زینب آخوندی/؛ آدرس را گفته بودند بلوار امین. سرشب بود وشهر شلوغ.ترافیک باعث شد قدری دیرتر به خانه «محمد عرب» شهردار قم در سالهای نخست انقلاب برسم. در مسیر اما به این فکر میکردم آن کسی که 40 سال پیش این خیابان را ساخته، اگر میخواست شبیه به مدیران سالهای اخیر فکر کند که انسجام و پردیسان و ... را ساختند، دیگر نمی‌شد در این شهر نفس بکشی.
خانه شبیه به همان تصویری بود که داشتم. شبیه خانه یک مبارز و انقلابی قدیمی. پر از تصاویر مختلف با بزرگان و شهدا یا عکس‌هایی دسته‌جمعی از جلسات حزبی و مدیریتی. گوشه اتاق روی مبل طلایی رنگ که نشسته بودم، همه رویایم دیدن تصاویر ذهنی مردی بود که شناسنامه مدیریت پس از انقلاب در شهر قم محسوب می‌شود. از انبوه سؤالاتی که به مغزم هجوم آورده بود، سعی کردم آنهایی را بپرسم که راهی برای گره‌گشایی در حال و آینده قم باز میکند.
«محمد عرب» هم با حوصله سوالات را پاسخ میداد و در هر جریانی چند خاطره به ذهنش می‌آمد. گاهی هم کتاب «شیخ‌المعاونین ما کجاست؟» که گردآوری خاطراتش بود را ورق می‌زد و تصاویر نابی نشان میداد.
عرب همان کسی بود که کلنگ توسعه قم را سال 58 بر زمین کوبید و بار دیگر در سال 81 بر صندلی ریاست شورا تکیه زد تا برنامه‌هایش را پی بگیرد. خودش می‌گوید کارهایی که من در یک سال و نیم شهرداری قم انجام دادم، الان در 10 سال انجام نمی‌دهند. وقتی دانه دانه خیابان‌ها و پروژه‌ها را می‌شمارد، از بلوار امین و بلوار 15 خرداد، بوستان فدک گرفته تا ایجاد کانال جمع‌آوری آبهای سطحی و ... تو هم به همین نتیجه میرسی.
شما را به عنوان نخستین شهردار قم می‌شناسند، از کارنامه خود در دوران شهرداری قم بگویید.
کارنامه شهرداری قم یکی از دوران درخشان زندگی من است. کارهایی که در یک سال و نیم شهرداری من انجام شد الان نمی‌توان در 10 سال انجام داد. این توفیق دو سه علت داشت. یکی اینکه مردم آن زمان در امور کمک می‌کردند. پلی که کنار مسجد امام بود، بازاری‌ها و رفقای انقلابی احداث کردند. فقط صورت جلسه‌ها را می‌آوردند و ما امضا می‌کردیم. شهرداری که آن زمان انقدر نیرو نداشت.
در آغاز انقلاب قم چطور شهری بود؟
قم یک شهر کوچک حداکثر یک کیلومتر در یک کیلومتری بود و الان حداقل 25 کیلومتر در 25 کیلومتر است. کارخانه کارتن سازی که من زمانی رئیسش بودم بیرون شهر بود. میدان امام فعلی که میدان فرح بود آخر شهر بود. بعد از آن دیگر جزو شهر محسوب نمی‌شود. طرف دیگر شهر هم به میدان نکویی ختم می‌شد. از سمت جنوب هم میدان صفاییه یک سر شهر بود و یک سر آن به میدان جهاد فعلی می‌رسید.
آن زمان باجک پر از باغ و دیوارهای گلی و کوچه‌های خاکی بود. از میدان جهاد تا اتوبان را من ساختم. خیابانی هم که باجک را قطع میکند یعنی 15 خرداد هم در دوران من ساخته شد. خیابان سمیه، بلوار امین، 30 متری کیوانفر و ... هم در آن زمان ساخته شد.
