ثباتِ نظام اسلامی در گرو «تحوّل» است

دهمین دورهٔ کرسی‌های آزاد اندیشی با عنوان «راهبرد تحوّل؛ ضرورت گام دوم انقلاب اسلامی» به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی آغاز شد.
حجت الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا در اولین نشست این دوره گفت: با توجه به تأکیدی که مقام معظم رهبری در مشهد در خصوص بحث «تحوّل» داشتند، پیشنهاد شد که این دوره راجع به تحول بحث کنیم و باعنایت به مجموعه مباحثی که در دوره‌های گذشته درمورد انقلاب اسلامی داشتیم، قاعدتاً تحول هم به عنوان ضرورت گام دوم و آینده انقلاب اسلامی از بحث‌های بسیار مهم انقلاب است و ما هم باید نگاه جهاد تبیینی به تحول داشته باشیم، زیرا با تحول، آیندهٔ مطلوب انقلاب اسلامی به دست می‌آید.
رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر گفت: تأکید مقام معظم رهبری در ابتدای سال جدید بر «تحوّل»، درون گفتمانی و ضرورت حرکت به سمت آیندهٔ مطلوب انقلاب اسلامی است. ثباتِ نظام اسلامی در گرو تحوّل است و این همان سازگاری جوشش انقلابی در نظم سیاسی جمهوری اسلامی در قالب نظریّهٔ نظام انقلابی است.
وی افزود: وقتی بحث تحول مطرح می‌شود، معمولاً ما با یک سری واژگان و مفاهیم همسویی مواجه هستیم. تحول در قرآن به عنوان تغییر، «إِنَّ اللَّهَ لا یغَیرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یغَیرُوا ما بِأَنْفُسِهِم» آمده، یعنی خداوند تغییر را روی اراده انسان‌ها گذاشته است. تحول و تغییر مشابه هم هستند. هر دو به معنای دگرگون شدن هستند، یکی دگرگونی طولانی مدت، یکی کوتاه مدت. به هر نوع تحول و دگرگونی،‌ تغییر می‌گویند، اما تحول یک دگرگونی طولانی مدت، بنیادی و اساسی است.
استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه بیان داشت: معمولاً وقتی می‌گوییم تحول، باید ببینیم که این تحول از چه مسیری اتفاق می افتد؟ چون تحول و دگرگون شدن روش و ابزار و مسیر می‌خواهد. اینکه از چه طریقی ما می‌خواهیم متحول شویم؟ آیا مجدداً می‌خواهیم انقلاب کنیم؟ چون یکی از مصادیق تحول انقلاب است. یعنی جامعه در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی یک تغییر بنیادین پیدا کند. یا نه همین انقلاب را قرار است که با تحول، بازسازی واصلاح کنیم؟
وی گفت: موضوع تحول از موضوعاتی است که تقریباً ازحدود ۵ یا ۶ سال پیش به صورت جدی جزء دغدغه‌های رهبری شده است و گویا ایشان رفع بسیاری از مشکلات و پس رفت‌ها و درجازدن‌ها و ناکارآمدی‌ها را در مقوله تحول می‌بینند. ایشان یک تعبیر زیبایی در سالگرد امام سال ۹۹ در حرم امام داشتندو به امام تعبیر «امام تحول» دادند. فرمودند امام، امام تحول بود. تحول بسیار کلیدی است و به نظر می‌رسد اگر از این منظر به تحول نگاه کنیم راه برون‌رفت از وضعیت موجود و مشکلات موجود در تحول است. اما خود تحول چیست و چکار باید کرد که اسم آن را تحول بگذاریم؟ این مجمموعه بحث‌هایی است که ان‌شاءالله ادامه خواهیم داد و در ادامه تکمیل خواهد شد.
استاد حوزه و دانشگاه افزود: افزود: دردعای جوشن کبیر شب‌های قدر می‌خواندیم «یا مُکوِّنَ کلِّ شَی‌ءٍ وَ مُحَوِّلَه» ای کسی که همه چیز را به وجود می‌آوری و تحول در آن ایجاد می‌کنی. این نشان می‌دهد که در نگاه ما به تحول، اولین گامی که مبدأ شروع ونقطه عطف حرکت است، خداست. یعنی هر تحولی که بنا است اتفاق بیفتد باید با توجه به مبدأ المبادی شروع شود والّا اگر از آنجا شروع نشود آن دیگر تحول در راستای دین و خدا و وحی نخواهد بود.
