ادعای بی‌توجهی حوزه به قرآن خلاف واقع است/ نیازمند توجه هزاران برابری به قرآن هستیم

آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی در ابتدای درس خارج اصول با اشاره به برخی سخنان مطرح شده در ماه مبارک رمضان گذشته، اظهار داشت: برخی از روحانیون ـ متأسفانه از طریق رسانه ملی ـ حملات ناروا و ناآگاهانه‌ای را متوجه حوزه‌های علمیه ساختند؛ حملاتی که، اگر بنا را بر خوش‌بینی بگذاریم، از سر بی‌اطلاعی بود. از جمله اینکه مدعی شدند قرآن در نظام آموزشی حوزه جایگاهی ندارد.

رواج دروس تخصصی قرآن پس از انقلاب
وی با بیان اینکه این ادعا نادرست است؛ خصوصاً پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دروس تخصصی تفسیری در حوزه‌ها رواج پیدا کرد، با ذکر خاطره‌ای از مرحوم والد خود (آیت الله العظمی فاضل لنکرانی) و آیت الله العظمی مکارم شیرازی درباره اهتمام به تأسیس درس نهج‌البلاغه در حوزه، بر توجه بزرگان به قرآن و معارف اهل بیت(ع) تأکید کرد و گفت: مرحوم والد ما از پیشگامان تأسیس دروس تخصصی در حوزه علمیه بودند. از جمله این دروس می‌توان به درس تخصصی تفسیر، درس تخصصی رجال و نیز درس تخصصی نهج‌البلاغه اشاره کرد.

تلاش‌های ساختاری و افزایش دروس تفسیر
آیت الله فاضل لنکرانی با اشاره به تلاش‌های صورت گرفته در دهه اول پس از انقلاب برای ساماندهی علمی و تربیتی حوزه، بیان داشت: بسیاری از بنیان‌های ساختاری که امروز در حوزه به عنوان پایه‌های دروس تخصصی شناخته می‌شود، در همان دوره پی‌ریزی شد. در آن زمان، تفسیر جوامع الجامع به عنوان درس رسمی و الزامی در برنامه آموزشی حوزه گنجانده شد، و به‌تدریج دروس تخصصی تفسیر در حوزه رایج و فراگیر گردید.
وی به نقل از مدیریت حوزه علمیه افزود: در حال حاضر بالغ بر دویست درس تفسیر عمومی و تخصصی در حوزه‌های علمیه فعال است، در حالی که در گذشته شمار این رشته‌ها بسیار اندک بود.

نقد ادعای عدم استناد به قرآن در علم اصول
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در پاسخ به ایرادی مبنی بر عدم وجود آیات قرآن در کتب اصولی مانند «کفایة الأصول»، گفت: با نهایت احترام به بزرگی که این سخن از ایشان نقل شده، باید در صحت این ادعا تأمل کرد. من شخصاً نسخه چاپ آل‌البیت از کتاب کفایة الأصول را بررسی کرده‌ام. در این دو جلد، مجموعاً به سی‌وشش آیه قرآن استدلال شده است. علاوه بر آن، بسیاری از بزرگان علم اصول پس از مرحوم آخوند، آیات متعددی را در مباحث اصولی وارد کرده‌اند.
وی افزود که خود در تدریس فعلی اصول، بیش از ده آیه را مورد تحلیل قرار داده است و پرسید: چگونه می‌توان گفت که در علم اصول، مطلقاً توجهی به قرآن کریم نمی‌شود؟ این ادعا، هم خلاف واقع است و هم دور از انصاف.

تبیین مرزهای موضوعی علوم و جایگاه قرآن
آیت الله فاضل لنکرانی با تأکید بر اینکه اصول فقه، منطق فهم قرآن و سنت است، توضیح داد: طبیعتاً نمی‌توان انتظار داشت که در خود این منطق به آیات قرآن استناد شود، آن‌هم به‌عنوان دلیل. اگر چنین باشد، دور لازم می‌آید.
وی با مثال‌هایی از کتب منطق (المنطق مظفر، حاشیه ملاعبدالله) و فلسفه (بدایة و نهایة الحکمة علامه طباطبائی) که در آن‌ها استناد مستقیمی به آیات به عنوان دلیل وجود ندارد، تصریح کرد: فلسفه، علمی است که موضوع آن، مفاهیم و مسائل عقلی محض است… دلالت آیات، ظنّی است، و در مباحث عقلی، آنچه مورد نیاز است دلیل یقینی و برهانی است.