چطور به این سرعت برای اجرای پروژه‌ها تملک می‌کردید؟
من صبح بعد از نماز از خانه بیرون می‌آمدم و 12 شب برمی‌گشتم. من که اینطور کار میکردم، اکثریت قریب به اتفاق کارمندان هم اینطور کار می‌کردند. چندان هم به گره‌های قانونی اهمیت نمیدادم. در کارها مشورت میکردم و کاری که عقلم می‌رسید را انجام می‌دادم. یادش بخیر آقای حاج رضایی معاون مالی شهرداری آن زمان بارها به من گفت که می‌بینم روزی که محاکمه می‌شوی و این طور هم نشد.
شما جزو معدود افرادی بودید که در مدیریت خود در قم زیر بار بسیاری حرف‌ها نمی‌رفتید و بسیاری از موضوعات را با تصمیم خودتان پیش می‌رفتید. چطور این اقتدار را در مدیریت داشتید؟
من با مشورت از افراد صادق و کاردان در کارها پیش می‌رفتم. مشورت میکردم اما دستور نمی‌گرفتم. الان باید سیستم را اصلاح کرد. با سیستمی که الان هست همین مشکلات پیش خواهد آمد اما اگر سیستم اسلامی باشد شرایط طور دیگری خواهد شد.
موقعی که شهردار بودید فکر می‌کردید که 40 سال بعد چهره شهر اینطور شود؟
معتقد بودم که قم آباد می‌شود. چرا که به قم و متدینین و حوزه علمیه اعتقاد داشتم. یک معبر چهار متری و و6 متری را 30 متری میساختم چون فکرم برای توسعه قم باز بود. بلوار کارگر و بلوار امین و امثال اینها را 45 متری میساختم. اگر به این فکر کنید که من این اقدامات را سال 59 و 60 انجام دادم آن وقت قبول می‌کنید که من به آینده قم فکر میکردم. غلو است اگر بگویم که تصور دقیقی داشتم اما به آبادی قم اعتقاد داشتم.
ولی بخشی از کارها را شما به این قیمت انجام دادید که باغ‌های قم را که موجب رونق و آبادی بوده از بین بردید.
این را هم ببینید که در ازای آن من فضای سبز ایجاد کردم. شهر قم حتی یک پارک نداشت اما الان بوستان‌های بزرگ همه یادگار زمان شهرداری یا شورای شهر من است. هر چه پارک کوچک در شهر می‌بینید برای زمان شهرداری من است. هر چه زمین افتاده اوقاف، حرم مطهر و ... بود با هر مساحتی بلافاصله حصارکشی میکردم و درخت می‌کاشتم.
الان تردیدهایی درباره مالکیت بوستان فدک و برخی خیابان‌هایی که آن زمان احداث شده وجود دارد. چطور این زمین‌ها را تملک کرده بودید؟
یک کمیسیون هفت نفره ابتدای انقلاب برای واگذاری زمین‌های دولتی تشکیل شده بود. زمین بوستان فدک را من و حاج حسن خلیلیان گرفتیم. ایشان دنبال جایی برای سپاه بود. شورای هفت نفره این منطقه را یک میلیون متر به من واگذار کردند و بیش از یک میلیون متر مربع به حاج حسن خلیلیان که آنجا فرماندهی سپاه شکل گرفت. البته بخشی از زمین ما را هم سپاه گرفت.
قم در سالهای اخیر میزبان مدیران پروازی بسیاری بوده. کسانی که از شهرهای مختلف آمده و کارنامه‌های متفاوتی داشته‌اند. چقدر این روند را در توسعه قم مثبت یا منفی ارزیابی می‌کنید؟
من بسیار مخالف هستم که از جای دیگر استاندار و شهردار برای قم انتخاب شود. همیشه هم این را قرص و محکم گفته ام. در قم انسان‌های بسیار شایسته‌ای داریم که می‌توانند مدیریت را به دست بگیرند.
چه اتفاقی می‌افتد که افراد قمی و کاردان به عنوان استاندار انتخاب نمی‌شوند؟
به نظر می‌رسد اینها با نمایندگان مجلس خوب کنار نیامدند و این دست نمایندگان مجلس است.
اما شورای شهر هم بسیاری اوقات از انتخاب شهردار بومی ابا دارد.
در مورد شورای شهر متاسفانه بین خود آحاد مردم از بعد از شورای دوم اختلافات زیادی ایجاد شد و به همین دلیل هیچ وقت نتوانستیم یک شورای هماهنگ ایجاد کنیم. این شورایی که الان هست نسبت به قبلی‌ها هماهنگ‌تر است اما کارایی لازم را ندارد.
