«باورها» آیندۀ مطلوب را می‌سازند

حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا در پنجمین نشست از هشتمین دوره کرسی های آزاداندیشی با عنوان «آینده پژوهی انقلاب اسلامی» که به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزار می‌شود، گفت: مفروضات آینده‌پژوهی دوگونه است که بخشی پذیرش بیرونی است و بخشی مسائل اعتقادی است که همان دین و باورهای دینی ماست.
وی خاطر نشان کرد: این مفروضات ایدئولوژیک و اعتقادی مخصوص ماست و در دیگر اندیشکده های آینده پژوهی دنیای غرب به آن اعتقاد ندارند.
حجت الاسلام مهاجرنیا یادآور شد: ما چون اعتقادات دینی داریم بنابراین چنین پیش فرض هایی داریم و این جز مسلمات  فکری ما محسوب می شود و آرمان، اعتقادات و اهداف ما تحت تاثیر همین ایدئولوزی دینی است  و این ایدئولوژی انگیزه بخش و حرکت زاست.
وی این مفروضات را به دو بخش مفروضات هستی شناختی ( که اراده انسان دخالت در آنها ندارد) و به صورت تکوینی وجود داشته و همه جهان آفرینش و همه مخلوق  تحت کنترل و پرورش خداوند است و نظام هستی یک نظام دقیق، عالمانه و بر اساس عدالت است و دیگری مفروضات ایدئولوژیکی ما می باشد.
این استاد و پژوهشگرفلسفه سیاسی ادامه داد: این که دنیا دارای حرکت عدالت محور و رو به جلو است، ناشی از اعتقادات و ایدئولوژی ماست و بر همین اساس، هیچ چیزی در دنیا عبث و بیهوده خلق نشده است و در نظام هستی هیچ پدیده ای اضافی و نابجا نیست حتی وجود شیطان در عالم  بسیار مهم است، زیرا با وجود وسوسه های شیطانی اراده انسانی خود را نشان می دهد و انسان خوب از انسان بد متمایز و شناخته  می شود.
مهاجرنیا تصریح کرد: همه موجودات عالم در حال حرکت هستند و هیچ موجودی رکود و سکون ندارد و بر اساس اعتقاد ما، این حرکت رو به کمال است. بنابراین ما آینده ای داریم که در آن همه موجودات حرکت رو به جلو و تعالی گونه دارند.
وی اضافه کرد: خداوند این نظام را به صورت نظام علّی و معلولی آافریده است و هرچیزی علّتی دارد و این قاعده برای ما قابل فهم است و برای رسیدن به کمال باید علل آن ایجاد شود و نظام هستی دقیقا بر اساس نظام علّت و معلول پیش می رود بنابراین اگر علت بوجود نیاید معلولی شکل نخواهد گرفت.
این نویسنده و پژوهشکر افزود: هیچ موجودی در جهان به صورت جبری، تصادفی و بیهوده خلق نشده است و همه چیز بر اساس خواست خداوند و منطق علّت و معلولی آن است .
مهاجرنیا بیان کرد: ما به چهار قید اعتقاد داریم که جز ایدئولوژی هستی شناختی ما هستند و ویژگی های آینده پژوهی ما مبتنی بر این چهار قید شکل گرفته است؛
اول آنکه ما براساس این هستی شناختی و جهان بینی که از آینده داریم اجمالا آینده پیش روی ما یک آینده روشن و تحت اراده و تدبیر الهی است .
دوم اینکه این آینده ای که ما به آن اعتقاد داریم خود باعث ایجاد حرکت می شود و روشن بودن هدف باعث ایجاد انگیزه برای انسان می شود. در حالی برای دیگران این تحرک و انگیزه باید بر اساس یک نوع منافع و سودی اتفاق بیفتد.