دغدغه توجه بیشتر؛ آری، ادعای غفلت مطلق؛ خیر
رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) مجدداً بر لزوم توجه بیشتر به قرآن تأکید کرد و گفت: دغدغه‌ توجه بیشتر به قرآن در حوزه‌ها، دغدغه‌ای بسیار شریف و کاملاً بجاست. بی‌تردید، حوزه باید هزاران برابر بیش از آنچه تاکنون به قرآن پرداخته، به آن توجه کند؛ اما این مسئله صحیح را نباید با ادعای ناصوابی نظیر «در حوزه هیچ خبری از قرآن نیست» خلط کرد. ما که سال‌ها با فضای درسی حوزه سر و کار داشته‌ایم، به‌خوبی می‌دانیم که این سخن، نهایت بی‌اطلاعی از وضعیت واقعی حوزه‌هاست.

شواهد عینی توجه حوزه به قرآن
وی به نمونه‌هایی از آثار قرآنی برخاسته از حوزه اشاره کرد: در مرکز فقهی ما مجموعه‌ای تحت عنوان آیات فقه پزشکی منتشر شد. آثار فقهی و اصولی مرحوم والد ما را گردآوری کردیم و صرفاً آن بخش‌هایی را که در آن‌ها به قرآن استناد شده بود جدا کردیم؛ حاصل این کار، دو جلد قطور شد بنام فقه القرآن. همچنین، از مجموعه آثار حضرت امام خمینی (رضوان‌الله‌علیه) نیز یک جلد مستقل و قطور درباره استنادهای قرآنی تهیه شده است. با وجود این شواهد روشن، چگونه می‌توان با وجدان علمی و صداقت گفت که «حوزه هیچ اعتنایی به قرآن ندارد»؟

دقت‌های فقهی در آیات و آثار تفسیری حوزه
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه دقت‌های فقها در استنباط از آیات گاه فراتر از تفاسیر رایج است (مانند آیه تجارت عن تراض)، افزود: اگر نگاهی به حاشیه‌های مکاسب و رسائل بیفکنند، درخواهند یافت که محشّین این آثار چه‌ اندازه با ظرافت و دقت به آیات قرآن پرداخته‌اند.» ایشان به تألیفات شخصی خود مانند کتاب «آیات حکومت در قرآن» (حاصل سه سال بحث فقه سیاسی) و بررسی حدود صد آیه در جلد چهارم «قواعد فقهیه» اشاره کرد و گفت: این دستاوردها نه محصول شخصی نگارنده، بلکه حاصل تربیت در همان محیط حوزه است.

حوزه؛ بستر رشد مفسران و تفاسیر بزرگ
آیت الله فاضل لنکرانی با تأکید بر اینکه مفسران بزرگ و آثار فاخر تفسیری مانند «تسنیم» آیت الله جوادی آملی (با بیش از ۸۰ جلد و ۴۰ سال نگارش)، محصول همین محیط، دروس و مباحثات حوزوی هستند، افزود: تفاسیری که طی پنجاه سال گذشته در حوزه‌های علمیه نگاشته شده، از نظر کمیت و کیفیت بی‌سابقه است… تفسیر فاخر المیزان اثر علامه طباطبائی، در همین حوزه و برای فضلای همین حوزه نوشته شد. همچنین در نجف، تفسیر مواهب الرحمن از مرحوم آیت‌الله سبزواری، یکی دیگر از آثار برجسته تفسیری است.

انتقاد از طرح عمومی و بی‌پایه ادعاها و تأکید بر انصاف
وی با انتقاد از نحوه طرح این ادعاها در رسانه ملی گفت: چگونه رواست که در رسانه ملی، آن‌هم به‌گونه‌ای عمومی و بی‌پایه، چهره علمی حوزه مخدوش شود و حیثیت نهاد علم دینی چنین به بازی گرفته شود؟
وی به جلسات تفسیری مستمر و ثبت‌نشده بزرگانی چون حضرات آیات احمدی میانجی، سید مهدی روحانی، آذری قمی، میرمحمدی (رحمهم الله) و شبیری زنجانی (دامت برکاته) اشاره کرد و افزود: در مطالعه‌ی زندگی حضرت امام خمینی(قدّس‌سرّه)… چیزی نیافتم جز آن‌که همه این بزرگی‌ها از قرآن نشئت گرفته بود.
آیت الله فاضل لنکرانی در پایان خاطرنشان کرد: اگر گفته شود ظرفیت قرآن هزار یا حتی میلیون برابر آن چیزی است که ما از آن بهره برده‌ایم، بی‌تردید، این سخن درست است… اما این واقعیت نباید بهانه‌ای شود برای نادیده گرفتن آنچه بالفعل انجام گرفته است. ادعاهای بی‌پایه‌ای از این دست، ذهن عموم مردم را نسبت به حوزه‌های علمیه منحرف می‌کنند. اگر نقدی هست، باید با انصاف، آگاهی، و به قصد اصلاح باشد، نه با شتاب، تضعیف و تخریب.