19 دی: سد «ایلیسو» ترکیه در حالی ورودی آب اروند را ۵۰ درصد کمتر می کند که فهمی کارشناس حوزه آب می گوید در سایه نبود دیپلماسی آبی حالا دیگر تمام امیدها برای حل بحران ریزگردها و خشکی هور العظیم نقش بر آب شد.
تراژدی دردناک هورالعظیم تمامی ندارد. بعد از چینی ها حالا نوبت به ترکیه رسیده تا زخمی عمیق بر پیکر مردم خوزستان بزنند. البته این بار بهانه‌ی خشکاندن هورالعظیم کاهش هزینه پروژه های نفتی توسط چشم بادامی ها نیست. ترکیه به تازگی سد ایلیسو روی سد دجله را به صورت رسمی افتتاح کرده است. سدی که حدود ۱۰.۴ میلیارد مترمکعب یعنی ۳ برابر کرخه به عنوان بزرگترین سد ایران، ظرفیت دارد.
آنگونه که هدایت فهمی کارشناس حوزه آب به «بازار» می گوید: با آبگیری سد ایلیسو در ترکیه ورودی آبی عراق از دجله از ۲۱ میلیارد متر مکعب به ۹ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا می کند و ورودی آب اروند رود هم به نصف می رسد. البته تبعات بهره برداری از سد ایلیسو تنها به خشک شدن اروند و هور العظیم ختم نمی شود.
به گفته این کارشناس حوزه آب، ریزگردهای ناشی ازخشک شدن دجله و اروند مردم خوزستان و دیگر شهرهای جنوبی کشور را بیچاره خواهد کرد.
ایران می‌تواند طرح دعوا کند
رود دجله که از رشته کوه‌های ترورس در ترکیه سرچشمه می‌گیرد پس از پیمودن ۱۸۵۰ کیلومتر با رود فرات ادغام شده و سپس به کارون و پس از آن به اروند رود می‌ریزد. نکته قابل توجه اینکه فقط ۲۲ درصد طول رود دجله یعنی حدود ۴۰۰ کیلومتر در داخل خاک ترکیه قرار دارد و ۵۲ درصد از آب ورودی به آن از منابع آبی ترکیه تأمین می‌شود. با این اوصاف ترکیه به عنوان کشور بالادست در این رودخانه مشترک اجازه چنین رفتاری را با این منابع آبی مشترک ندارد.
کارشناس حوزه آب در این باره گفت: بر اساس مفاد کنوانسیون بهره برداری غیر کشتیرانی از آبراه های بین المللی که در سال ۱۹۹۷ به تصویب رسیده، بهره برداری از رودخانه های مشترک بین کشورها نباید به زیان کشوری منجر شود. همچنین در ماده دیگری از این کنوانسیون به رعایت انصاف و عدالت بین مصرف کنندگان آب های مشترک تاکید شده است.
اما مشکل اینجاست که نه ایران و نه ترکیه هیچ یک عضو این کنوانسیون نیستند و ترکیه خیلی راحت با احداث ۲۲ سد، کنترل آبی دو رود دجله و فرات را در دست گرفته است. البته فهمی می گوید ایران می تواند برای خسارتی که ترکیه به واسطه بهره برداری از سد ایلیسو به ما وارد می کند در مجامع بین المللی طرح دعوا کند.
جالی خالی دیپلماسی آبی در ایران
اما درست در شرایطی که بحران آب در ایران تشدید شده و امسال خشک شدن هورالعظیم و فاجعه آبی در خوزستان روزها خبرساز بوده و تنش‌ساز شده است، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به طور رسمی سد ایلیسو را روی رود دجله افتتاح کرده است. او در مراسم افتتاح این سد گفته است که این پروژه بهترین پاسخ به دشمنان داخلی و خارجی کشورش است.
فهمی با بیان اینکه این اولین بار نیست که ترکیه سهم ایران از آب های مرزی را نادیده می گیرد، به سدسازی های این کشو روی رودخانه ارس اشاره می کند.
او ریشه همه این مشکلات را در نبود دیپلماسی آب می داند، می گوید: بی توجهی به دیپلماسی آبی مربوط به این دولت و آن دولت نبوده است و تمامی دولت ها به نوعی در آن سهم داشته اند. بی توجهی به مساله به این مهمی موجب شده که سهم ایران از حوزه آبی مشترک بین کشوری و رودخانه های مرزی کم و کم تر و خشکسالی بیشتر و بیشتر شد.