استاد مهاجرنیا افزود: اگر تحول یک سنّت هست و در بیانات رهبری هم بود که یکی از سنت‌های الهی است، باید سنّت‌ها را کشف کرد. سنت‌های الهی چه هستند که تحول ریشه در آنها دارد؟ چند سنت داریم و این سنت‌ها چطور عمل می‌کنند؟ دنیا را همین سنت‌ها دارند می‌چرخانند. مجموعه این سنت‌ها، که چرخش همه هستی، همه ستارگان، سیارات، افلاک و ... طبق آن می‌چرخد چگونه هست؟ چه قانونی دارد؟ خداوند چگونه آن سنت را به گردش در می‌آورد؟.
وی سپس گفت: بنابراین ما یک تحول داریم که در تکوین و در درون همه موجودات هست. یک تحول هم داریم که باید برای آن برنامه‌ریزی کنیم مثل مسائل اقتصادی، اخلاقی، سیاسی، فرهنگی و... که لوازم جامعه هستند، اگر برای اینها برنامه‌ریزی نشود به سمت کمال نمی‌رود و اینها نیاز به تحول دارند.
استاد مهاجرنیا افزود: امام راحل می‌فرمود که تحول ضروری است اما از کانال فردی به سمت تحول اجتماعی باید رفت. اینطور نیست که ما اول جامعه را بسازیم بعد برگردیم افراد را متحول کنیم وبسازیم. تا افراد متحول نشوند، تزکیه پیدا نکنند، اخلاقشان اصلاح نشود، رشد و کمال پیدا نکنند، جامعه ساخته نمی‌شود. بنابراین مسیراصلاح و تحول جامعه از طریق تحول فردی عبور می‌کند.
وی در ادامه با اشاره اینکه مقام معظم رهبری چند محور اساسی را برای تحول برشمردند، اظهار داشت: ما ان شاء الله در طول این دوره به آن‌ها می‌پردازیم: مطلب اول ایشان راجع به ضرورت تحول و تغییر حال و تغییر وضع موجود و تحول در جامعه و نظام و در همه ابعاد و زوایای کشور بود. این که همه چیز باید متحول شود.
وی سپس گفت: وقتی تحول عام، فراگیر وجوهری است، پس همه چیز باید متحول شود. اینطور نیست که ما بگوییم دولت متحول شود، دولت اصلاح شود ولی ملت نیاز به تحول ندارد. یا برعکس آن. تحول در هیچ بخشی بدون بخش دیگری تأثیرگذار نیست. و یکی از برکات انقلاب هم همین بود. این تعبیر امام هم هست که تحول روحی در این ملت ایجاد شد. البته الآن یک مقدار ضعیف شدیم. باید برگردیم دوباره تقویت کنیم. همان تحول را باید سر جای خودش برگردانیم.
وی افزود: نکته دومی که در بیانات مقام معظم رهبری در مشهد بود اینکه تحول مدیریت می‌خواهد. شما مدیریت نکنید دشمن مدیریت می‌کند. افراد دیگری مدیریت را در دست می‌گیرند که در واقع توانایی و ظرفیت تحول را ندارند و وقتی دشمن تحول را مدیریت کند اولین کارش این است که هویت دینی، ملی و اعتقادی ملت را در مسیر تحول نابود می‌کند و در اغتشاشات اخیر نمونه آن را دیدیم. بنابراین تحول را باید بر اساس اسلام ناب و تعالیم امام مدیریت کرد.
