فرصت‌ها و چالش‌های گردشگری قم بررسی شد

حجت الاسلام میرفندرسکی، مدیر موسسه آوای فطرت قم و از کارشناسان گردشگری دینی گفت: ما در قم با وجود دارا بودن ظرفیت‌های گردشگری متنوع از جمله؛ زیارتی، تاریخی و فرهنگی نه تنها برای گردشگران، بلکه برای زائران این شهر هم برنامه نداریم. زائران غیر ایرانی در بحث صنعت گردشگری می‌توانند رونق آفرین باشند. اغلب افراد گردشگری که به قم می‌آیند به این شهر علاقه دارند. ما می‌توانیم برای این دست افراد پیش از اینکه به قم بیایند برنامه داشته باشیم و از این فرصت برای معرفی قم استفاده کنیم، ولی این مهم انجام نمی‌شود. ما باید این واقعیت را بپذیریم که گردشگری چه زیارتی، چه غیر زیارتی، در استان قم در اولویت قرار ندارد.
وی تصریح کرد: معتقدم جوامع میزبان باید با گردشگری همراه شوند، چون اگر اهالی یک شهر یا یک مقصد گردشگری با گردشگر مفاهمه نکرد، اهمیت گردشگری را لمس نکرد، از مزایا و معایبش مطلع نشد و در کنارش مهارت لازم را یاد نگرفت که از گردشگری چگونه استفاده کند، این جامعه میزبان نمی‌تواند گردشگری را در درون خودش اولویت قرار بدهد. بنابراین لازمه‌اش ارتقا یافتن سواد گردشگری در جامعه میزبان است.
وی بیان کرد: باید به جرات بگویم که به آموزش عمومی گردشگری در شهر ما اهمیت داده نمی‌شود، یعنی ما به فکر تاسیسات گردشگری هستیم به فکر مباحث اقامتگاه هستیم، که این‌ها لازم است، اما زیرساخت اصلی نیست. زیرساخت اصلی، دانش مردم و جامعه میزبان نسبت به گردشگری است که از طریق آموزش، همراهی و مطالبه‌گری مردم نسبت به منافع گردشگری را در پی خواهد داشت. این شناخت مردم است که باعث می‌شود گردشگری ضرورت شود و ما این را در قم نیاز داریم.
این کارشناس گردشگری دینی تصریح کرد: برای بحث آموزش در قم تمام مسیرها مشخص است. در کشور نمونه استان‌هایی داریم که پیشگام هستند و در کار گردشگری توانسته‌اند موفق شوند. باید از تجربیات آن شهرها استفاده کنیم؛ به عنوان مثال شهر یزد الگوی خوبی برای قم است.
وی افزود: نکته دیگر اینکه درشهرما کارها جزیره‌ای است، به همین علت در گردشگری نتیجه لازم حاصل نمی‌شود. ما به یک متولی نیاز داریم تا بخش¬های مختلف را به هم متصل کند تا کارها به سرانجام برسد.
 حجت الاسلام میرفندرسکی اظهارداشت: شهر قم ظرفیت خیلی زیادی در گردشگری دارد ولی محصولی خروجی ندارد. فرایند تبدیل پتانسیل به محصول در حوزه گردشگری به کارهای متعددی نیاز دارد. برای مثال در بخش گردشگری زیارتی، من باید به گردشگر یک بروشور شهر قم را بدهم و اماکن قم را به او معرفی کنم، اما همین بروشور هم نیست.

ضرورت آموزش جوامع محلی
در ادامه آقای حسین موسوی اصل رئیس انجمن صنفی و حرفه¬ای راهنمایان گردشگری قم گفت: ما سال‌هاست در استان قم فعالیت می‌کنیم. کار اساسی این است که یک متولی واحد داشته باشیم. در جلسات متعدد استانی قم فریاد می‌زنم که متولی گردشگری کیست؟ در کاشان و قزوین زمانی که یک اتفاق ویژه‌ای برای استان می افتد، تمام متولیان استان اعم از استانداری، فرمانداری، میراث فرهنگی، شورای شهر و هر ارگانی که لازم است پای کار می‌آید. ما هم در قم به این نوع همکاری نیاز داریم تا گردشگری ما رونق بگیرد.
