پروژه بادشکن غیرزنده با ۱۱ روش مختلف در قم اجرا می‌شود

وحید جعفریان مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور از وضعیت اراضی حسین آباد میش مست و پروژه مقابله با بیابان زایی این منطقه بازدید کرد.
وحید جعفریان در این بازدید بیان کرد: پروژه اجرای بادشکن غیرزنده به صورت نمونه در سطح ۲۰ هکتار از مساحت حسین آبادمیش مست استان قم، با مشارکت دانشگاه منابع طبیعی و آبخیزداری تهران و سازمان منابع طبیعی اجرا می‌شود.
او اضافه کرد: برای اجرا از ۱۱ روش بادشکن غیرزنده از جمله بادشکن با نی، توری‌های کنفی و نمدی به صورت هم‌زمان استفاده می‌شود تا کاربردی‌ترین و بهترین روش انتخاب شود.
مدیرکل امور بیابان سازمان منابع طبیعی کشور، تصریح کرد: قرارگیری ایران در کمربند بیابانی جهان باعث شده تا بخش زیادی از مساحت ایران را مناطق خشک و بیابانی تشکیل دهد. حدود ۳۰ میلیون هکتار از اراضی کشور تحت تأثیر فرسایش بادی و ۱۴ میلیون هکتار کانون بحرانی در ۲۲ استان قرار دارد و عواملی مانند خشک‌سالی و رطوبت کم خاک، پوشش گیاهی محدود، خصوصیات خاک و وقوع باد‌های شدید، احتمال وقوع و تشدید فرسایش بادی را افزایش می‌دهد.
او ادامه داد: آثار و تبعات فرسایش بادی و طوفان‌های گردوغبار متعدد بوده از جمله این تبعات می‌توان به کاهش حاصلخیزی خاک، پر شدن کانال‌های آبیاری، کاهش دید و بروز مشکلات در حمل‌ونقل هوایی، خسارت به تأسیسات و مناطق مسکونی، تسریع بیابانزایی، آلودگی هوا، اختلال در خطوط ریلی و مسائل بهداشتی اشاره کرد. طوفان‌های گرد‌وغبار ناشی از فرسایش بادی در موارد شدید حتی جان انسان‌ها را به خطر می‌اندازند.
جعفریان عنوان کرد: با توجه به خسارت‌های زیادی که هرساله حرکت ماسه‌های روان ایجاد می‌کند و به‌منظور کنترل فرسایش بادی، تثبیت ماسه‌های روان برای کشوری مانند ایران که بالغ ۶/۲ میلیون هکتار پهنه و تپه ماسه‌ای دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد.
او عنوان کرد: به منظور مقابله با بیابان‌زایی و فرسایش بادی، فعالیت‌های گسـترده‌ای در کشور انجام شده است. این فعالیت‌ها از طریق اقداماتی مانند نهال‌کاری، بذرکاری و بذرپاشی، احداث بادشکن غیرزنده، خندق رسوب‌گیر، سازه‌های ذخیره و استحصال آب، مالچ‌پاشی با استفاده از مواد نفتی، مدیریت جنگل‌های دست کاشت مناطق بیابانی، حفاظت و قرق و مراقبت و آبیاری انجام شده است که هر یک، بر اساس نوع و هدف پروژه‌ها، امکان‌پذیری فنی، اقتصادی (نسبت سود به هزینه) و توجه به جنبه‌های مختلف زیست‌محیطی، اکولوژیکی و اجتماعی مکان‌یابی و اجرا می‌گردند.
جعفریان مطرح کرد: یکی از روش‌های تثبیت ماسه‌های روان، کاهش سرعت باد در نزدیکی سطح زمین است که با ایجاد یک مانع در برابر باد غالب که به آن بادشکن می‌گویند، محقق می‌شود. بادشکن‌ها به دوگروه زنده و غیرزنده یا مکانیکی تقسیم می‌شوند؛ بادشکن زنده، یک یا چند ردیف از گونه‌های درختی بومی منطقه است که برای افزایش کارایی، بهتر است ترکیبی از درختان همیشه سبز و درختان خزان کننده استفاده شود.
