شیوع بیماری قارچی چالش جدی در جنگل‌های شمال

شیوع این بیماری قارچی بنا به گزارش ها در اسفند ماه سال گذشته و اوایل فروردین ماه امسال در سطحی از رویشگاه های سوزنی برگ پیرامون دریاچه ولشت مرزن آباد چالوس و منطقه حسن آباد کجور نوشهر و به تازگی هم در نقاطی از عرصه های طبیعی استان گیلان از جمله منجیل و رودبار مشاهده شده است.
تاکنون طبق گفته مسوولان امر، نوع این بیماری قارچی تشخیص داده نشده اما کارشناسان موسسه تحقیقات سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در تشخیص اولیه این بیماری اعلام کرده اند که این نوع قارچ به "شانکر " موسوم است که عناوین مختلفی دارد و کماکان بررسی ها برای شناسایی نوع این قارچ ادامه دارد برای آنکه بتوان در زمینه پیشگیری، مقابله و مهار این بیماری سازگار با تنوع زیستی جنگل برنامه ریزی و اقدام کرد.
در زمان حاضر به بنا به گفته کارشناس مسوول گیاه شناسی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران - نوشهر این بیماری گستره ای حدود هفت هزار و ۴۰۰ هکتار از ذخیره گاه ذربین و ۱۵ هزار و ۸۰۰ هکتار جنگلکاری حوزه منابع طبیعی شهرستان چالوس و گستره ای هم از رویشگاه های سوزنی برگ حوالی روستای حسن آباد کجور نوشهر را در برگرفته و آلوده کرده و متاسفانه سبب خشکیدگی تنه و سرشاخه های این گونه های درختی ارزشمند شده است.
گونه های سوزنی برگ شامل انواع درختان کاج، سرو نقره ای و ذربین می شود و گونه های که در عرصه های جنگلی غرب مازندران وجود دارد بیشتر از نوع سرو نقره ای و ذربین است.
اثراتی که این بیماری روی این گونه ها بر جای می گذارد سبب خشکیدگی از تاج درخت و به یک سوم انتهای درخت می رسد و در نهایت براثر گسترش بیماری سبب خشکیدگی کامل درخت و نابودی آن می شود و سطح پراکنش این بیماری هم از اواخر اسفند ماه و اوایل بهار گستره زیادی از عرصه های طبیعی این منطقه آلوده به این بیماری شده است.
سرو نقره ای (Green arizonica Cupressus) در ایران با نام سرو سیمین و سرو آریزونا نیز خوانده می شود، درختی عمیق و پوست تنه به رنگ قهوه ای مایل به قرمز است این گونه به آتش سوزی بسیار حساس بوده و زیستگاه طبیعی این گونه ارزشمند بیشتر در کوه های جنوب شرقی آریزونا تا جنوب غربی نیو مکزیوکو جنوب کالیفرنیا و شمال مکزیک است و این گونه برای نخستین بار در سال ۱۳۳۴ به باغ نباتات کشاورزی استان البرز وارد شد.
هم اینک کاشت سرو نقره ای و انواع کاج و ذربین در بسیاری از مناطق آب و هوایی ایران به عنوان عنصر اصلی درختی بوستان ها، محوطه های سبز، جنگلکاری ها و فضای سبز نواحی صنعتی، حاشیه جاده ها و مزارع به طور گسترده کاربرد دارد.
این قارچ پس از ورود به بافت گیاه میزبان به سیستم آوندی آن وارد شده و باعث مسدود شدن آوندها و آلودگی گیاه می شود و از قسمت تاج گیاه به سمت پایین را خشک می کند و در محل نفوذ قارچ بر روی تنه و شاخه ها به طور معمول زخم هایی ایجاد می شود و به علت مسدود شدن آوندها در ناحیه زخم شیره گیاه به صورت صمغ به بیرون تراوش کرده و به هر شکل این قارچ پاتوژن بسیار مخرّبی است و به دلیل داشتن میزبان های زیاد، حضور آن در فضای سبز نگران کننده است.