استاد مهاجرنیا در مورد نکته بعدی که رهبری اشاره داشتند، گفت: وقتی می‌گوییم تحول، نمی‌خواهیم خوبی‌های خود را به بدی تبدیل کنیم، می‌خواهیم خوبی‌ها را خوب‌تر کنیم و عیوب را برطرف کنیم. بنابراین این قبل از اقدام نیاز به معرفت و آگاهی دارد. نیاز به آشنایی با متون، با مبانی دینی دارد که چگونه می‌خواهیم تحول ایجاد کنیم. بعد در ادامه می‌فرمایند که باید عیب‌های جامعه و نظام اسلامی را با اعتماد به نفس ملی و استعدادهای خود و عزت نفس و شجاعت و استقلال طلبی و هوشیاری به نقطه قوت‌ها تغییر دهیم.
وی افزود: مطلب چهارم که رهبری فرمودند این بود که ما همین الان یک سری نقطه قوت داریم، نقطه قوت‌هایی مثل بنیه درونی مستحکم نظام اسلامی، بالاخره نظام علی رغم نقطه ضعف‌ها و ناکارآمدی‌ها، در عین حال این نظام یک بنیّه درونی مستحکمی و ظرفیت ملت ایران را دارد که ناشی از ایمان قلبی و عزت نفس و اعتماد به نفس هست اینها نقطه قوت‌های ما است. این نقطه قوت‌ها باید تقویت بشوند. این‌ها را باید به سمت کارآمدی و بهتر شدن ببریم تا بتوانیم مشکلات موجود را رفع کنیم.
وی قسمت بعدی تأکیدات رهبری را تحول در اقتصاد دانست و افزود: می‌گویند که ما در کشور یک نقطه ضعف‌هایی داریم که باید تحول یابند و در رأس آنها مسئله اقتصاد هست. مهم‌ترین مشکل اقتصادی ما تصدی گری دولت هست که باید برنامه‌ریزی شود. در اوایل انقلاب برخی می‌گفتند اقتصاد رو بنا است و مهم نیست ولی خیلی زود جامعه متوجه شد که بدون مدیریت اقتصادی در دنیای امروز نمی‌شود زندگی کرد. مدیریت اقتصادی بسیار مهم است. همین الان اگر مشکلات اقتصادی رفع شود مردم هم به آینده خود امیدوار می‌شوند.
وی افزود: نکته دیگر، رهبری فرمودند دشمن دنبال ضربه زدن به نقاط قوت از طریق جنگ ترکیبی و حمله به باورهای دینی و سیاسی است. این واقعاً شعار نیست. این یک واقعیتی است که در میدان جامعه امروز وجود دارد و رسماً هم اینها می‌گویند که با تمام قوا دنبال این هستند که جمهوری اسلامی به اهداف و آرمان‌های انقلابی خود نرسد. این جنگ ترکیبی از بحث‌های جدی است که باید در تحول مورد توجه باشد.
 وی افزود: نکته هفتمی که رهبری به آن پرداختند و شاید اولین بار بود که به صورت صریح در کنار عیوب دولت و نظام، به عیوب مردم هم اشاره کردند، فرمودند: اسراف از عیوب مردم است. آمارهایی که برای مصرف آب و برق و گاز و انرژیهای دیگر در کشور گفته می‌شود واقعاً با تحول نمی‌خواند. معمولاً بالاترین حدّ مصرف را داریم این خوب نیست. این‌ها مانع تحول هستند.
وی افزود: مطلب هشتم، توصیه مهم به همگان که به سمت امید آفرینی در جامعه بیایید. جامعه اگر بخواهد متحول شود نشاط و امید می‌خواهد. باید نقطه قوت‌ها را برجسته کنیم مزایای خود را برجسته کنیم، امید ایجاد شود که جامعه حرکت کند. ولی متأسفانه آن چیزی که الان مخصوصاً در عرصه مجازی می‌بینیم معمولاً برجسته سازی نقطه ضعف‌ها است همه نقطه ضعف‌ها را برجسته می‌کنیم.
 این‌ها چیزهایی است که در روز اول سال رهبری روی آن دست گذاشته‌اند که اگر جامعه بخواهد متحول شود این هشت محور را باید به آن توجه کرد و اینها بسیار اساسی هستند.