ساخت ۲۲ سد روی دجله و فرات
سد ایلیسو روی رود دجله در استان ماردین در جنوب شرق ترکیه ساخته شده است. عملیات ساخت این سد در سال ۲۰۰۶ و انحراف رودخانه دجله طی مراسمی در ۲۹ اوت ۲۰۱۲ آغاز شد و قرار بود که در سال ۲۰۱۴ کار ساخت آن به پایان برسد، اما نهایتا در فوریه ۲۰۱۸ این امر اتفاق افتاد اما به دلیل اعتراض‌های محافل رسمی و غیر رسمی عراق، آبگیری آن تا نوامبر ۲۰۱۹ به تعویق افتاد.
این سد یکی از ۲۲ سد و مخزنی است که ترکیه قصد دارد تحت پروژه عظیم گاپ بسازد. ترکیه برنامه‌ریزی کرده بود که ۱۴ سد روی رود فرات و هشت سد روی رود دجله ساخته شود. پروژه گاپ به طور جد از سال ۱۹۸۰ از سوی دولت ترکیه پیگیری شده است. سد آتاتورک یکی از سدهایی است که در قالب این طرح به بهره برداری رسیده است. این سد که بزرگترین سدخاورمیانه و نهمین سد بزرگ دنیاست حدود ۳۰ میلیارد مترمکعب ظرفیت و ۴۳ میلیارد مترمکعب ظرفیت تنظیمی دارد. گفته می شود که دولت ترکیه برای اجرای طرح گاپ حدود ۳۲ میلیارد دلار اعتبار در نظر گرفته است.
۲ میلیون هکتار از اراضی ترکیه زیر کشت می روند
در حال حاضر حدود ۸۵ درصد آب شیرین مصرفی عراق از دو رود دجله و فرات تامین می شود. به همین جهت دولت عراق در در شرایطی که در گیر و دار مبارزه با تروریست‌های داعش و معضلات امنیتی دیگر بود، تلاش های زیادی برای متوقف شدن ساخت و بهره برداری از این سد انجام داده است. حتی موضوع آب یکی از مهم‌ترین پرونده‌های مورد بحث مصطفی الکاظمی در سفر دسامبر ۲۰۲۰ به ترکیه نیز بود. با این حال عراقی‌ها در سال‌های گذشته صرفا توانستند آبگیری و سپس افتتاح سد ایلیسو را اندکی به تأخیر بیندازند. ترکیه در پاسخ به دغدغه مقامات بغداد مدعی شده بود که سد مذکور مانع ورود آب به عراق نخواهد شد و صرفا برای تولید برق استفاده می‌شود. اما واقعیت امر روایت دیگری دارد. به گفته فهمی کارشناس حوزه آب با بهره برداری از این سدها ۲ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی در پایین دست این سدها زیر کشت خواهند رفت.
در سایه نبود دیپلماسی آبی حالا دیگر تمام امید ها برای حل بحران ریزگردها و خشکی هور العظیم هم نفش بر آب شد. با این وجود تا کنون هیچ یک از مسئولان کشور در اینباره اظهار نظر رسمی نکرده‌اند.
آنگونه که هدایت فهمی کارشناس حوزه آب به «بازار» می گوید: با آبگیری سد ایلیسو در ترکیه ورودی آبی عراق از دجله از ۲۱ میلیارد متر مکعب به ۹ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا می کند و ورودی آب اروند رود هم به نصف می رسد. البته تبعات بهره برداری از سد ایلیسو تنها به خشک شدن اروند و هور العظیم ختم نمی شود.
به گفته این کارشناس حوزه آب، ریزگردهای ناشی ازخشک شدن دجله و اروند مردم خوزستان و دیگر شهرهای جنوبی کشور را بیچاره خواهد کرد.
ایران می‌تواند طرح دعوا کند
رود دجله که از رشته کوه‌های ترورس در ترکیه سرچشمه می‌گیرد پس از پیمودن ۱۸۵۰ کیلومتر با رود فرات ادغام شده و سپس به کارون و پس از آن به اروند رود می‌ریزد. نکته قابل توجه اینکه فقط ۲۲ درصد طول رود دجله یعنی حدود ۴۰۰ کیلومتر در داخل خاک ترکیه قرار دارد و ۵۲ درصد از آب ورودی به آن از منابع آبی ترکیه تأمین می‌شود. با این اوصاف ترکیه به عنوان کشور بالادست در این رودخانه مشترک اجازه چنین رفتاری را با این منابع آبی مشترک ندارد.
کارشناس حوزه آب در این باره گفت: بر اساس مفاد کنوانسیون بهره برداری غیر کشتیرانی از آبراه های بین المللی که در سال ۱۹۹۷ به تصویب رسیده، بهره برداری از رودخانه های مشترک بین کشورها نباید به زیان کشوری منجر شود. همچنین در ماده دیگری از این کنوانسیون به رعایت انصاف و عدالت بین مصرف کنندگان آب های مشترک تاکید شده است.
