اسناد فارسی میانه قم بررسی شد

چهارصد و شصت و چهارمین نشست بنیاد قم‌پژوهی با موضوع «نگاهی به اسناد فارسی میانه قم (سده نخست هجری) با حضور وبیناری «نیما آصفی» دانشجوی دکتری زبان‌های باستانی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، «پژوهشگر میهمان در دانشگاه لیدن هلند»، در موسسه آموزش عالی طلوع مهر برگزار شد.
در این جلسه کارشناس علمی نشست گفت: اسناد پهلوی مشهور به بایگانی پهلوی Archive Pahlavi نشان می‌دهند اطلاعات کتاب تاریخ قم در مورد شخصیتی به نام یزدانفاذار کاملا درست بوده و این نشان می‌دهد اطلاعات کتاب تاریخ قم بسیار قابل اعتماد هستند.
وی در خصوص تفسیم بندی زبان فارسی به فارسی کهن، فارسی میانه و فارسی نو گفت: هرچند که تغییرات زبانی شیب ملایمی دارد و به یک‌باره تعییر نمی‌کند و نمی‌شود به‌خوبی تقسیم‌بندی کرد اما می‌توان به طور قراردادی زبان فارسی پیش از حمله اسکندر به ایران را زبان‌پارسی باستان نامید که همان زبان شاهان هخامنشی بوده و به خط میخی کتیبه‌هایی از آن زبان برجای مانده است. زبان فارسی میانه را می‌توان در بازۀ زمانی پس از حملۀ اسکندر تا زمان فتح ایران به دست اعراب قرار داد و پس از این را فارسی نو نامید. اسناد بایگانی پهلوی به دوره میانه تعلق دارند.
 وی اظهار داشت  اسناد بایگانی پهلوی با مرکب حاصل از  دوده چراغ بر روی پوست و چرم و پارچه، نوشته شده‌اند. این اسناد در سال ۲۰۰۱ و ۲۰۰۲ میلادی به دانشگاه برکی اهدا شدند. حدود سی سند نیز در دانشگاه برلین نگهداری می‌شود. مهر و موم همۀ اسناد شناخته شدۀ پیکره بایگانی پهلوی توسط کاشفان باز شده بودند به جز یکی که متعلق به دانشگاه برلین است.
آصفی گفت: این اسناد برای بررسی ابتدا به دانشمند فرانسوی  ژینیو سپرده شد و در ادامه دانشمند آلمانی دیتر وبر تحقیقات را ادامه داد. بعد از تحقیقات دانشمندان  و نیز بر اساس نتایج آزمایش کربن 14، معلوم شد که این آثار متعلق به دو سده نخست هجری‌اند. وی در خصوص سال نوشتار این اسناد گفت در خود اسناد سال‌هایی که ذکر شده از سه سال بعد از مرگ یزدگرد سوم آغاز و تا ۴۸ سال بعد یعنی تا سال ۵۱ بعد از مرگ یزدگرد را شامل می‌شود.
وی افزود: چون این اسناد به خط پهلوی تحریری بود به‌سختی خوانده شد. پس از خوانش اسناد مزبور معلوم شد که این اسناد عموما اسناد و رسیدهای اقتصادی هستند. در این اسناد سه بار نام قدیمی قم به شکل  «کُم» آمده است ولی پر بسامدترین نام به کار رفته و قابل شناسایی دراین سند نام «نیمور» است.
وی افزود: در این سند نام یزدان پادار دیده می‌شود که همان یزدان فاذار مطرح شده در کتاب تاریخ قم است که درباره جیره او، زنش و خدمتکارانش هم در سند کشف شده مطالبی وجود دارد.
این پژوهشگر افزود: در بین اسناد کلمه «چَک» دیده می شود و اسنادی که دارای این واژه هستند یک دسته از اسناد مربوطه را تشکیل می‌دهند.
آصفی بیان کرد: از دیگر موارد جالب توجه این اسناد ذکر عناوین اداری است که از آن میان می توان «استاندار»، «درهندرزبد» و «داریگ» را برشمرد. همچنین از شغل‌هایی مانند، «مسیول مالیات»، «اموزگار»، «آسیابان» و ... در میان این اسناد اطلاعاتی دیده می‌شود.
وی تصریح کرد: در بین اسناد مکشوفه نام زنی به نام مروارید دیده می‌شود که از او یک شیشه روغن درخواست می‌شود.
وی از دیگر موارد قابل توجه در اسناد کشف شده حضور زنان در روابط اجتماعی پساساسانی عنوان کرد و افزود: در این اسناد به بانوانی اشاره می‌شود که گیرنده جیره بودند.
این پژوهشگر بیان کرد: در این اسناد عنوان قم ناظر بر شهر قم نیست بلکه نام قم همراه با عنوان «رستاق قم» ذکر شده که وسعت زیادی داشته است.
وی در پاسخ به سوال یکی از اعضای بنیاد قم‌پژوهی که آیا در این اسناد نامی از ایران و یا ایران شهر برده شده است گفت: بله بر اساس خوانش وبر، دست کم در یک سند نام ایران آمده همچنین عنوان شاهنشاه و نام هرمز پنجم نیز دیده می‌شود.
یکی دیگر از اعضای بنیاد قم‌پژوهی در ادامه گفت: تا کنون از تاریخ قم دو تصحیح به چاپ رسیده است اما از دو نسخه کهنِ تاریخ قم یکی در قونیه و دیگری در موزه بغداد در این چاپ‌ها استفاده نشده است. وی بیان کرد، این نسخ و اسناد به تکمیل و تصحیح جدید تاریخ قم کمک می‌کند.
آصفی در این نشست به سوال کارشناسان حاضر در جلسه پاسخ داد.