شهردار کنونی قم آقای سقائیان‌نژاد، موافقان و منتقدانی دارد. شما عملکرد ایشان را چگونه دیده‌اید.
ایشان یک انسان پر کار و شناخته شده‌ای است ولی با توجه به بافتی که الان شهرداری دارد من قدری نگران هستم. ایشان و معاونینش هیچ کدام قمی نیستند، اگر فردا بخواهد این شورا تصمیم بگیرد که ایشان نباشد کار قم ناگهانی معطل می‌ماند. ایشان تقریبا تمام افراد کارا را کنار زدند. این به نظر من صحیح نیست و من موافق نیستم.
ایشان یک انسان پر کار و شناخته شده‌ای است ولی با توجه به بافتی که الان شهرداری دارد من قدری نگران هستم. ایشان و معاونینش هیچ کدام قمی نیستند، اگر فردا بخواهد این شورا تصمیم بگیرد که ایشان نباشد کار قم ناگهانی معطل می‌ماند. ایشان تقریبا تمام افراد کارا را کنار زدند. این به نظر من صحیح نیست و من موافق نیستم.
به نظر می‌رسد در شهر قم شهردار محوری وجود دارد و شورا چندان در این امور دخالتی نمی‌کند؟
اگر شورای شهر بر شهرداری مسلط نباشد پس قرار است چه کاره باشد؟ البته در عمل تا آنجایی که من می‌دانم شرایط طور دیگری است. حتی وقتی زمانی که رئیس شورا بودم، شهردار وقت را کنار گذاشتم با مشکلات بسیاری روبه‌رو شدم.
جلسه گذاشتیم و ایشان را استیضاح کردیم. آقایانی که موافق حضور ایشان بودند به دادگستری و کمیسیون اصل 90 شکایت کردند. از کمیسیون و دادگستری برای من نامه آمد که ایشان باید به سر کارش برگردد. من سفت و محکم ایستادم. تا جایی که مرحوم شاهرودی دخالت کرد و معاونش آقای رئیسی را مسئول این کار کرد.
ایشان دو سه روز در قم ماند و با نماینده‌ها و اعضای شورای شهر صحبت کرد. یک جلسه گذاشتند که سه نماینده و استاندار وقت و من و آقای تفتی عضو شورای شهر در آن جلسه شرکت کردیم. در آن جلسه گفتم که اگر شما تصمیم گرفته‌اید من تا پای شلاق و زندان هم ایستاده‌ام تا حرف شورا عملی شود.
اینکه گفته می‌شود هیچ مدیری در قم نمی‌تواند کار کند و خرابش می‌کنند حرف درستی است؟
به هیچ وجه قبول ندارم. من سه شغل در قم داشتم که سپاه و شهرداری و شورای شهر بود. من خدا را شاهد میگیرم در این آخر عمری برای رضای خدا می‌گویم؛ وقتی پست در قم داشتم یک لحظه به باند و رفیق و این حرف‌ها فکر نمی‌کردم. هدف من پیشرفت کار بود.
کاری که در یک سال و نیم در قم انجام دادم الان در 10 سال نمی‌توانند انجام دهند چرا که من با مردم کار میکردم. من فکر میکنم آنهایی که می‌گویند در قم نمی‌شود کار کرد نمی‌خواهند به قمی‌ها میدان دهند.
اما برخی مدیران تلاش می‌کنند علما و بیوت را مانع توسعه قم معرفی کنند. می‌گویند این پروژه را اجرا نمی‌کنیم چرا که فلان بزرگ مخالف است.
این را به هیچ وجه قبول ندارم. تنها موردی که در زمان مسئولیت من در شهر قم انجام شد و در شروع من موافق نبودم اما با فرمایش‌های آیت‌الله صافی گلپایگانی قانع شدم مسجد امام حسن عسکری(ع) است. در بقیه موارد چنین اتفاقی وجود نداشت.
