درحالی که عربستان سعودی هزینه‌های حج امسال را تا 300 درصد افزایش داده بود و با اعتراض کشورهای مختلف مواجه گشت، اخیرا وزارت حج و عمره سعودی تصمیم جنجال‌برانگیز دیگری اتخاذ کرده که بسیاری آن را در راستای اهداف اقتصادی و ترفندهای عربستان برای جذب گردشگر و استفاده توریستی از مناسک حج و عمره تلقی می‌کنند.
ترفندهای سعودی برای جذب گردشگر در پوشش عمره
بر این اساس اخیرا خبری منتشر شد مبنی بر اینکه وزارت حج و عمره عربستان اعلام کرده، کسانی که با انواع ویزا از سراسر جهان به این کشور سفر می‌کنند در مدت اقامت خود در عربستان قادر به انجام مناسک عمره نیز خواهند بود.
این وزارتخانه اعلام کرده حتی افرادی که برای دیدار با خانواده خود در عربستان ویزا دریافت کرده‌اند نیز می‌توانند به راحتی مناسک عمره را به جا بیاورند.
از طرف دیگر ویزای عمره نیز بر خلاف ادوار گذشته به صورت آنلاین و طی چند ساعت صادر می‌شود و افرادی که این ویزا را دریافت می‌کنند می‌توانند تا 30 روز در عربستان بمانند و به راحتی به گردش در مناطق مختلف عربستان بپردازند.
تصمیم اخیر حکومت سعودی در حالی است که قبلا دارندگان روادید عمره فقط اجازه انجام مناسک عمره را داشتند و باید بلافاصله پس از پایان این مناسک، عربستان را ترک می‌کردند.
سعد سلمان، یکی از بنیانگذاران آژانس مسافرتی آنلاین عمره «فنادیق» مستقر در کانادا در این زمینه می‌گوید: مسافرانی که از این ویزا استفاده می‌کنند، می‌توانند به‌راحتی بسته‌های گردشگری محلی و تورهای گردشگری را با بسته عمره خود ترکیب کنند.
وی افزود: این شرکت سافاری(گشت تفریحی) در صحرا، اقامت در استراحتگاه ساحلی و تورهای شهری را به عنوان برنامه‌های اضافی عمره مفرده ارائه می‌دهد. از آنجایی که عمره به‌طور فزاینده‌ای مقرون به صرفه نیست، مسافران می‌خواهند با افزودن گزینه‌هایی شبیه به تعطیلات به بسته‌های خود، تجربه خود را به حداکثر برسانند.
سایر شرکت‌ها و آژانس‌های مسافرتی در سراسر جهان نیز در سایه تصمیمات جدید دولت عربستان برای استفاده توریستی از حج و عمره خدمات گردشگری متعددی در اختیار زائران قرار می‌دهند که اساسا ماهیت زیارت آنها در حرمین شریفین را زیر سوال می‌برد.
از آن گذشته تصمیم مذکور درشرایطی اتخاذ شده که هزینه‌های سفر به عربستان برای حج، سبب افزایش انتقادهای کارگزاران و شرکت‌های حج و عمره در کشورهای اسلامی و عربی شده به طوری که مدیر یک کاروان حج در اردن گفته است عربستان سعودی قبال از هر زائر اردنی برای سفر هوایی، 50 دلار دریافت می‌کرد، اما حالا این مبلغ را پنج برابر افزایش داده و به 246 دلار رسانده است.
بهره‌برداری توریستی و اقتصادی آل سعود از حرمین شریفین
روشن است که بعد از افزایش سرسام آور هزینه‌های حج، این تصمیم جدید دولت عربستان می‌تواند بهره برداری اقتصادی آل سعود از حرمین شریفین را تا چند برابر بیشتر کند.
آل سعود طی سال‌های اخیر سیاست‌های هدفمندی را برای معنویت زدایی از حج و عمره با تکیه بر تغییر بافت مذهبی و دینی شهرهای مقدس مکه و مدینه و گشایش روزافزون فروشگاه‌های مدرن مد و لباس و لوازم آرایشی و نیز حذف آثار معنوی در مشاعر مقدسه و تلاش برای مشغول کردن حجاج و عمره گزاران به گشت و گذار در بازارهای پرتعداد برای خرید اجناس لوکس غربی در پیش گرفته است که تصمیمات اخیر را نمی‌توان مستثنی از این اهداف دانست.
بعد از نفت و گاز «تروریسم زیارتی» مهم‌ترین صنعت در عربستان است. 7 درصد از کل تولید ناخالص داخلی غیرنفتی عربستان، از طریق حج تأمین می‌شود. هتل‌های لوکس زیادی هم در این شهر وجود دارد که در مدت حج پر می‌شوند، به‌طوری که یک اتاق مجلل با منظره کعبه، مقدس‌ترین مکان برای مسلمانان، می‌تواند شبی 25 هزار دلار هزینه بردارد. هتل‌های پنج‌ستاره با چشم‌انداز کعبه و تورهای زیارتی لوکس باعث جذب مهمانان بسیار ثروتمند شده است و مکه را به‌عنوان پایتخت برتر گردشگری مذهبی در جهان معرفی می‌کند.
