی و دموکراسی از مفاهیم کیفی دوران مدرن هستند اما می‌بینیم در ترجمه توسعه به زبان فارسی ما بیشتر به دنیا ما به ازای کمّی آن رفته‌ایم.
*نقد نگاه غربی به توسعه/ مدیرانی که فقط عدد تولید می‌کنند
وی با اشاره به اینکه در این دوران به توسعه و خوشبختی در قالب یک عدد نگاه میشود افزود: همین الان هم مشاورین ما وقتی می‌خواهند طرح های شهرسازی تهیه کنند، دنبال سرانه هستند. گویا در دنیای امروز همه چیز معادل عددی به خودش می‌گیرد . این معادل‌ها هم طوری هستند که همه‌اش به دنبال آن می‌دویم و هیچ وقت به آنها نمی‌رسیم چرا که غربی‌ها همیشه یک قدم از ما جلوتر بوده‌اند.
«بخش مهمی از جامعه بروکراتیک ما نگاه به غرب دارد چرا که آنجا تحصیل کرده است. بخش دیگری از این کمیت گرایی هم به افزایش شدید جمعیت و مهاجرت برمی‌گردد. به همین خاطر است که مدیران ما دائما برای اثبات شایستگی خودشان عدد تولید می‌کنند.«
به عقیده این کارشناس معماری و مرمت، ما در حال حاضر وارد دوره‌ای شده‌ایم که دیگر آن افزایش ناگهانی جمعیت وجود ندارد و پیروی کورکورانه از غرب هم جایگاهی ندارد. در این دوره باید به دنبال مفهوم توسعه از دیدگاه کیفی باشیم.
*مستندسازی آثار تاریخی یک کار عظیم فرهنگی است
پارسی با بیان اینکه درک دوره تحول کیفی یعنی اینکه ما با مفاهیم جدیدی باید آشنا شویم اظهار کرد: اینطور نیست که دیگر به سرانه نیاز نداریم بلکه باید نگاه کمی و کیفی را در کنار هم حفظ کنیم.
وی با تاکید بر اینکه ما باید به دنبال حفاظت سرمایه های گذشته باشیم گفت: اگر در توسعه کمّی کلید واژه اصلی «نوآوری» بود، در این دوره باید به این مفهوم برسیم که نیاز زیادی به ساختمان جدید، خیابان جدید و ... نداریم بلکه باید آنچه داریم را حفظ و حراست کنیم.
این مدرس دانشگاه گفت: پاسخ به این سوال که چه چیزهایی داریم و از چه چیزهایی باید حراست کنیم باید آغاز هر پروژه شهری باشد. در چنین نگاهی وقتی مدیران شهری در قم می خواهند شهر خوبی داشته باشند، صرفا دنبال ساخت و ساز جدید نمی‌روند.
«مدیری که در این شهر ارزشمند زندگی می‌کند، برای هر کاری باید ابتدا ببیند چه بضاعت‌هایی در شهر وجود دارد. شناخت بضاعت های یک شهر و مستندسازی آن یک حرکت عظیم فرهنگی است که باید آن را آغاز کرد و کتاب «خانه‌های تاریخی قم» می‌تواند بخشی از آن باشد.«
پارسی تاکید کرد: تالیف کتاب تاریخی قم یک حرکت ارزشمند بر اساس مفاهیم پیشروی قرن بیست و یکم است. مستندسازی و کارهای توصیفی از آنچه که هست کاری بسیار با ارزش و مایه افتخار است.
*لزوم خوانش جدید معماری قدیم
محمد سعید ایزدی, معمار و استاد دانشگاه هم در این جلسه مراسم با اشاره به اینکه تالیف کتاب «خانه‌های تاریخی قم» کاری بسیار ارزشمند در حراست از گذشته و هویت شهر قم است اضافه کرد: در این کتاب آثاری مستند سازی شده اند که متاسفانه در حال از دست دادن‌شان هستیم.
وی با تاکید بر اینکه اینگونه اقدامات نباید تنها در مستندسازی منحصر شود تصریح کرد: مستندسازی باید بهانه‌ای باشد برای خوانش دوباره آثاری که از گذشته به جا مانده و یاد گرفتن از مردم گذشته برای ساختن زندگی بهتر.