دو طیف امروز در قم مقابل هم ایستادند که در گذشته دوستان صمیمی بود. طیف شورای هماهنگی اصولگرایان و طیف پیروان امام و رهبری که در گذشته با هم مجمع هماهنگی امام و رهبری بودند که شما در راس آن بودید. چه شد که فضای قم اینطور شد و این موضوع چه اثری بر مناسبات سیاسی و توسعه‌ای گذاشت؟
آن زمان که این دو طیف با هم بودند من در راس آن بودم. آن 10 روزی که در دهه فجر در مسجد چهار مردان جشن می‌گرفتیم من جلوی در می‌ایستادم.متاسفانه این آقایان راهشان از هم جدا شد و تشخیص اینکه حق با چه کسی است کار دشواری است.
من و حزب موتلفه به هیچ طرفی گرایش نداشتیم و نداریم. ما راه خودمان را می‌رویم. من سعی کردم که این دودستگی در قم از بین برود و تا به حال زورم نرسیده است.
من یک تصمیم جدید گرفتم و آن اینکه همه کسانی که شیفته انقلاب و فدایی رهبر هستند را دور هم جمع کنم. اگر بتوانیم این کار را انجام دهیم و از همه طیف‌های دلسوز انقلاب و قم دور هم جمع کنیم و جلسات شکل بگیرد، اتفاق خوبی می‌افتد.البته کسانی که این روحیه را ندارند باید خودشان را اصلاح کنند.
در سالهای اخیر طیف بازار در شکل‌دهی به روند انتخابات شورا و مجلس نقش زیادی داشته. از طرفی این افراد گزینه‌هایی را برای قم مطرح کردند که کارایی لازم را ندارند. حتی گاهی به چند دستگی‌ها دامن زده می‌شود. مثلا یک نفر نمایندگی آذری زبان‌ها را میکند و دیگری طیف دیگر. این اتفاقات موجب شده مردم اصیل قم طبق آمار فرمانداری چندان علاقه به شرکت در انتخابات نداشته باشند.
این دو دستگی و علیه هم کار کردن به اینجا رسیده است. هماهنگی بین گروه‌ها و دستجات اگر نباشد از این بدتر هم خواهد شد.
گفته می‌شود مراکز قدرت در قم فراوان است و هرم قدرت که در تمام استان‌ها وجود دارد در قم نیست و این موضوع کار کردن را سخت کرده است.
هرم قدرت در گذشته قم داشت. اول انقلاب تا این اختلافات این موضوع وجود داشت. آن زمان هرم قدرت موثر انقلاب جامعه مدرسین بود. این اختلافات موجب شده برخی آقایان خودشان را کنار کشیده‌اند.
یکی از انتقادات جدی مردم به مدیریت شهری این است که مراکز تفریحی در قم ایجاد نمی‌شوند. برخی معتقدند که این یک سیاست است. آیا شما این را قبول دارید که چون قم پایگاه مرجعیت است، هیچ مرکز تفریحی نداشته باشد؟
توقع ما و همه این است که شهر قم آباد باشد. یکی از مسائلی که مطرح است پرداختن به جنبه‌های مختلف در شهرسازی قم است. من حتی با بعضی از اعضای شورای شهر صحبت کردم. باید برای ساخت بوستان‌ها، زیباسازی شهر و از حالا تصمیم بگیرند و در گذشته نمانند. مرکز تفریحی در قم حتما لازم است و نباید این موضوع را فراموش کرد.
من نظرم این است که شهر قم با توجه به ظرفیت‌هایی که دارد باید به همت مسئولان دوباره باز طراحی شود. اگر از حالا شروع کنند 10 سال دیگر جواب می‌دهد.
چه نصیحتی به مسئولان در قم دارید؟
شاید اول انقلاب اینطور فکر نمی‌کردیم و به نظرمان می‌آید که باید بی وقفه بسازیم و بسازیم. اما الان حس میکنم ما در مسائل فرهنگی در قم نسبت به مسائل دیگر بسیار عقب هستیم.
فرهنگ شهرنشینی در قم ضعیف است. اکثریت جمعیت قم کسانی هستند که تجربه آپارتمان نشینی را ندارند. اغلب مردم اوایل انقلاب گوسفند هم داشتند. اگر بخواهم به کسی نصیحت کنم می‌گویم مقداری از وقتت را برای فرهنگسازی در قم به کار بگیرد.
- نویسنده :
- منبع :