موسوی اصل بیان کرد: هنوز استان قم به عنوان مقصد گردشگری تعریف نشده است. در زمان کرونا یک جلسه‌ای داشتیم، این اتفاق نظر شکل گرفت که توسط وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، قم محور گردشگری شود، ولی متاسفانه فراموش شد. ما باید قبل از زمانی که مسافر از کشور خودش حرکت می‌کند، تعریف کنیم شهری به نام «قم» هست. یک سری زیرساخت‌ها نیازهست که در قم زیرساخت‌های خوبی داریم ولی تعریف خوبی از پتانسیل¬های استان نداریم. استان قم بخش‌های تاریخی، فرهنگی، زیارتی و طبیعی فراوان دارد. اگر بخش طبیعی‌ ثبت ملی و جهانی می‌شود پس چرا برایش مسیر تعریف نمی‌کنیم؟ باید متولی‌ها پای کار بیایند.
وی گفت: یکی از مشکلات ما در حوزه گردشگری طبیعی، عدم آموزش جامعه محلی است. جامعه محلی ما تا وقتی که آموزش نبیند و از مزایای گردشگر مطلع نشود اتفاقی رخ نمی‌دهد.
آقای موسوی اصل افزود: سال‌هاست سر قضیه زائر و توریست مشکل داریم؛ اگر این نگاه تغییر نکند ما به جایی نخواهیم رسید. باید این نگاه تغییر کند. ما تابلوی گردشگری در استان قم نداریم.

منابع بی نظیر گردشگری در قم
در ادامه محمد آقازاده کارشناس و مدرس گردشگری گفت: منابع گردشگری در قم به صورت پراکنده هستند و ظرفیت بسیار فوق العاده‌ای وجود دارد. در قسمت شمالی استان نگاه بکنید گردشگر عشایر را داریم، در قسمت‌های غرب نگاه کنیم گردشگری کشاورزی را داریم، در قسمت‌های جنوب نگاه کنیم گردشگری باغداری را داریم، در کل استان هم بحث گردشگری تاریخی و فرهنگی را داریم و داخل شهر هم پُراز ظرفیت‌های گردشگری است.
وی افزود: با این همه انتظار می‌رود گردشگری محور باشد، اما در قم ما یک تابلو در سطح شهر نداریم که گردشگر را هدایت کند. منشاء این مشکل کجاست؟ در حالی که ۶ ماه اول سال ۱۲۰ درصد ظرفیت اقامتگاه‌های ما تکمیل است. مشکل ما یک مشکل بنیادی است ما چالش‌های بنیادی و تفکری در قم داریم، این‌ها هستند که ما را اذیت می‌کنند. ما از نظر گردشگر مشکل نداریم مشکلی که داریم این است که سازمان‌های ما هیچ موقع احساس نیاز اقتصادی از گردشگری نکردند.
 وی افزود: تا چند سال پیش میراث فرهنگی را به حساب نمی‌آوردند. الان هم افراد و سازمان‌های دیگری برای میراث فرهنگی قم تصمیم می‌گیرند. امروزاقتصاد گردشگری در کل دنیا در حال رونق گرفتن است همین کشورهای همسایه ایران را وقتی آنالیز وتحلیل می‌کنیم به این نتیجه می‌رسیم. ما کجای دنیا هستیم؟ در گردشگری قم چالش و ظرفیت را در کنار هم داریم باید از دل مشکلات فرصت¬ها را شناسایی و عملیاتی کنیم تا گردشگری قم رونق را تجربه کند.


ضرورت توجه به آموزش گردشگری
خانم الهام نداف نیا فعال و مدرس گردشگری قم؛ یکی از پاشنه¬های آشیل گردشگری قم را بی توجهی به آموزش دانست و افزود: عمده مشکلی که در گردشگری قم وجود دارد عدم هماهنگی بین گروه¬¬های گردشگری است، چون متاسفانه همه خود را سردمدارگردشگری می‌دانند.