وی افزود: معماری و شهرسازی گذشته در عین حال که در هر دوره تداوم داشته اما کامل هم میشده و این تدوام و تکامل جزوی از سنت شهرسازی است. یکباره ما در دوره معاصر با گسست عجیب و غریب از گذشته روبه رو شدیم. اصلا گذشته خودمان را منکر شدیم و دست به تولید سازه‌هایی بی‌کیفیت و بی‌هویت زدیم.
ایزدی گفت: این گسست از گذشته تنها در معماری بناهای مذهبی ما نبوده بلکه در تمام شئون شهرسازی و معماری ما اتفاق افتاده است.
*فراموشی مفهوم محله در شهرسازی جدید
وی با تاکید بر اینکه باید به مفهوم خانه واحد همسایگی و محله توجه کنیم ادامه داد: این مفاهیم امروز به شدت فراموش شده است. نسل های جدید اصلا مفهوم زندگی در محله را ندیده و درک نکرده‌اند. در نظام شهرسازی امروز ما چند بلوک را کنار هم می گذارند و اسمش را محله می‌گذارند.
این استاد دانشگاه در رشته معماری و مرمت اضافه کرد: امروز باید پرسید مفهوم محله در نظام شهرسازی ما چه نقشی دارد؟ چیزی به نام بلوک شهری که مجموعه‌ای از بافت شهری است که با خیابان‌ها محصور میشود را به جای محله نشانده‌ایم.
وی با بیان اینکه باید بدانیم عنصر تشکیل دهنده یک شهر محله است نه بلوک شهری اظهار داشت: بلوک های جدید شهری هیچ بو و نشانی از جریان زیست شهری ندارد.
«باید ابتدا بدانیم یک محله چه ویژگی هایی دارد؟ اگر بخواهیم در شهر قم یک محله جدیدی ایجاد کنیم آیا میتوانیم ابتدا مفهوم محله را برای خودمان تعریف کنیم ؟زیست بی نظیری که حاصل از معاشرت ها آداب تعاملات و مراسمات وجود داشت، امروز در غیاب مفهوم محله و در بلوک‌های شهری چطور بازخوانی میشود؟»
ایزدی ادامه داد: واقعا امروز کجا زندگی میکنیم؟ آیا آپارتمان هایی که در آن زندگی میکنیم، با مفهوم خانه منطبق است؟ به نظر من این آپارتمان ها در نهایت خود ساختمان مسکونی هستند و ویژگی های خانه را ندارد. باید به خانه‌های قدیم برگردیم و خوانشی دوباره داشته باشیم تا بدانیم آن کیفیت ها چگونه تولید می‌شد.
*عدم حمایت نهادهای دولتی از مستندسازی بناهای تاریخی
سوسن بیات، از مولفان کتاب «خانه‌های تاریخی قم» هم در این مراسم گفت: کتاب خانه‌های تاریخی قم یک کار تیمی است که از درس برداشت از بناهای تاریخی در رشته معماری آغاز شد. در زمانی که در دانشگاه شهاب دانش این درس را داشتیم دانشجویان رشته معماری شروع به کار کردند و انقدر با علاقه کار کردند که تصمیم گرفتیم این مجموعه را به یک کتاب تبدیل کنیم.
وی ادامه داد: در پروسه چاپ این کتاب چند باب از این خانه‌ها را از دست دادیم که بسیار غم انگیز بود.
بیات خاطرنشان کرد: یکی از چالش هایی که در حوزه مطالعات معماری و شهرسازی در قم وجود دارد این است که مطالعات عقیم است. دانشجویان قمی چندان موضوعات کارهای پژوهشی خود را به سمت مسائل قم سوق نمی‌دهند و اگر هم کاری انجام میشود اطلاع رسانی و مستندسازی دقیق به همراه ندارد.
وی گفت: برای چاپ این کتاب مورد حمایت ارگان ها هم قرار نگرفتیم و چالش های زیادی در مسیر چاپ داشتیم.
محمد امیدواریان، یکی دیگر از مولفان این کتاب با اشاره به اینکه رمز موفقیت در اینگونه کارها تکیه به ظرفیت‌های مردمی به جای ظرفیت‌های دولتی است گفت: حدود 100 خانه در قم شناسایی کرده‌ایم. همچنین میتوانیم کتابی را تدوین کنیم که خانه های تخریب شده در دهه های گذشته را به مردم قم معرفی کند.
- نویسنده :
- منبع :