استاد مهاجرنیا سپس افزود: تحول باید بر روی سکوی دین و بنیاد دینی استوار شود. تحول اگر از دین و اعتقادات و توکل به خدا جدا شود دیگر آن تحول مدنظر نیست. و یکی از شرایط تحول این است که در کنار آن سنت تکوینی جبری که در هستی هست نیاز به اعمال اراده دارد. تحول اجتماعی یعنی همه انسان‌ها باید به میدان بیایند. جامعه را باید پای کار بیاوریم. اگر بنا است جامعه اصلاح شود. اسراف کنار برود. باید مردم پای کار بیایند و اراده عمومی و مسئولیت همگانی احیاء و زنده شود، همه برای ایجاد تحول در جامعه احساس مسئولیت کنند.
وی عقلانیت و امید را از عناصر مهم تحول دانست و افزود: عقلانیت یعنی شیوه بهره‌برداری از عقل، چگونگی مدیریت مبتنی بر عقل. عقل باید برای حل مشکلات استخدام شود. عقل در کنار دین، عقلانیت و دیانت با هم می‌توانند تحول ایجاد کنند. همچنین امید و نشاط احتماعی از ملزومات تحول است.
استاد مهاجرنیا سپس گفت: برای تحول نیاز به برنامه راهبردی هست. شما می‌خواهید تحول ایجاد کنید، می‌خواهید اقتصاد را درست کنید، سیاست را درست کنید، سیاست خارجی را درست کنید، این نیاز به راهبردهای جدی دارد. تهدیدها را به نقطه قوت تبدیل کنید. این که ما رابطه خود را با کشورهای عربی درست کردیم یک کار خیلی مثبتی بود.
وی افزود: در تحول همیشه موانعی وجود دارد. همیشه مشکلات و چالش‌هایی سر راه تحول وجود دارد. این مخصوص ما هم نیست همه این مشکلات را دارند. چگونه می‌خواهیم موانع را برداریم؟ با چه روشی، با چه ابزاری، ساز و کار ما چیست؟ این کار بسیار مهمی است. الگوی ما کیست؟ در بیانیه گام دوم رهبری فرمودند ما وقتی انقلاب کردیم هیچ الگویی نداشتیم. الان بعد از تجربه چهل سال دیگر قابل قبول نیست بگوییم ما الگو نداریم. چهل سال الگوسازی کردیم ولو ضعیف، ولو محدود، به هر حال این الگوها باید تقویت بشوند برای این که تحول انجام شود.
وی بیان داشت: همه اجزای تحول هم مثل یک ماشین باید درست شوند تا بتواند حرکت کند. تحول اجزایی دارد مثل خود مردم، اراده مردم و جامعه، صبوری، استقامت، نخبگانی که تأثیرگذار هستند، نخبگان سیاسی، اقتصادی، فکری، فرهنگی و... نخبگان یکی از اجزای مهم جامعه مدرن امروزی هستند. نمی‌شود اینها را نادیده گرفت.
استاد مهاجرنیا حفط مردم در پای نظام را از اجزای دیگر تحول دانست و گفت: حفظ مردم پای نظام سخت‌تر از مدیریت اقتصاد است. سخت‌تر از مدیریت سیاسی است. اصلاً مدیریت سیاسی یعنی؛ حفظ مردم. مگر بدون حفظ مردم می‌شود مدیریت کرد؟ اقتصاد مردمی که با حفظ مردم به دست می‌آید. لذا یکی از کارهای بسیار مهم این است که مردم را باید پای کار نگه داشت. نگه داشتن مردم نیازمند ایمان دینی، تقویت اعتقادات و مسائل اعتقادی است که این هم کار بسیار دشواری است و نظام باید برای آن مدیریت کند.
وی در پایان گفت: رصدگری یا راهبرد ارصادی که قبلاً مطرح کردیم به این است که ما دائماً شاخص بگذاریم ببینیم از نظر اعتقادات، باورها وارزش‌ها در چه وضعیتی هستیم. کجای کار هستیم؟ کجای کار ما می‌لنگد؟ چه بخشی از ما ضعیف است؟ این‌ها جزء چیزهایی است که لازمه تحول است. اگر این کارها را کردیم می‌توانیم بگوییم ما به سمت مدیریت تحول در حرکت هستیم. ان‌شاءالله که در ادامه جلسات بتوانیم بحث تحول را به نحو جهاد تبیینی پیش ببریم.