 سوم ا نکه آینده پژوهی ما حتما باید رو به تکامل باشد و چهارمین نکته اینکه همه موجودات در حال حرکت هستند و هیچ سکونی در عالم وجود ندارد درحقیقت این آینده پژوهی هم حرکت زاست و نشان می دهد که همه موجودات جهان خلقت در حال حرکت هستند.
وی تاکید کرد: ما براساس مفروضات آینده پژوهی معتقدیم که آینده قطعی اتفاق خواهد افتاد و تخلف و تغییری در آن وجود ندارد.
وی در پاسخ به اینکه برخی معتقدند آینده ها قطعی نیستند و احتمالاتی در آن وجود دارد، گفت:  بر اساس اعتقادات ما بستر آینده که همان زمان است و براساس این موضوعات تکوینی، تحقق این آینده قطعی است و حرکت ما در این دالان زمانی به سمت هدف قطعی است، برای نمونه «پیروزی حق بر باطل» چیزی است که ما قطعا به آن باور داریم و این‌جا است که مسیر آیند‌ه‌پژوهی ما با مسیر آیند‌ه‌پژوهی غرب تفاوت پیدا می‌کند.
مهاجرنیا با اشاره به دسته بندی های مفروضات ایدئولوژیک گفت: در برخی پدیده ها اراده انسان در آن دخیل هست و انسان قدرت  تغییر و عدم تغییر آن را دارد. بنابراین ما برای بررسی آینده انقلاب اسلامی باید به این نکات توجه داشته باشیم که برای احتمال هر یک از گزینه ها مثلاً اینکه آیا انقلاب اسلامی ادامه پیدا خواهد کرد و یا به سمت رشد و تکامل بیشتر حرکت خواهد کرد؟ آیا قدرت اول جهان خواهیم شد؟ یا به سمت انحطاط و زوال پیش خواهیم رفت ؟ باید برنامه داشته باشیم.
وی با اشاره به اینکه پیامبر(ص) در پاسخ حضرت علی(ع) که پرسیدند این قوم نورانی که شما می فرمایید در سمت راست عرش الهی هستند، چه کسانی هستند؟، فرمودند:
«هُمْ قَوْمٌ تَحَابُّوا بِرَوْحِ‏ اللَّهِ‏ عَلَى غَيْرِ أَنْسَابٍ وَ لَا أَمْوَالٍ؛ أُولَئِكَ شِيعَتُكَ وَ أَنْتَ إِمَامُهُمْ» آن قوم کسانی هستند که بر مبنای محبت و عشق به روح الهی و بدون هیچ چشم‌داشتی و بدون تعصبات قومی و قبیله‌ای و تبار و ریشه دور هم جمع می‌شوند و این‌ها شیعیان و دوستان تو هستند و تو امام آن‌ها هستی.
وی افزود:  این روایت در واقع تفسیر آیه ای  که می‌گوید مردمی در آینده تاریخ می‌آیند." پیامبر(ص) 1400 سال پیش گفته است "که این قومی که قرار است بیایند، چه کسانی هستند.
ممکن است ما این قوم باشیم و ممکن هم هست که بعداً مردمان دیگری بیایند یعنی پیامبر(ص) یک آیند‌ه‌پژوهی کرده است که فرض کنید که اگر ما باشیم 1400 سال طول کشیده است. این آینده‌پژوهی قطعی را به ما یاد می‌دهد و چون روایت به گونه‌ای است که در واقع حالت تشریعی هم دارد و اراده انسان‌ها هم در آن‌ها دخیل است یعنی ایرانی‌ها می‌توانند این بستر را فراهم کنند که مصداق این روایت واقع شوند.
وی سپس افزود:  و امام کاظم(ع) فرمودند: « یخرج رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ قُمَّ یَدْعُو النَّاسَ إِلَی الْحَقِّ یَجْتَمِعُ مَعَهُ قَوْمٌ کَزُبَرِ الْحَدِیدِ»یک مردی از اهل قم مردم را به حق دعوت می‌کند و قومی مثل پاره های آهن مستحکم دور او را می‌گیرند و این‌ها از هیچ چیزی ترس ندارند و از هیچ چیزی نمی‌ترسند وبا توکل به خدا می‌ایستند.