وی گفت: درد بی درمان ما این است که قم معرفی شده ولی بلد نیستیم برای آن ساختار تدوین کنیم و ارائه بدهیم. در بحث مارکتینگ، تقاضا پیشتازتر از عرضه ماست. ما همیشه عقب هستیم. آقای حسین صادقی یک کتابی دارند به اسم «قم نگین در دل کویر»، در این کتاب صحبت‌های جهانگردهای خارجی و ایرانی که به قم سفر کرده¬اند را آنجا تدوین کرده‌اند. در قرن پانزدهم، شانزدهم میلادی، سیاحان قم را پرزنت کرده¬اند ولی ما در قرن ۲۱ میلادی هستیم اما هنوز نمی‌توانیم بازاریابی کنیم چون همیشه صد قدم از از دنیای عرضه در مارکتینگ عقب هستیم هنوز نمی‌دانیم مخاطب را چه طور باید مدیریت کنیم.
وی افزود: از سال 97 که همایش تمدن ۷۰۰۰ ساله را برگزار کردیم نگرش‌ها به قم متفاوت شد. متاسفانه ما در تعریف گردشگر مانده‌ایم! یعنی کسی که برای دیدن قم می‌آید به او عنوان توریست، گردشگر و یا زائربدهیم.
این مدرس گردشگری بیان کرد: مسیرتوسعه گردشگری قم یک راه بیشتر ندارد؛ سرمایه‌گذاری سبز! اگر کل دنیا به آن فکر می‌کند ما این را ملموس باهاش دست و پنجه نرم کردیم و راه آن فقط و فقط «آموزش» است.

مشکل زیر ساخت‌ها
حسین صادقی کارشناس و فعال گردشگری قم گفت: سیاحان زیادی از قم بازدید داشتند. دون گارسیا فیگورای اسپانیایی سفیر کبیر اسپانیا دو روز در قم توقف می‌کند و از کثرت طبیعت شهر می‌گوید و شخصیت‌های دیگر از توماس هربرت اسپانیایی که گفته در این شهر ۲۰۰۰ خانه وجود دارد که غالب آن زیبا و خوشنما است. ولی متاسفانه ما امروز بافت تاریخی را با طرح‌های تعریض خیابان خراب کردیم. خوشبختانه قم منابع گسترده‌ای دارد و مطالعاتی انجام دادم. حاصل آن کتابی با عنوان «قم نگینی در دل کویر» است.
این فعال گردشگری تصریح کرد: قدمت استان قم به ۸۰۰۰ سال باز می‌گردد. اولین استقرارها در تپه قمرود شکل گرفته، هزاره تقریباً ششم قبل از میلاد و بزرگترین سفال ایران هم که زینت بخش موزه ایران باستان هست از همین کشفیات قمرود به دست آمده همزمان با تپه سیلک کاشان و قدیمی‌ترین نقش یوز ایرانی در قمرود به دست آمد.
 وی افزود: محوطه باستانی قلی درویش لایه‌های پایینیش حدود هزاره پنجم شروع می‌شود. قدیمی‌ترین نیایشگاه مذهبی قبلاً نوشین جان بود که با کشفیاتی که دکتر سرلک انجام داد معلوم شد در عصر آهن یک نیایشگاه بسیار ارزشمند که قم قبل از اسلام و در دوره پیش از تاریخ مذهبی بوده است، ما می‌توانیم در گردشگری مذهبی هم روی آن کار کنیم. در دوره‌های تاریخی هم همینطور در دوره مادها زاربلاغ و واسون را داریم که به عنوان یک نیایشگاه مادی تلقی می‌شود. در دوره‌های تاریخی؛ اشکانی‌ها ما قلعه گلی رو داریم، در جاده گرمسار و به عنوان یک اثر ارزشمند «کاروانسرای دیر گچین» را داریم.