او ادامه داد: بادشکن غیرزنده، ردیفی از شاخه‌های خشکیده درختان، دیوار‌های ساخته‌شده از مصالح ساختمانی مانند سنگ، الوار چوبی، گل و آجر و یا سایر مصنوعات انسان‌ساز هستند. گاهی با توجه به شرایط اکولوژیکی شکننده مناطق خشک و بیابانی نظیر، کمبود منابع آب سطحی و زیرزمینی، باران کم و پراکنش زمانی و مکانی نامناسب آن، فقیر بودن خاک ازنظر مواد آلی و شوری و خشک‌سالی‌ها، ایجاد بادشکن زنده با محدودیت روبه‌رو است؛ لذا در چنین شرایطی استفاده از بادشکن مکانیکی شدیداً توصیه می‌شود.
جعفریان مطرح کرد: بنابراین این روش‌ها در مناطقی کاربرد دارند که کمبود رطوبت در عرصه‌های غبارخیز، تپه‌ها و پهنه‌های ماسه‌ای وجود داشته باشد و فرسایش بادی به حدی باشد که امکان استقرار پوشش گیاهی بدون احداث سازه‌ها بر روی تپه‌ها و یا پهنه‌های ماسه‌ای و مناطق غبارخیز در کوتاه‌مدت غیرممکن و یا به دشواری امکان‌پذیر باشد.
او اضافه کرد: روش‌های مکانیکی در شرایط اکولوژیکی خاص مناطق بیابانی قابل‌اجرا هستند و گردوغبار و ماسه‌های روان را تثبیت می‌کنند؛ به آب احتیاج ندارند و با نقش حمایتی خود به استقرار پوشش گیاهی کشت‌شده کمک می‌کنند. بادشکن‌ها و موانع مکانیکی با ایجاد زبری و تغییر در رفتار باد، فرسایش بادی را محدود می‌کنند.
مدیرکل امور بیابان سازمان منابع طبیعی کشور گفت: جدیدترین فناوری تثبیت ماسه‌های روان در کشور چین، استفاده از توری‌ها و پارچه‌های زیست‌سازگار گیاهی از جنس پلی‌لاکتیک اسید (PLA) می‌باشد. این نوع از بادشکن‌ها بر پایه ایجاد زبری در سطح خاک طراحی شده‌اند.
او ادامه داد: علی‌رغم اینکه کاربرد بادشکن‌های ساخته‌شده از الیاف پلی‌لاکتیک‌اسید در چین با نتایج موفقیت‌آمیزی به همراه بوده است؛ اما به دلیل شرایط اکولوژیکی متفاوت ایران، ملاحظات زیست‌محیطی و هزینه‌های تولید و انتقال آن‌ها نیازمند بررسی بیشتر است.
جعفریان اضافه کرد: از طرفی تا‌به‌حال کارایی این بادشکن‌ها در ایران بررسی نشده و استفاده از آن با شبهاتی همراه است؛ زیرا ایران دارای ماسه‌زار‌ها و بیابان‌های گرم و خشک است که ازنظر شرایط اکولوژیکی، اقلیمی و محیطی با بیابان‌های سرد و خشک چین متفاوت است.
او عنوان کرد: با اجرای طرح پایلوت بادشکن غیرزنده، کارایی و دوام این بادشکن‌ها در شرایط اقلیمی ایران بررسی می‌شود.
جعفریان مطرح کرد: همان‌گونه که بیان شد به‌علت وارداتی بودن و عدم تولید آن در ایران، پلیمر گرانی است که استفاده از آن برای ساخت بادشکن مکانیکی در ایران هزینه‌بر است بنابراین تلاش می‌شود با استفاده از مواد پلیمری زیست‌سازگار موجود و ارزان قیمت در ایران، بادشکن مکانیکی ساخته شود.
او افزود: یکی از آیتم‌های مهم در انتخاب روش مناسب کنترل فرسایش بادی و تثبیت ماسه‌های روان، زیست‌سازگاری و قیمت نهاده مورد استفاده است لذا استفاده از مواد معدنی که به صورت طبیعی نیز در عرصه‌های بیابانی وجود دارند، می‌تواند یکی از گزینه‌های مناسب برای نیل به هدف باشد؛ بنابراین می‌توان از مصالح و مواد معدنی برای ساخت بادشکن‌های مکانیکی استفاده نمود.
جعفریان تصریح کرد: روش‌های نوین آبیاری در کشت گیاهان علاوه بر رفع کمبود آب جهت آبیاری گیاهان، جلوگیری از تبخیر از سطح خاک و تلفات آب و رشد کم نهال‌ها و مرگ‌ومیر آن‌ها، سبب افزایش کارایی تثبیت ماسه‌زار‌ها نیز می‌گردد. بنابراین، انتظار می‌رود کاربرد روش‌های نوین کشت و آبیاری، بازدهی آب را در مقایسه با روش‌های مرسوم به طوری چشمگیر افزایش دهد.