بررسی های کارشناسان نشان داده این نوع قارچ عامل بیماری روی تعداد زیادی از درختان مثمر و غیرمثمر از جمله گردو، گونه های مختلف مرکبات، اکالیپتوس و توت تاثیر گذاشته و بیماری زا هم است و نتایج این بررسی ها هم مشخص کرده این بیماری روی سروهای نقره ای کشور ما از دیرباز تاکنون اثر گذاشته است.
روند شیوع این بیماری براساس تازه ترین اطلاعات به دست آمده از سوی مسوولان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزدرای استان مازندران - نوشهر به علت بادخیز، رطوبتی و گرم بودن منطقه رو به گسترش است.
یافته های تحقیقاتی نشان داده این بیماری قارچی پس از ورود به بافت گیاه میزبان به سیستم آوندی آن وارد شده و سبب انسداد آوندها و در نهایت آلودگی گیاه از ناحیه تاج به قسمت پایین شده و تا جایی که گونه درختی را خشک می کند و در محل نفوذ قارچ به روی تنه و شاخه ها به طور معمول زخم هایی ایجاد می شود.
به علت مسدود شدن آوندها در ناحیه زخم شیره گیاه به صورت صمغ به بیرون تراوش می کند این قارچ در حقیقت پاتوژن(هر عاملی که باعث بیماری شود) مخربی دارد و به علت داشتن میزبان های زیاد حضور آن در فضای سبز نگران کننده است چرا که به عنوان عامل بیماری روی تعداد زیادی از درختان مثمر ثمر مانند گردو، مرکبات، اکالیپتوس و توت هم می شود.
عرصه های زیادی آلوده است/کارشناسان در حال تشخیص بیماری هستند
در این ارتباط، کارشناس اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران - نوشهر گفت: این یبماری برای نخستین بار در اسفند ماه سال گذشته و اوایل بهار در عرصه های جنگلی چالوس گستره ای حدود هفت هزار و ۴۰۰ هکتار از ذخیره گاه ذربین و ۱۵ هزار و ۸۰۰ هکتار جنگلکاری حوزه منابع طبیعی این شهرستان و گستره ای هم از رویشگاه های سوزنی برگ حوالی روستای حسن آباد کجور نوشهر را در برگرفته و آلوده کرده و در ماه های اردیبهشت و خرداد گستره این آلودگی بیشتر شده است.
حسین لرزربنی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: تاکنون طبق گفته مسوولان امر، نوع این بیماری قارچی تشخیص داده نشده اما کارشناسان موسسه تحقیقات سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در تشخیص اولیه این بیماری اعلام کرده اند که این نوع قارچ به "شانکر" موسوم است که عناوین مختلفی دارد و کماکان بررسی ها برای شناسایی نوع این قارچ ادامه دارد برای آنکه بتوان برای پیشگیری، مقابله و مهار این بیماری منطبق و سازگار با تنوع زیستی جنگل برنامه ریزی و اقدام کرد.
وی اظهار کرد: این بیماری بی سابقه نبوده و بررسی ها نشان می دهد که در دهه ۸۰ هم مناطقی از عرصه های جنگلی خطه شمال و غرب مازندران را در برگرفته و آلوده کرده است.
به گفته وی به علت تغییر اقلیم و شرائط آب و هوایی در ماه های اخیر هم این مهمان ناخوانده وارد عرصه های طبیعی شده و متاسفانه سبب خشکیدگی این گونه های نادر و ارزشمند شده و هم اینک بی صبرانه در انتظار پاسخ موسسه تحقیقات سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری هستیم که چگونه و به شیوه ای در زمینه پیشگیری، مقابله و مهار این بیماری اقدام کنیم.
تحقیقات ادامه دارد/وضعیت نگران بسیار کننده است
رییس گروه گیاه شناسی دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در این باره گفت: گزارشی تا این لحظه مبنی بر تشخیص دقیق این نوع بیماری قارچی به دست نیامده و تحقیقات کماکان از سوی کارشناسان موسسه تحقیقات این سازمان ادامه دارد به محض مشخص شدن بیماری آن زمان می توان برای مهار این بیماری برنامه ریزی و اقدام کرد.