 مهاجرنیا در ادامه گفت: خیلی‌ها این روایت را تفسیر به انقلاب اسلامی و به امام راحل( ره )کرده ا ند که حقیقتاً هم می دانیم در گذشته بعد از ائمه علیهم السلام چنین اتفاقی نیفتاده است که چنین مردی که مردم دنبال او عاشقانه ، پروانه‌وار دور او را بگیرند نبوده است و او هم در قم بوده است و از قم برخاسته است. همه این ویژگی‌ها این‌جا هست. اگر چه ما نمی‌توانیم تطبیق عینی بدهیم و بگوییم که این مراد است ولی در عین حال یک آیند‌ه‌پژوهی است که امام کاظم (ع) انجام داده است که شاید 1400 سال بعد تحقق می یابد و این آیند‌ه‌پژوهی قطعی است. ما اعتقاد داریم و جز ایدئولوژی و باور و اعتقادات ما است که این اتفاق افتاده است یا خواهد افتاد و وقوع این پدیده قطعی است.
به گفته وی حضرت علی( ع) در خطبه 167 نهج البلاغه به مسئولیت انسان در برابر نظام آفرینش تاکید می کند که انسان در برابر دیگر انسان ها، حیوانات و حتی خانه ها و قلعه ها مسئولیت دارد چراکه نظام آفرینش در تسخیر انسان است. بنابراین ما نسبت به آن مسئول هستیم و نسبت به ساختن آینده و حال مسئولیت داریم.
وی با اشاره به آیه 79 سوره نساء که می فرماید: «مَا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ  وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ» خاطر نشان کرد: خداوند در این آیه فرموده است بدی که به انسان می رسد از ناحیه خود انسان است چون بنای نظام آفرینش برپایه حق و خیر است. پس اگر به انسان بدی برسد از خود اوست ولی اگر خوبی به انسان برسد به دلیل آنکه خداوند خیر و خوبی مطلق است و همه خوبی ها از اوست، حتی اگر انسان در آن خیر دخیل هم نباشد آن خوبی از سوی خداوند است.
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: ساختن آینده با بخت و اقبال و تصادف میسّر نمی شود. اراده دقیق انسان ها در ساخت آینده تاثیرگذار است و تقدیر و جبر هم نیست.
مهاجرنیا با توجه به قطعیت آینده و نیز اراده انسان در ساخت آینده افزود: انسان می تواند در اتفاقات آینده و آینده های قطعی تاثیر بگذارد. باید توجه داشت که آینده قطعی است ولی زمان آن مشخص نیست ولی با همه این وجوه اقدام و فعل انسان واجب است.
وی با تاکید بر این سوال که آینده بر چه مبنایی ساخته می شود گفت: در خصوص ظهور امام عصر(عج) برخی معتقد بر قدرت و سلطه محوری هستند که این همان تفکرات لیبرالی است که می گویند قدرت در دست کسی است که امکانات دارد و امریکا قدرت جهان است و ما در آینده نمی توانیم نقشی داشته باشیم.
وی افزود مبنای دیگر مبنای ایدئولوژیکی است که برای ساخت آینده بسیار مهم می باشد. ساختن آینده مبتنی بر حق و عدالت و اراده خدا در نصرت حق است و لزوما با ابزار مادی نیست و آینده را حق می سازد نه قدرت. همۀ ابزار آینده، قدرت نیست. در بحث آینده اعتقاد و باور به نصرت الهی یک اصل است. بنابراین باورها آیندۀ مطلوب را می سازند.
به گفته وی آینده تماماً در دست جریان قدرت نیست، بلکه آینده نیاز به اعتقاد راسخ و محکم و بدون تردید دارد که آینده ی وعده داده شده حق و قطعی است و باید با این اعتقاد قطعی به سمت برنامه ریزی برای آینده حرکت کنیم.