جعفریان بعد از بازدید با حضور در فرمانداری قم در دیدار با جمعی از مدیران استان با بیان اینکه هر عاملی که منابع آبی را در عرصه‌ها کم کند به عنوان ریشه و علل وقوع گرد و غبار درنظر گرفته می‌شود، تصریح کرد: محدوده مدیریت گرد و غبار دیگر محدوده ۳۰ یا ۱۰۰ هزار هکتار نیست بلکه در هر جایی که دریافت منابع آب یا تامین حق‌آبه کاهش یابد با مشکل روبرو خواهیم بود و ما نیازمند یک بازنگری کلان هستیم تا بتوانیم چالش کم‌آبی که از موانع رشد و توسعه است را مهار کنیم.
او اضافه کرد: ما اعتقاد نداریم که با پاک کردن صورت اصلی موضوع که شیوه تعامل و مدیریت منابع آب است با حذف تعداد دام یا کاهش درختکاری می‌توانیم به نتیجه برسیم، بنابراین از دید مقابله با بیابان‌زایی تقاضا داریم که در برنامه‌های توسعه استان هر اقدامی که در جهت ارتقای بهره‌وری آب و اثرات سو تغییر کاربری و اقدامات کشاورزی پایدار انجام می‌شود با توجه به وضعیت آب و خاک انجام شود.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با بیان اینکه موضوع گرد و غبار باید در حوزه کلان توسعه مورد توجه قرار گیرد، اظهار کرد: تلاش ما این است که مجموعه درهم تنیده و نقش‌آفرین در حوزه مدیریت گرد و غبار را بهتر ساماندهی کنیم تا بتوانیم به نتیجه مطلوب‌تری برسیم، همانطور که رهبری هم فرمودند ما نباید فقط آمار را مدنظر قرار دهیم بلکه باید بدانیم اگر کار‌های انجام شده نتیجه بخش نبوده باید روش‌ها را تغییر دهیم.
او با بیان اینکه کشور‌های مختلف تجارب مطلوبی در حوزه مقابله با بیابان‌زایی به دست آورده‌اند، گفت: امروز از فعالیت مشترک ایران و چین در حوزه مقابله با بیابان‌زایی در استان قم بازدید کردیم که یکی از رویکرد‌های جایگزین مالچ‌پاشی است.
جعفریان اضافه کرد: استان قم نیازمند یک برنامه کاربردی و عملیاتی حداقل در سطح ۱۰۰ هزار هکتار است و با وجود اینکه برنامه‌های مطالعاتی منابع اعتباری کمتری دارند، اما با پیگیری مدیرکل منابع طبیعی استان اعتبار ویژه‌ای اختصاص یافته تا مطالعات کامل‌تری برای سطح ۱۰۰ هزار هکتاری استان قم انجام شود.
او با بیان اینکه سازمان منابع طبیعی بیش از ۶۰ سال است که اقدامات مختلف را در راستای مقابله با بیابان‌زایی انجام می‌دهد، گفت: منابع طبیعی به عنوان یک سازمان تخصصی اعلام می‌کند که اقدامی در حوزه مدیریت دام، پایدار است که متأثر از الگو‌های مشارکتی باشد و در این راستا باید اقدامات بهبود معیشت، توانمندسازی و تشکل‌سازی دنبال شود.
جعفریان بیان کرد: سازمان منابع طبیعی اعلام کرده است که با ظرفیت‌های محلی و مردم باید بتوانیم در یک اقدام همسو با مردم الگو‌های اقتصادی جدید را تعریف کنیم و مردم را به سمتی هدایت کنیم که منافع آنان تامین شود و در کنار آن منافع ملی و جهانی هم محقق شود؛ از ۱۵ هزار هکتار جنگل‌های دست کاشت استان قم باید با جدیت حراست کنیم چراکه اگر این جنگل‌ها نبودند امروز ما در استان قم شاهد بحران‌های جدی بودیم.
او ادامه داد: ما علاقه‌مند هستیم که منابع اعتباری طرح ۱۰۰ هزار هکتاری مقابله با بیابان‌زایی در استان قم تامین شود و در این راستا مشارکت جدی خواهیم داشت.
جعفریان تصریح کرد: اگر نسبت به وضعیت موجود بی‌توجهی شود استان قم در حوزه بیابان‌زایی آسیب جدی می‌بیند و این آسیب گریبان‌گیر استان‌های همجوار نیز خواهد شد.