یزدانفر آهنگران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: این بیماری گسترش پیدا کرده چرا که نخستین بار در بخشی از رویشگاه های سوزنی برگ منطقه ذره بین حسن آباد کجور نوشهر، عرصه های جنگلکاری سنار و حوالی دریاچه ولشت مرزن آباد چالوس در اسفند ماه سال گذشته و فروردین امسال تحت تاثیر قرار داده و آلوده کرده اما به تازگی گزارش رسیده این بیماری در جنگل های خطه استان گیلان از جمله منطقه رودبار و منجیل هم سرایت کرده و این وضعیت بسیار نگران کننده است.
این مسوول با اظهار آنکه سطح پراکنش این بیماری در جنگل های شمال گسترده است، خاطرنشان کرد: اگرچه این بیماری به "شانکر" موسوم است اما انواع متفاوتی دارد و به علت ناشناخته بودن نوع قارچ نمی توان در این باره قضاوتی کرد اما درعین حال پس از اعلام نتایج تحقیقات در باره نوع قارچ برنامه ریزی شده تا مدیران مرتبط سازمان را گردهم بیاوریم و آن وقت برای مقابله و مهار این بیماری برنامه ریزی کنیم.
برای مقابله با بیماری باید نهادهای اجرایی مشارکت کنند
رییس گروه گیاه شناسی دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری تاکید کرد : برای مهار و جلوگیری از گشترش این یبماری دیگر دستگاه های اجرایی اعم از شهرداری ها، فرمانداری ها و حتی تشکل های خصوصی حامی منابع طبیعی و محیط زیست هم باید پای کار بیایند چرا که به تنهایی مقابله و مهار این بیماری ممکن نیست.
آهنگران افزود: این بیماری هم اینک سبب خشکیدگی تنه کامل درخت و نیمی از تاج شاخه های جانبی شده و به عبارتی شانکر همان زخم است که روی تنه ها شکافه های طولی ایجاد می کند و ترشحات صمغ مانند دارد و رنگ آن هم بیشتر به صورت قهوه ای است که منجر به اختلال آوندها شده تا اجازه ندهد مواد غذایی به گیاه جنگلی برسد و این بیماری هم اپیدمی است و به خاطر رطوبت، بارندگی، گرمی زیاد باعث ضعف درخت می شود.
جنگل های هیرکانی با گستره حدود ۱.۹ میلیون هکتار از آستارا در شمال استان گیلان آغاز می شود و تا گُلی‌ داغی در شرق استان گلستان به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش دارد بخشی کوچکی از جنگل‌های هیرکانی هم معادل ۲۰ هزار هکتار در کشور آذربایجان قرار دارد.
لزوم انجام تحقیقات علمی مستمر برای حفاظت از جنگل های شمال
جنگل های شمال با قدمت ۴۰ میلیون ساله یکی از ارزشمندترین عرصه های جنگلی ایران و جهان بنا به گفته برخی کارشناسان به علت بروز انواع آفات و بیماریهای ناشی از دخالت عوامل انسانی و تغییرات اقلیمی به مرحله اشباع رسیده که ضروری است با انجام تحقیقات علمی برای چالش این اکوسیستم راهکار اصولی اتخاذ شود.
از دیدگاه علوم گیاه پزشکی آنچه که در عرصه های منابع طبیعی(اعم از جنگلها و مراتع، مراکز تولید بذر و نهال، ذخیره گاهها و پارکها) به عنوان آفت و بیماری مطرح می شوند شامل گروهی از موجودات زنده مقیم این عرصه ها و جزیی از این اکوسیستم هستند که به ۲ گروه عمده تقسیم می شوند.
آفات گیاهی: آفت به آن دسته از موجودات زنده اطلاق می شود که به طور مستقیم از اندام های مختلف گیاه تغذیه نموده و سبب ایجاد خسارت می شوند و این موجودات بیشترشان شامل برخی از حشرات، کنه ها، جوندگان و نرمتنان هستند.
جنگل های هیرکانی در شمال ایران هر از چند گاهی دچار طغیان آفات مختلف می شود که به گفته کارشناسان نابودی بخش های وسیعی از این جنگل های ارزشمند را در پی دارد.
بررسی ها نشان می دهد بیش از ۴۰ عامل آفت زا در جنگل های شمال وجود دارد که گروه وسیعی از درختان را در برگرفته و برخی گونه های با ارزش نظیر ملج و شب خسب را به حد انقراض نزدیک کرده است.