اما مشکل اینجاست که نه ایران و نه ترکیه هیچ یک عضو این کنوانسیون نیستند و ترکیه خیلی راحت با احداث ۲۲ سد، کنترل آبی دو رود دجله و فرات را در دست گرفته است. البته فهمی می گوید ایران می تواند برای خسارتی که ترکیه به واسطه بهره برداری از سد ایلیسو به ما وارد می کند در مجامع بین المللی طرح دعوا کند.
جالی خالی دیپلماسی آبی در ایران
اما درست در شرایطی که بحران آب در ایران تشدید شده و امسال خشک شدن هورالعظیم و فاجعه آبی در خوزستان روزها خبرساز بوده و تنش‌ساز شده است، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به طور رسمی سد ایلیسو را روی رود دجله افتتاح کرده است. او در مراسم افتتاح این سد گفته است که این پروژه بهترین پاسخ به دشمنان داخلی و خارجی کشورش است.
فهمی با بیان اینکه این اولین بار نیست که ترکیه سهم ایران از آب های مرزی را نادیده می گیرد، به سدسازی های این کشو روی رودخانه ارس اشاره می کند.
او ریشه همه این مشکلات را در نبود دیپلماسی آب می داند، می گوید: بی توجهی به دیپلماسی آبی مربوط به این دولت و آن دولت نبوده است و تمامی دولت ها به نوعی در آن سهم داشته اند. بی توجهی به مساله به این مهمی موجب شده که سهم ایران از حوزه آبی مشترک بین کشوری و رودخانه های مرزی کم و کم تر و خشکسالی بیشتر و بیشتر شد.
ساخت ۲۲ سد روی دجله و فرات
سد ایلیسو روی رود دجله در استان ماردین در جنوب شرق ترکیه ساخته شده است. عملیات ساخت این سد در سال ۲۰۰۶ و انحراف رودخانه دجله طی مراسمی در ۲۹ اوت ۲۰۱۲ آغاز شد و قرار بود که در سال ۲۰۱۴ کار ساخت آن به پایان برسد، اما نهایتا در فوریه ۲۰۱۸ این امر اتفاق افتاد اما به دلیل اعتراض‌های محافل رسمی و غیر رسمی عراق، آبگیری آن تا نوامبر ۲۰۱۹ به تعویق افتاد.
این سد یکی از ۲۲ سد و مخزنی است که ترکیه قصد دارد تحت پروژه عظیم گاپ بسازد. ترکیه برنامه‌ریزی کرده بود که ۱۴ سد روی رود فرات و هشت سد روی رود دجله ساخته شود. پروژه گاپ به طور جد از سال ۱۹۸۰ از سوی دولت ترکیه پیگیری شده است. سد آتاتورک یکی از سدهایی است که در قالب این طرح به بهره برداری رسیده است. این سد که بزرگترین سدخاورمیانه و نهمین سد بزرگ دنیاست حدود ۳۰ میلیارد مترمکعب ظرفیت و ۴۳ میلیارد مترمکعب ظرفیت تنظیمی دارد. گفته می شود که دولت ترکیه برای اجرای طرح گاپ حدود ۳۲ میلیارد دلار اعتبار در نظر گرفته است.
۲ میلیون هکتار از اراضی ترکیه زیر کشت می روند
در حال حاضر حدود ۸۵ درصد آب شیرین مصرفی عراق از دو رود دجله و فرات تامین می شود. به همین جهت دولت عراق در در شرایطی که در گیر و دار مبارزه با تروریست‌های داعش و معضلات امنیتی دیگر بود، تلاش های زیادی برای متوقف شدن ساخت و بهره برداری از این سد انجام داده است. حتی موضوع آب یکی از مهم‌ترین پرونده‌های مورد بحث مصطفی الکاظمی در سفر دسامبر ۲۰۲۰ به ترکیه نیز بود. با این حال عراقی‌ها در سال‌های گذشته صرفا توانستند آبگیری و سپس افتتاح سد ایلیسو را اندکی به تأخیر بیندازند. ترکیه در پاسخ به دغدغه مقامات بغداد مدعی شده بود که سد مذکور مانع ورود آب به عراق نخواهد شد و صرفا برای تولید برق استفاده می‌شود. اما واقعیت امر روایت دیگری دارد. به گفته فهمی کارشناس حوزه آب با بهره برداری از این سدها ۲ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی در پایین دست این سدها زیر کشت خواهند رفت.
در سایه نبود دیپلماسی آبی حالا دیگر تمام امید ها برای حل بحران ریزگردها و خشکی هور العظیم هم نفش بر آب شد. با این وجود تا کنون هیچ یک از مسئولان کشور در اینباره اظهار نظر رسمی نکرده‌اند.
- نویسنده :
- منبع : تحلیل بازار
https://19dey.com/news/28692