شواهد نشان می‌دهد، سند چشم‌انداز 2030 که توسط «محمد بن‌سلمان» ولیعهد عربستان برای رشد بخش غیرنفتی اقتصاد تدوین شده، زیارت را در مرکز توجه گذاشته است. این کشور برنامه‌هایی را برای توسعه شرکت‌های اقتصادی در مکه تدوین کرده و برای ساخت 115 ساختمان جدید، 7 هزار هتل و 9 هزار خانه برنامه‌ریزی کرده است. تصمیمات اخیر سعودی‌ها نیز در راستای تلاش برای رساندن آمار عمره گزاران به 30 میلیون نفر بر اساس چشم انداز 2030 و همچنین رونق بخشی به صنعت گردشگری در عربستان صورت گرفته است.
بر اساس گزارش اتاق بازرگانی و صنایع مکه، میانگین هزینه‌ای که هر زائر حج در این شهر خرج می‌کند، بین 5 تا 6 هزار دلار است، از این میزان، بین 75 تا 80 درصد صرف اقامت، غذا، سوغات و ارتباطات می‌شود، همچنین 25 تا 30 درصد از درآمد بخش خصوصی مکه و مدینه وابسته به زائران است.
حداقل در ده سال گذشته فضای عمومی مکه به این شکل بوده است که ساختمان‌های بلند و سفیدرنگ محله‌های نزدیک به مسجدالحرام را احاطه کرده‌اند. هتل‌ها با معماری‌های یک‌شکل کنار هم قرار گرفته‌اند و نمایی یک‌دست سفید و بلند را در مرکز شهر مدینه ساخته‌اند. در پیاده‌روها، مغازه‌های کوچک و به‌هم‌چسبیده معابری شلوغ را ساخته‌اند و سرتاسر خیابان‌ها در تمام طول شب روشن است. فروشگاه‌ها و مغازه‌ها تنها در وقت اذان تعطیل می‌شوند و بعد از نماز بلافاصله کار را از سر می‌گیرند و از تسبیح و سجاده گرفته تا اسباب‌بازی‌های پرسروصدا در مغازه‌ها چیده شده است.
بر همین اساس بسیاری از کارشناسان معتقدند که عربستان سال‌هاست از حج به‌عنوان ابزاری جهت رسیدن به مقاصد اقتصادی استفاده و از آن بهره‌برداری توریستی می‌کند. رئیس کمیسیون گردشگری و میراث سعودی دراین‌باره گفته است: می‌خواهیم حجاج بعد از انجام مناسک حج، آثار کهن سعودی مثل مداین صالح (حجر) نزدیک مدینه را هم ببینند، ضمن اینکه جاذبه‌های گردشگری دیگری هم داریم که در بخش‌های دیگر کشورند و دوست داریم کسانی که می‌آیند بتوانند آنها را هم ببینند.
حج و عمره؛ ابزار سعودی‌ها برای جبران کسری بودجه
عربستان همچنین برای جبران خسارت‌های اقتصادی خود بعد از شیوع کرونا اقدامات متعددی برای کاهش محدودیت ورود زائران و گردشگران به این کشور انجام داده و انتظار می‌رود تا سال آینده شمار زائران حتی از دوره قبل از اپیدمی کرونا نیز بیشتر شود.
قابل توجه است که اکنون بازار عمره در عربستان بسیار داغ شده و یکی از عمده علت‌های این امر معرفی ویزای الکترونیک توریستی و بسته‌های تورهای گردشگری به زائران است و حتی بسیاری با هدف استفاده از خدمات توریستی اقدام به دریافت روادید عمره می‌کنند.
کارشناسان اقتصادی بر این باورند که مقامات سعودی از حج برای جبران کسری بودجه عربستان استفاده ابزاری می‌کنند و افزایش هزینه‌های حج و صدور روادید در عربستان برای زیارت خانه خدا و همچنین همه سفرهای عمومی به این کشور در کنار ارائه تسهیلات توریستی بیش از همه در ارتباط با تلاش‌های سران سعودی برای ایجاد توازن در بودجه سالیانه این کشور است.
این برنامه که بخش مهمی از آن شامل افزایش مالیات‌ها نیز می‌شود، همزمان شده است با برنامه ریاضت اقتصادی که سعودی‌ها از چند سال گذشته و برای توازن در بودجه سالیانه خود شروع کرده‌اند و همچنین اقدامی‌ست در راستای کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی.
- نویسنده :
- منبع :