 صادقی افزود: در دوره سلجوقی چند قلعه داریم. قلعه‌های سلجوقی در مسیر ری بود، چون قم شاهراه ارتباطی جاده شاهراه خراسان بزرگ از گانسوی چین وقتی می‌آمد از ونیز ایتالیا عبورکرده به قم و ری که می‌رسید به چهارسو یک راه می‌رفت خزر یه راه می‌رفت جنوب و یک شاخه هم می‌رفت سمت سوریه و به شرق مدیترانه می‌رسید.
وی افزود: قم چون شاهراه ارتباطی بوده، این نقش راه ارتباطی منجر شده که تمدن‌های مختلف و دوره‌های تاریخی را ما از هفت و هشت هزار سال پیش به طور مستمر داشته باشیم تا به امروز. قلعه سلجوقی‌ها بی‌نظیراست شاید بعضی از استان‌های همچین فرم معماری قلعه‌های را نداشته باشند، قلعه کوه نمک جاده ساوه، جاده گرمسار، جاده سلفچگان، متعلق به دوره سلجوقیه هست. حتی در دوره صفویه هم کاروانسرای داریم که در مسیر راه ارتباطی هستند ۱۰ تا ۱۵ تا کاروانسرا و پل‌های تاریخی و میل‌های باستانی داریم.
این کارشناس گردشگری بیان کرد: برای بازدید داخل شهر، گنبد سبزاست. واقعاً افسوس که همیشه درب آن بسته است. تیمچه داریم در بازار قم که بسیار زیبا و ارزشمندی است، بازارکهنه را داریم و.... از نظر منبع ما مشکل نداریم، ولی متاسفانه زیرساخت نداریم. باید محتوا را زیاد کنیم با توجه به ورودی‌های متعدد تابلوی گردشگری نداریم. ما یک گنبد نمکی منحصر بفرد داریم، یکی از زیباترین گنبدهای متقارن جهانه، ۲۳۰ میلیون سال قدمت داشته هنوزم در حال رشد است. ولی زیرساخت استفاده از این ظرفیت گردشگری طبیعی را نداریم.

ایران از لحاظ جاذبه‌های گردشگری بی‌نظیر است
در ادامه خانم آذر برقعی دختر مرحوم اقدس کاظمی که در شهر تورنتوی کانادا مدیر آژانس گردشگری است گفت: ایران از نظر تاریخی - فرهنگی و جاذبه‌های طبیعی منحصر به‌فرد است هر گردشگر خارجی که به ایران سفر می‌کند عاشق ایران می‌شود. عاشق مهمانوازی و فرهنگ مردم ایران می‌شود.
وی افزود: یکی از دلایلی که صنعت گردشگری ما رشد لازم را ندارد این است که ما نفت داریم و بنابراین اقتصاد ما وابسته به صنعت گردشگری نیست و کاش ما نفت نداشتیم در آن صورت می‌توانستیم گردشگری را به رونق برسانیم.
برقعی تصریح کرد: به کشورهای متعددی سفر کرده‌ام اما ایران از لحاظ جاذبه‌های گردشگری بی‌نظیر است.
وی با تاکید بر لزوم تکمیل زیرساخت‌های گردشگری قم گفت: به‌تازگی سفری به روستای کرمجگان داشتیم. تابلوی مناسب راهنما و هدایت کننده‌ای در مسیر نبود. هرچند که گردشگر خارجی پیش از سفر تمام موارد را بررسی می‌کند تا در سفر سردرگم نشود ولی این وظیفه متولیان گردشگری است که بسترهای لازم را برای پذیرش گردشگر مهیا کنند.
برقعی تصریح کرد: من در قم متولد شده‌ام و به قمی بودن خودم افتخار می‌کنم. اگر فعالان گردشگری قم در زمینه معرفی جاذبه‌های قم کاتالوگ به زبان انگلیسی دارند به من بدهند تا آن را با خود به تورنتو ببرم و معرفی کنم.
وی در پایان شعری از مادرش اقدس کاظمی در باره مرحوم ابوالحسن گرامی قرائت کرد.